به بهانه برگزاری اجلاس وزرای خارجه کشورهای عضو اکو در مشهد(3)
به وقت دیپلماسی زیارت
بهاره موفقی
از ابتدای ۲۰۲۴ ایران ریاست دوره سازمان همکاری اقتصادی یا همان «اکو» را برعهده گرفته و بناست بیست و هشتمین نشست این سازمان در سطح وزرای امورخارجه روزهای ۱۲ و ۱۳ آذرماه در مشهد مقدس برگزار شود. این نشست بناست با حضور حداقل ۱۰۰ مهمان عالی‌رتبه خارجی از کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی(اکو) در این کلان‌شهر برگزار شود و این حضور فرصتی مناسب است تا ظرفیت‌های استان خراسان رضوی و کلان‌شهر مشهد در حوزه‌های مختلف معرفی شده و پیشنهادهایی نیز برای نقش‌آفرینی این خطه برای توسعه و ارتقای کارکرد و کارایی همکاری بین کشورهای عضو این سازمان ارائه شود. برگزاری این نشست در مشهد، فرصتی استثنایی برای بررسی و تقویت دیپلماسی زیارت در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی به شمار می‌رود. با توجه به این که بر اساس آمارهای ارائه شده از سوی متولیان حرم مطهر رضوی، به غیر از زائران افغانستانی، بیش از 30 تا 35 درصد جمعیت زائران خارجی حرم مطهر از حوزه کشورهای عضو اکو هستند، این اجلاس می‌تواند نقش آفرینی جدی برای توسعه دیپلماسی زیارت داشته باشد و روابط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی میان کشورهای عضو اکو را تقویت کند. به گزارش «خراسان رضوی»، مشهد به عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد زیارتی در جهان اسلام ، ظرفیت‌های عظیمی برای جذب زائران و گردشگران مذهبی دارد. از این رو جذب گردشگران، تبادل فرهنگی و برگزاری رویدادهای فرهنگی، ایجاد مراکز آموزشی و پژوهشی به منظور تحقق دیپلماسی زیارت حائز اهمیت فراوانی است، بنابراین از آن جا که زیارت، فراگیرترین و قدیمی ترین سامانه فرهنگی فعال در حوزه بین الملل است، این اجلاس فرصتی مناسب برای نمایندگان کشورهای عضو است تا با بررسی دقیق ظرفیت‌ها و چالش‌های موجود در حوزه دیپلماسی زیارت، راهکارهایی عملیاتی ارائه دهند که نه تنها به توسعه اقتصادی کمک کند، بلکه موجب تقویت پیوندهای فرهنگی میان کشورهای عضو اکو نیز شود. در دنیای امروز که ارتباطات بین‌المللی بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است، دیپلماسی زیارت می‌تواند ابزاری مؤثر برای تقویت همبستگی و همکاری‌های بین‌المللی باشد. البته ناگفته نماند که با وجود ظرفیت‌های بالا، دیپلماسی زیارت با چالش‌هایی نیز مواجه است که از جمله آن ها می توان به مشکلات صدور روادید، زیرساخت های گردشگری، ضعف در زیرساخت های حمل و نقلی و...اشاره کرد. از این رو با تشکیل کارگروه‌های مشترک با کشورهای اسلامی عضو اکو برای هماهنگی بهتر در زمینه صدور روادید و تسهیل سفر زائران، راه‌اندازی سامانه‌های آنلاین و ایجاد پلتفرم‌های آنلاین برای درخواست روادید و پیگیری وضعیت آن که به کاهش زمان انتظار کمک کند، می توان به تسهیل زیارت کمک شایانی کرد. ایجاد روادید زیارتی ویژه، افزایش تعداد پروازهای مستقیم به مشهد، توسعه دبیرخانه شهرهای زیارتی و ایجاد دبیرخانه‌ای با محوریت مشهد برای هماهنگی بهتر میان شهرهای زیارتی ایران و کشورهای همسایه می‌تواند به تبادل اطلاعات و تجربیات کمک کند؛ مواردی که نیاز به معرفی مشهد به عنوان منطقه آزاد زیارتی را نیز بیش از پیش مورد توجه قرار می دهد. علاوه بر این، برگزاری جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های فرهنگی در حاشیه زیارت، فرصتی برای تبادل فرهنگ‌ها و معرفی آداب و رسوم کشورهای عضو خواهد بود. موضوعی که در واقع «دیپلماسی فرهنگی» را به عنوان عامل تقویت «دیپلماسی زیارت» حائز اهمیت می داند که با برگزاری کارگاه‌های آموزشی در زمینه هنرهای سنتی، صنایع دستی و فرهنگ‌های مختلف کشورهای اسلامی زائران بتوانند در آن حضور داشته باشند.
