دمشق دروازه‌‌تاریخ و هم‌‌قافیه عشق
سورنا ساداتی | روزنامه‌نگار
دمشق پایتخت سوریه را با آن شعر معروف سعدی در کتاب فارسی مدرسه به‌‌یاد داریم که می‌‌گفت: «چنان قحط‌‌سالی شد اندر دمشق/ که یاران فراموش کردند عشق»؛ آن‌‌جا بود که فهمیدیم یکی از معدود کلماتی که با عشق هم‌‌قافیه است، همین دمشق است. دمشقی که برای بسیاری از ما برابر بود با شکلات‌‌هایی که مادربزرگ از سفر زیارتی سوریه می‌‌آورد. شهری که در آن روزگار زیبا و آباد بود. به‌‌واسطه موقعیت جغرافیایی که در بین کشورهای عربی هنوز هم ممتاز است، سابقه تمدن در این شهر حدود 8 هزار سال است؛ شهری که دیدنی‌‌های تاریخی بسیار دارد و نقطه‌‌ای است برای اتصال به تمدن‌‌های دور. عمر دمشق بهعنوان یک شهر البته بسیار کوتاه‌‌تر از عمر تمدنی آن است؛ اما به‌‌هرحال میزبان تمدن‌‌های متنوعی بوده با فرهنگ‌‌های غنی. شهری که قدیمیترین پایتخت جهان محسوب میشود و درحال حاضر هم مثل مسیر پرتلاطم تاریخی که طی کرده است، میزبان قومیت‌‌های مختلفی است. سوریه با دشت‌‌های حاصلخیز، کوه‌‌های بلند، بیابان‌‌های وسیع و ظرفیت‌‌های تمدنی بسیار، همچون ترکیه در نقطه‌‌ای از جغرافیای تاریخ قرار داشته که زمینه رشد انواع سبک‌‌های معماری و هنر در آن فراهم شده. مردم این کشور هم متاثر از همین تمدن قدیمی زندگی پرشوری داشته و دارند. سرزمینی که حتی در مقطعی یکی از ساتراپی‌‌های امپراتوری ایران بوده و طی قرون اخیر هم به استعمار مصر، فرانسه، عثمانی و انگلیس درآمد تا در 16 سپتامبر 1941 میلادی استقلالش را جشن گرفت. اما تحولات اخیر این نگرانی‌‌ها را ایجاد کرده است که سبک زندگی متکثر اقوام در این کشور، بناهای تاریخی که سرمایه معنوی بشری هستند و اماکن مذهبی دستخوش ناملایماتی شوند و سوریه که سال‌‌ها از قطار توسعه بازمانده بود و مشق دموکراسی هم نکرده بود، حالا با چالش‌‌های تازه‌‌ای مواجه شود. این پرونده مروری است بر سبک‌‌زندگی مردم این کشور و آثار باستانی‌‌اش.
گنجینه‌های فرهنگی سوری
شهر باستانی پالمیرا، مهم‌ترین قلعه نظامی قرون وسطی، ده‌ها روستای تاریخی و ... بخشی از آثار باستانی سوریه است که این روزها به خاطر شرایط این کشور، نگرانی‌های زیادی درباره احتمال نابودی کامل‌شان وجود دارد
کشور سوریه از مناطق کلیدی جهان است که در زندگی انسان و آغاز عصر اهلی‌سازی حیوانات، گیاهان و درنهایت انقلاب نوسنگی در تاریخ بشر، اهمیت بالایی داشته است. در این کشور محوطه‌های بسیار مهمی از دوران پارینه سنگی و نوسنگی مانند غار ددریه و محوطه ابوهریره وجود دارد. این منطقه در کنار سرزمین‌های جنوب غرب آسیا مثل عراق(بین النهرین) و ایران، نقش بسزایی در شکل‌گیری فرهنگ و تمدن داشته است. سوریه خانه شش مرکز میراث جهانی یونسکو است و ۱۲ محل دیگر برای قرار گرفتن در این مجموعه نامزد شده‌اند. اما درگیری‌های سوریه علاوه بر مرگ صدها هزار تن و آواره‌شدن میلیون‌ها تن دیگر، تاریخ و بناهای باستانی ماندگار سوریه را هم نابود کرده است؛ بیشتر محوطه‌های تاریخی و موزه‌های سوریه به حال خود رها شده‌اند و براساس تصاویر ماهواره‌ای، کاوش‌های غیرمجاز برای کشف آثار تاریخی ارزشمند در آن‌ها به طور شبانه‌روزی توسط مردم محلی و همچنین گروه‌های مسلح با هدف فروش آن‌ها برای به دست آوردن پول یا اسلحه ادامه دارد. در ادامه به چند مورد از آثار باستانی و گنجینه‌های تمدن بشری این کشور که ثبت یونسکو شده، اشاره می‌کنیم.
