آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی و اقتصادی جهان است که آثار گسترده‌ای بر سلامت عمومی و اقتصاد کشورها دارد. در ایران، این معضل نه‌تنها جان بسیاری از شهروندان را تهدید می‌کند، بلکه هزینه‌های سنگینی را نیز به اقتصاد ملی تحمیل کرده است. تعطیلی های مکرر در شهرهای بزرگ که به دلیل افزایش آلاینده ها انجام می شود، زیان‌های هنگفتی را به اقتصاد ملی تحمیل می کند که بسیاری از آثار آن در درازمدت مشخص خواهد شد. علاوه بر این طبق گزارش وزارت بهداشت، هزینه مرگ‌های ناشی از ذرات معلق کمتر از 2.5 میکرون در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۲ میلیارد دلار (معادل ۶۰۰ هزار میلیارد تومان) برآورد شده است. این مبلغ هنگفت معادل ۵ درصد تولید ناخالص داخلی ایران در همان سال است که به‌خوبی نشان می‌دهد چگونه آلودگی هوا منابع ارزشمند کشور را هدر می‌دهد.
آثار اقتصادی مستقیم و غیرمستقیم آلودگی هوا
آلودگی هوا تاثیرات اقتصادی متعددی دارد که به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شوند. هزینه‌های مستقیم شامل افزایش هزینه‌های درمانی، دارو و بستری بیماران است. برای مثال، طبق گزارش‌ها، در سال ۱۴۰۱، تعداد مراجعات اورژانسی مرتبط با آلودگی هوا در بیمارستان‌های تهران به‌طور میانگین روزانه بیش از ۴ هزار نفر بود که بار مالی سنگینی بر دوش نظام سلامت گذاشت.از سوی دیگر، تاثیرات غیرمستقیم شامل کاهش بهره‌وری نیروی کار و زیان‌های ناشی از تعطیلی‌های مکرر است. در کلان‌شهر تهران، تعطیلی هر روز کاری به دلیل آلودگی هوا حدود ۲ هزار میلیارد تومان زیان اقتصادی در پی دارد. علاوه بر این، آلودگی هوا در شهرهایی که درآمد اصلی آن ها از جذب گردشگر تامین می شود، موجب کاهش گردشگری شهری نیز می‌شود، زیرا گردشگران به‌دلیل شرایط نامساعد محیطی از بازدید از شهرهای آلوده اجتناب می‌کنند.
بخش عمده آلودگی هوای ایران ناشی از صنایع سنگین، نیروگاه‌های سوخت فسیلی و حمل‌ونقل شهری است. استفاده از سوخت‌های بی‌کیفیت و فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل عمومی و خصوصی، سهم قابل‌توجهی در تولید آلاینده‌ها دارد. طبق برآوردها، ناوگان فرسوده حمل‌ونقل شهری در تهران به‌تنهایی مسئول تولید بیش از ۴۰ درصد از ذرات معلق است. همچنین، نیروگاه‌های سوخت فسیلی که بیش از ۹۰ درصد انرژی کشور را تامین می‌کنند، سالانه میلیاردها تن آلاینده وارد هوا می‌کنند. این آلودگی‌ها باعث کاهش کیفیت زندگی و تحمیل هزینه‌های سنگین بر اقتصاد و سلامت جامعه می‌شوند.
برای کاهش آثار اقتصادی آلودگی هوا، راهکارهای متعددی وجود دارد که نیازمند سرمایه‌گذاری‌های هوشمندانه و برنامه‌ریزی دقیق است. جایگزینی سوخت‌های فسیلی با کیفیت پایین و حذف خودروهای فرسوده از ناوگان حمل‌ونقل، می‌تواند به کاهش هزینه‌های درمانی و مرگ‌ومیر کمک کند. کشورهایی مانند آلمان و ژاپن با اجرای این سیاست تا ۳۰ درصد از آلودگی شهری خود کاسته‌اند.علاوه بر این سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های خورشیدی و بادی می‌تواند وابستگی به نیروگاه‌های سوخت فسیلی را کاهش دهد. در ایران، مناطق جنوبی و شرقی ظرفیت تولید ۳۰۰ روز انرژی خورشیدی در سال را دارند که می‌تواند تحول بزرگی در اقتصاد انرژی ایجاد کند.وضع مالیات بر صنایع آلاینده و اختصاص آن به توسعه فناوری‌های پاک نیز از راهکارهای مهمی است که هم به کاهش آلودگی کمک می‌کند و هم به تامین مالی پروژه‌های زیست‌محیطی می‌انجامد. گسترش و توسعه حمل و نقل عمومی شامل مترو و اتوبوس‌های برقی و همچنین ایجاد مسیرهای دوچرخه‌سواری، علاوه بر کاهش آلودگی، بهره‌وری اقتصادی را نیز افزایش می‌دهد. برای مثال، ساخت هر کیلومتر مترو در تهران می‌تواند ترافیک و آلودگی را تا ۲۰ درصد کاهش دهد.