زیارت؛ فراگیرترین سامانه فرهنگی فعال در حوزه بین الملل
یکی از اضلاع توسعه، تقویت و کمک به شکل گیری دیپلماسی زیارت بی شک آستان قدس رضوی است که به طور کاملی با چالش های این حوزه آشنا بوده و برای آن طی این سال ها راهکارهای متعددی هم ارائه کرده است. حجت الاسلام سید محمد ذوالفقاری، مدیر امور زائرین غیرایرانی حرم مطهر امام رضا (ع) درباره فرصت اجلاس اکو برای ظرفیت دیپلماسی زیارت به «خراسان رضوی» می گوید: اجلاس کشورهای عضو اکو که در مشهد مقدس برگزار می‌شود، فرصتی طلایی برای معرفی ظرفیت‌های دیپلماسی زیارت است. این اجلاس می‌تواند به عنوان یک بستر برای تبادل نظر میان کشورهای عضو در زمینه‌های فرهنگی و مذهبی عمل کند. مشهد به عنوان یک مرکز زیارتی، می‌تواند به کشورهای مختلف نشان دهد که چگونه می‌توان از ظرفیت‌های مذهبی برای تقویت روابط بین‌المللی استفاده کرد. با برگزاری این اجلاس، می توانیم تجربیات و دستاوردهای خود را در زمینه فعالیت های زیارت محور به اشتراک بگذاریم و از این طریق، زمینه‌های همکاری‌های جدید را ایجاد کنیم. توجه داشته باشید که زیارت زنده ترین، جذاب ترین، فراگیرترین و قدیمی ترین سامانه فرهنگی فعال بین المللی و کشورهای عضو اکو است.
اکو؛ سکوی بین المللی برای تقویت دیپلماسی زیارت
مدیر امور زائرین غیرایرانی حرم مطهر امام رضا (ع) در پاسخ به این سوال که دیپلماسی زیارت چه ظرفیت‌هایی برای تسهیل زیارت زائران غیرایرانی می‌تواند ایجاد کند، بیان می کند: می‌توان با ایجاد تسهیلات ویژه برای زائران غیرایرانی، نظیر راهنمایی‌های چند زبانه از مبدأ و ایجاد انگیزه های زیارت در مبادی کشورهای عضو اکو به بهبود کیفیت زیارت کمک کرد. وی می افزاید: اجلاس اکو می‌تواند به عنوان یک سکوی بین‌المللی برای تقویت دیپلماسی زیارت عمل کند، برگزاری این اجلاس در مشهد، به عنوان قطب اصلی زیارتی در ایران اسلامی می‌تواند توجه جهانیان را به ظرفیت‌های فرهنگی و مذهبی ایران جلب و به معرفی مشهد به عنوان یک مقصد زیارتی بین‌المللی کمک کند. این امر می‌تواند به تقویت همکاری‌های فرهنگی و اقتصادی بین کشورهای عضو اکو نیز منجر شود. مدیر امور زائران غیرایرانی حرم مطهر رضوی در ادامه به مصداق‌های مدنظر در حوزه دیپلماسی زیارت اشاره می کند و می گوید: مصداق‌های مدنظر در حوزه دیپلماسی زیارت شامل روادید مخصوص زیارت (ایجاد تسهیلات و تسریع در صدور روادید برای زائران غیرایرانی)، تسهیل حمل و نقل زمینی و هوایی (بهبود زیرساخت‌های حمل و نقل و ایجاد پروازهای مستقیم به مشهد)، سرمایه‌گذاری در بخش هتل‌ها و اماکن اقامتی (جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای توسعه زیرساخت‌های اقامتی و خدماتی برای زائران) و برگزاری رویدادهای فرهنگی و مذهبی (ایجاد برنامه‌های فرهنگی مشترک با کشورهای همسایه به منظور جذب زائران بیشتر) است. حجت الاسلام ذوالفقاری در پاسخ به این سوال که چه میزان از زائران خارجی حرم مطهر رضوی مربوط به 10 کشور عضو اکو هستند، بیان می کند: به طور کلی، ما در طول سال بر اساس آمار حضور