یکی از زیباترین مساجد جهان اسلام
شهر باستانی دمشق نخستین اثر ثبت‌شده در این کشور است. در جریان جنگ داخلی سوریه در این شهر، مناره مسجد جامع این شهر منفجر شد. سازمان یونسکو با نام بردن از این مسجد بهعنوان یکی از زیباترین مساجد جهان اسلام، از طرف‌های درگیر خواست تا از این مکان تاریخی مراقبت کنند. با تشدید درگیری‌ها در حلب، مغازه‌های چوبی منطقه بازار حلب هم در آتش سوخت و حدود ۷۰۰ مغازه به‌طور کامل تخریب شد. دَمِشْق مرکز استان دمشق و پایتخت سوریه است. این شهر در هزاره سوم پیش از میلاد تأسیس شد. به این ترتیب، دمشق یکی از قدیمیترین شهرهای خاورمیانه است و تا پیش‌از جنگ داخلی سوریه، قدیمیترین شهر پرجمعیت جهان که همچنان موقعیت خود را حفظ کرده، محسوب می‌شد. در این منطقه، مکان‌های باستانی بی‌شماری از جمله برخی کلیساها و مساجد تاریخی وجود دارد.
ویرانه‌ای به‌نام مروارید صحرا
یکی از مهم‌ترین ویرانه‌های تاریخی جهان، شهر باستانی پالمیرا نام دارد که معروف به «مروارید صحرا» در کشور سوریه است که در سال 1980 به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد.پالمیرا از کهن‌ترین شهرهای ساخته شده بشر به شمار می‌رود. این شهر در قرن اول میلادی تحت سلطنت روم قرار گرفت و یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی جهان بود. این شهر تبلور هنر و معماری قرن‌های نخست و دوم به‌شمار می‌رود که در آن تکنیک‌های یونانی و رومی با سنت‌های محلی و نفوذ ایران باستان در هم آمیخته‌است. همچنین حاوی بیش از هزار ستون و یک گورستان عظیم شامل بیش از ۵۰۰ مقبره است. تا پیش از جنگ داخلی سوریه هر سال بیش از ۱۵۰ هزار جهانگرد از پالمیرا بازدید می‌کردند.
تئاتر رومی متعلق به سده ۲ میلادی
بصری، شهری باستانی در فاصله ۱۸۰ کیلومتری دمشق در استان درعا واقع شده است. این شهر در گذشته مرکز عربیه امپراتوری روم و مهم‌ترین توقفگاه سر راه کاروان‌های عازم مکه بوده‌است. تئاتر رومی که متعلق به سده ۲ میلادی است، از مکان‌های دیدنی شهر باستانی بصری است.
شاهراه مسیرهای تجاری
شهر باستانی حلب، واقع در چهار راه چندین مسیر تجاری، به‌طور پی‌درپی حکومت‌های مختلفی را تجربه کرد و رومی‌ها، ایوبی‌ها، مملوک‌ها و عثمانی‌ها، هر کدام تأثیر چشمگیری در بافت معماری آن به‌جا گذاشتند و در نتیجه منظره متنوعی از شهر به وجود آمد. سازه‌های اصلی شامل ارگ، مسجد بزرگ و مدرسه حلاویه است. حَلَب نام بزرگ‌ترین شهر و پایتخت تجاری سوریه و یکی از کهن‌ترین شهرهای منطقه خاورمیانه است که در سال 1986 به عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
زیباترین قلعه نظامی قرون وسطی
کاوش‌های باستان‌شناسان، موجب کشف آثار بسیاری در این قلعه شد، از جمله در سال ۱۹۳۸ مجموعه لوح‌های گچی متعلق به کلیسا و هفت لوح متعلق به سربازخانه‌ها یافته شد و در سال ۱۹۸۱ قبور و سلاح‌هایی متعلق به جنگ‌های صلیبی، در سال ۱۹۸۵ اشیای متنوع و جمجمه‌های بزرگان مسیحی و بقایای اسلحه و اشیای سفالی. این قلعه که برای سکونت هزاران مرد جنگی ساخته شده‌است، از بزرگ‌ترین و زیباترین و مهم‌ترین قلعه‌های نظامی قرون وسطی به‌شمار می‌رود و راه آن بسیار صعب‌العبور بوده‌است.
