​​​​​​​محمد حقگو
economice@khorasannews.com
جدول اهداف کمی برنامه هفتم پیشرفت در حوزه امنیت غذایی نشان می دهد که ضریب خودکفایی محصولات اساسی کشاورزی (ذرت و دانه های روغنی) می‌بایست به 40 درصد برسد. این موضوع نشان می دهد که وضعیت فعلی کشور به گونه ای است که وابستگی شدیدی به این محصولات وجود دارد. در این باره و در پاسخ به این سوال که چرا این میزان وابستگی در طی سالیان برطرف نشده است، مانع مهمی به نام ارز ترجیحی مطرح می شود. ارزی که یارانه آن به همراه کمبودهای دیگر از جمله منابع آبی، عملاً تولید این دانه ها را در داخل کشور با مشکل زیادی روبه رو کرده است.

 خودکفایی 12 درصدی در تولید دانه‌های روغنی!
به گزارش خراسان، وابستگی به دانه های روغنی معضلی است که برای سال ها پیش روی بخش کشاورزی و امنیت غذایی کشور قرار گرفته است. در برنامه هفتم پیشرفت که در سال نخست اجرای آن به سر می بریم، بر رسیدن متوسط وزنی ضریب خودکفایی محصولات اساسی کشاورزی (شامل ذرت و دانه های روغنی) به 40 درصد در پایان برنامه تاکید شده است. این بدان معناست که هم اینک وضعیت وابستگی در تولید این محصولات بسیار بغرنج تر است. آمارهای متفاوتی تاکنون در خصوص میزان وابستگی به تولید دانه های روغنی در شرایط کنونی مطرح شده، اما شاید معتبرترین آن را بتوان از زبان حسنی مقدم مشاور وزیر (وقت) جهاد کشاورزی در 30 مرداد امسال بیان کرد. به گزارش خبرگزاری مهر، وی با تاکید بر لزوم اصلاح الگوی کشت در کشور، میزان خودکفایی در تولید دانه های روغنی را تنها 12 درصد اعلام کرد.
 جزئیاتی بیشتر از وابستگی روغنی
گزارش خبرگزاری تسنیم حاکی از آن است که اگر چه در سال جاری، تولید دانه‌های روغنی افزایش یافته و به عنوان مثال از 160 به 275 هزار تن برای کلزا رسیده است، با وجود این، تولید داخل دانه‌های روغنی در کشور هنوز قابل اعتنا نیست و وابستگی کاملی به واردات روغن و دانه‌های روغنی وجود دارد. در حال حاضر  20 درصد کل واردات محصولات کشاورزی به‌ارزش سه میلیارد و 200 میلیون دلار را این کالا تشکیل می‌دهد. همچنین در حالی که حدود 90 درصد در تأمین روغن وابسته به واردات هستیم، اما میزان مصرف روغن نیز در ایران بالاست به‌طوری که با سرانه 23 کیلوگرم در سال دو برابر میانگین جهانی مصرف می‌کنیم.
 واردات 4 میلیون تن روغن و دانه روغنی در سال
در سال گذشته 2.7 میلیون تن دانه روغنی و حدود 1.2 میلیون تن روغن خام وارد کشور شده است که ارزش واردات انواع دانه‌های روغنی بیش از 2 میلیارد و 47 میلیون دلار و روغن‌های خوراکی نیمه‌جامد، مایع و خام بیش از 2 میلیارد و 282 میلیون دلار برآورد شده است، این محصولات از کشورهایی مانند برزیل، روسیه و اندونزی تأمین شده اند. در مجموع باید گفت که میزان ارزبری در این حوزه بیش از 4.3 میلیارد دلار بوده است.
 مسئله ای به نام کمبود منابع آبی
با وجود نیاز به کاهش وابستگی به تولید دانه‌های روغنی برخی کارشناسان معتقدند که بر اساس میزان منابع آبی کشور می‌توان 50 درصد نیاز کشور در دانه‌های روغنی را در داخل تولید کرد و میزان خوداتکایی در تولید این محصولات را در کشور افزایش داد. با این حال این به آن معنا نیست که گام های موازی برای کاهش وابستگی به این تولیدات برداشته نشود.  به طوری که امروزه کشورها برای رسیدن به خودکفایی در کالاهای اساسی و دانه‌های روغنی به‌دلیل نداشتن منابع تولید به‌سمت کشت فراسرزمینی در دیگر کشورها رفته‌اند.