زائر در مراسم های بخش بین الملل حرم مطهر 5 تا 7 میلیون زائر غیر ایرانی داریم. از این تعداد 65 درصد عرب و عرب زبان، 25 درصد از شبه قاره یعنی پاکستان و هندوستان، 10 درصد هم کشورهای آذری زبان، روس و اروپایی هستند. سالانه حدود 10 هزار نفر هم زائر غیرمسلمان داریم. وی می افزاید: با توجه به سوال شما درباره جمعیت زائرانی که از حوزه کشورهای اکو هستند، اگر 25 درصد اردو زبان و 10 درصد آذری زبان ها، روس ها و ترکمن ها و...را نیز در نظر بگیریم، 30 تا 35 درصد زائران خارجی از حوزه کشورهای اکو هستند. البته افغانستان را در این بحث حساب نکردیم، چون به دلیل اشتراکات فرهنگی زیادی که با ایران دارند، ما افغانستانی ها را در جمع زائران خارجی نیاوردیم.
دیپلماسی زیارت و نیاز به معرفی مشهد به عنوان منطقه آزاد زیارتی
دکتر حامد بخشی، عضو هیئت علمی گروه جامعه شناسی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی نیز در این زمینه به «خراسان رضوی» می گوید: بیش از ۶۰ درصد گردشگران ورودی به کشور، افرادی هستند که برای زیارت به شهر مشهد می آیند و در حوزه کشورهای عضو اکو هم بخش قابل توجهی از کشورها مثل پاکستان، افغانستان و آذربایجان دارای جمعیت شیعه هستند. همچنین بخش دیگری از این کشورها نیز مسلمانانی هستند که به زیارت حرم مطهر اهل بیت (ع) علاقه مند هستند و به نوعی علاقه مند هستند که به شهر مشهد سفر کنند. وی در ارائه پیشنهادهایی می افزاید: در حوزه دیپلماسی زیارت که البته نیازمند انجام سیاست گذاری درباره استلزام‌ها و پیش نیازهایی است که در واقع سیاست گذاری آن باید صورت بگیرد،ایجاد منطقه آزاد زیارتی است؛ یعنی مشهد را به عنوان منطقه آزاد زیارتی تعریف کنند. به این ترتیب که برای سفر به مشهد نیاز به اخذ روادیدهای از پیش با زمان طولانی نباشد تا افراد بتوانند برای مدت دو هفته روادید فرودگاهی در شهر مشهد بگیرند و به این شهر سفر کنند. دکتر بخشی ادامه می دهد: در واقع ما به نوعی تسهیل زیارت را با کاهش هزینه‌های روادید و مسیر اخذ روادید داشته باشیم. فکر می‌کنم چنین اقدامی در گام اول برای کشورهای عضو اکو انجام شود و در گام دوم می‌تواند به کل کشورهای مسلمان توسعه پیدا کند. این اقدام می تواند هم اقتصاد شهر مشهد را پویا کند و هم مشهد را تبدیل به یک منطقه گردش زیارتی قدرتمند با اقتصادی که برای این منظور رشد می کند، تبدیل کند. همچنین در این شرایط تحریم، می‌تواند عامل قدرتمندی در راستای چانه زنی کشور به لحاظ توازن قدرت با مسائل اقتصادی قرار بگیرد و هم می تواند اقتصاد کشور را در مسیر رشد قرار بدهد. دکتر بخشی تصریح می کند: یک چنین وضعیتی البته به نوعی حتی سایر صنایع مرتبط با عرصه گردشگری اعم از غذا، هتل‌سازی، ساختمان و ...را می تواند پویا کند. فکر می‌کنم این منطقه آزاد زیارتی که شاید به این عنوان چنین تعریفی حداقل در کشور خودمان نداشته باشیم، توسعه مراودات بین‌المللی، ایجاد یک دیپلماسی عمومی تاثیرگذار و روابط بین المللی بین جوامع مسلمان و به ویژه جوامع همسایه ما را افزایش دهد.
