روسیه همکار، روسیه غیر همکار
حسن بهشتی پور
تا جایی که در سیاست‌های روسیه طی 40 سال گذشته مطالعه کرده‌ام، هرگز مسئولان این کشور رسماً با استفاده صلح‌آمیز ایران از انرژی هسته‌ای و غنی‌سازی اورانیوم تحت نظارت آژانس مخالفت نکرده‌اند. از آنجا که روسیه تولیدکننده عمده اورانیوم غنی‌شده و سوخت هسته‌ای در جهان است، اصرار داشت که سوخت مورد نیاز نیروگاه هسته‌ای بوشهر را خودش تامین کند.زمانی که توافق نامه ساخت نیروگاه هسته‌ای بوشهر بین ایران و روسیه امضا شد، ایران اساساً هنوز به فناوری غنی‌سازی اورانیوم دست پیدا نکرده‌بود و به همین دلیل اساساً این امکان وجود نداشت که ایران خودش سوخت این نیروگاه را تولید کند. در قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر، روس‌ها درباره پسماند هسته‌ای هم متعهد شده‌بودند که فراوری آن را بر عهده بگیرند و پسماندهای هسته‌ای نیروگاه بوشهر را از ایران خارج کنند. تمام این فرایندها، یعنی تولید سوخت هسته‌ای، ساخت میله یا صفحه‌های سوخت و همچنین فرایند دفن پسماند هسته‌ای، فناوری‌ها و مهارت‌های خاصی را نیاز داشت که ایران سال ۱۹۹۵ در زمان توافق ساخت نیروگاه بوشهر از آن ها بی‌بهره بود.بعد از این که ایران به فناوری غنی‌سازی دست پیدا کرد، از روس‌ها درخواست کرد که بخشی از سوخت مورد نیاز نیروگاه اتمی بوشهر را خود ایران تامین کند. یکی از انگیزه‌های ایران این بود که در پاسخ به سوال کشورهای غربی که درباره کاربرد اورانیوم غنی‌شده توسط ایران سوال می‌کردند، استفاده از آن در نیروگاه اتمی بوشهر را مطرح کند.ایران نخستین کاربری اورانیوم غنی‌شده‌اش را استفاده در راکتور تحقیقاتی تهران عنوان کرده‌بود اما این راکتور میزان بسیار ناچیزی سوخت نیاز دارد که از ابتدای ساختش، سوخت آن توسط آمریکا تامین شده‌بود و بعد از تمام شدن آن محموله سوخت، از آرژانتین سوخت مورد نیاز راکتور تحقیقاتی تهران وارد شد که همچنان از همان محموله سوخت استفاده می‌شود.راکتور بوشهر حدود ۸۰ تن اورانیوم غنی‌شده و حدود ۵ درصد در قلب خود نیاز دارد که مصرف قابل قبولی برای اورانیوم غنی‌شده تولید ایران بود. روس‌ها این خواسته ایران را نپذیرفتند و حاضر نشدند که لایسنس و نقشه‌های تولید میله‌های سوخت هسته‌ای برای نیروگاه بوشهر را به عنوان یک فناوری محافظت‌شده روسیه به ایران منتقل کنند.روس‌ها هرچند در ساخت نیروگاه هسته‌ای برای ایران همکاری کردند، اما در زمینه استفاده از اورانیوم غنی‌شده ایران در قلب این نیروگاه با ایران همکاری نکردند. البته من معتقد نیستم که روسیه در مقابل ایران مانعی ایجاد کرده‌باشد. شاید بتوان گفت که بنیان دانش برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران از روسیه تامین شده‌است، البته چینی‌ها هم یک مقدار ناچیزی کمک کردند. پیشرفت و توسعه فناوری هسته‌ای ایران بر مبنای ابتکار و خلاقیت دانشمندان هسته‌ای ایران به دست آمد، اما دانش پایه آن از روسیه آمد.اما روس‌ها به صورت انتخابی با ایران همکاری کردند. در ساخت راکتور آب سبک همکاری کردند، اما در برنامه خودکفایی تولید میله سوخت هسته‌ای همکاری نکردند. البته ایران سال ۱۳۹۲ توانست با فناوری بومی میله سوخت هسته‌ای را بسازد و بعدها به فناوری تولید صفحه‌های سوخت هم دست پیدا کرد. به نظر من روسیه نه‌تنها مخالفتی با برنامه هسته‌ای ایران نداشت، بلکه نقش مثبت و سازنده‌ای در راه‌اندازی این برنامه در ایران داشت و نخستین راکتور هسته‌ای ایران را روسیه ساخت.اگرچه چین و روسیه، ایرانی را که سلاح هسته‌ای داشته‌باشد تهدیدی علیه خودشان می‌دانند. شاید برخی معتقد باشند بعد از تحولات سال ۲۰۲۲ و تنش شدید در روابط روسیه و غرب، ممکن است که مسکو در این رویکرد خود تجدیدنظر کرده‌باشد.