 حمایت ها و ساختار تولید نامتناسب
اما کمبود منابع آبی همه ماجرا نیست. در کشور ما مشکلات متعددی در مسیر افزایش تولید دانه‌های روغنی وجود دارد، به‌عنوان مثال هزینه‌های بالای تولید دانه‌های روغنی در برابر محصولاتی مانند گندم و حمایت بیشتر دولت‌ها از تولید گندم، باعث شده است کشاورزان تولید گندم را به دانه‌های روغنی ترجیح دهند.
از سوی دیگر کشاورزی در ایران به‌صورت خرده‌مالکی است، درنتیجه مقیاس تولید بسیار کوچک است و نمی‌توان تولید اقتصادی و بهره‌وری را در کشور تجربه کرد که قابلیت رقابت با تولیدکنندگان قدرتمند آمریکایی و اروپایی داشته باشند.
 یک چالش مهم: دلار ترجیحی
با همه این ها، به نظر می رسد در مسیر کاهش وابستگی به تولید دانه‌های روغنی مانع مهمی وجود دارد که تا این موضوع رفع نشود، امکان افزایش تولید و خودکفایی وجود ندارد و آن نیز اختصاص ارز ترجیحی (28 هزار و 500 تومان) به واردات این محصولات است.
زمانی که محصولات مشابه خارجی با مشوق ارز ارزان‌قیمت و با نرخ پایینی به کشور وارد می‌شود، محصولات داخلی قابلیت رقابت با رانت ایجادشده برای محصولات خارجی را از دست می‌دهند. این یعنی کالاهای وارداتی ارزان‌قیمت و محصولات داخلی گران‌قیمت می‌شود و در نتیجه صنایع تبدیلی نیز تمایل به خرید این محصولات ندارند و تولیدکننده نیز به‌سمت تولید این محصولات نمی‌رود.
در حال حاضر دولت صنایع روغن‌کشی را مکلف کرده است که دانه‌های روغنی را با قیمت مصوب تعیین‌شده توسط خود خریداری کند تا به‌ازای آن سهمیه واردات به صنایع داده شود؛ نرخ خرید تضمینی دانه‌های روغنی دو برابر دانه‌های وارداتی است!
 دانه‌های روغنی مشتری داشته باشند خودکفایی به‌راحتی امکان‌پذیر است
در این راستا، علیرضا مهاجر معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی اظهار داشت: شکر (چغندر و نیشکر)، پنبه و دانه‌های روغنی که محصولات صنعتی هستند، بعد از تولید کشاورزان باید یک مرحله فرآوری توسط صنایع تبدیلی به‌روی آن ها انجام شود.
وی اضافه کرد: وقتی این ‌محصولات از خارج کشور با ارز دولتی به کشور وارد شود، صنایع علاقه ای به خریداری این محصولات از کشاورزان داخلی نخواهند داشت. زیرا کشاورزان محصول خود را با قیمت آزاد تولید و در بازار عرضه می‌کنند و در نتیجه صنایع نیز، نیاز خود را از محل واردات با ارز دولتی که قیمت آن نصف قیمت واقعی آن است و محصول ارزان‌تر از خارج وارد می‌شود تأمین خواهند کرد.معاون امور زراعت وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: این امر باعث می‌شود هرگونه برنامه‌ریزی برای خودکفایی با شکست مواجه شود، دانه‌های روغنی، کنجاله‌ها، شکر و پنبه‌ای که با ارز 28500تومانی وارد می‌شود قیمت پایین‌تری در مقایسه با محصول داخلی دارد که برخی از مواد اولیه و هزینه‌های تولید آن با ارز آزاد انجام شده است.وی تصریح کرد: درصورتی که برای محصول تولیدی کشاورزان مشتری باشد خودکفایی در تولید پنبه، شکر و دانه‌های روغنی به‌راحتی امکان‌پذیر است اما واردات اجازه این کار را نمی‌دهد.