شهر فراموش شده
دهکده‌های باستانی شمال سوریه یا شهر فراموش‌شده، شامل حدود ۴۰ روستا ست که قدمت آن‌ها به سده‌های اول تا هفتم میلادی برمی‌گردد و در سده‌های ۸ تا ۱۰ میلادی رها شده‌است. آن‌ها تصویری از زندگی روستایی در دوران باستان و اواخر دوره بیزانس ارائه می‌دهند و سال 2011 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شدند و در حال حاضر، در معرض نابودی کامل قرار دارند.
عاشق ادبیات و معماری و معروف در آشپزی
سوریه در غرب آسیا واقع شده که از غرب با دریای مدیترانه، از شمال با ترکیه، از شرق و جنوب شرقی با عراق، از جنوب با اردن و از جنوب غربی با رژیم اشغالگر قدس و لبنان همسایه است. این کشور با مساحت 185 هزار کیلومتر مربع و جمعیت حدودا 23 میلیون نفری، آب و هوای معتدل و مرطوبی داشته که برخی از بخش‌های آن هوای گرم و خشک دارد. رودهای مهم فرات، خابور، عاصی و دجله در سوریه جاری هستند. 74 درصد مردم سوریه سنی مذهب و ۱۳ درصد شیعه، علوی و اسماعیلی هستند. مسیحیان نیز حدود ۱۰درصد جمعیت سوریه را تشکیل می‌دهند. ۳درصد باقی‌مانده از پیروان سایر ادیان هستند. سوریه یک جامعه سنتی با تاریخچه طولانی فرهنگی است. فرهنگ اهالی سوریه شباهت زیادی به فرهنگ ما ایرانیان دارد. از احترام به بزرگ‌تر گرفته تا موارد جزئی‌تر مانند آداب غذا خوردن. مردم کشور سوریه اغلب از لباس‌های بلند عربی استفاده می‌کنند که در مکان‌های مذهبی استفاده از لباس‌های پوشیده بسیار اهمیت دارد. سوری‌ها به هنرهایی همچون ادبیات، شعر، موسیقی، آواز، معماری و البته آشپزی معروف هستند. از غذاهای معروف سوری می‌توان به حمص اشاره کرد که با نخود پخته، ارده، سیر کوبیده و لیمو تهیه می شود و در نهایت به آن روغن زیتون اضافه میشود. همچنین فتوش که یک نوع سالاد است که ریشه عربی، ترکی دارد و از خوراکی‌های مشهور سوریه است. تبوله هم یک نوع سالاد خوش طعم مخصوص است که از حبوبات بلغوری تهیه میشود. منسف یکی از غذاهای برنجی و خوش طعم مخصوص سوریه است که از زعفران و آب و کره و روغن و هل سبز و گوشت بره در آن استفاده میشود. شاورما هم که یکی از معروف‌ترین خوراک‌های عربی است که در رستوران‌های کشور سوریه با نان عربی پیتا ارائه میشود. کبه هم یک نوع کوفته است که برای تهیه آن از گوشت کوبیده شده استفاده میشود. از عقاید جالب مردم سوریه می‌توان به این اشاره کرد که اگر سیزدهم یک ماه با روز سه شنبه مصادف شود، روز بدشانسی بوده و مردم بسیار نگران خواهند بود که اتفاقی برای خود و اعضای خانوادشان رخ دهد. همچنین مردم این کشور نسبت به عدد ۷ هم خرافاتی هستند و اعتقاد دارند که این عدد شوم است، هیچ تصمیم مهمی در این تاریخ گرفته نمی شود و دیده شده که در فهرست صندلی های سینما از عدد ۷ استفاده نمی شود. جالب این که در این کشور عنکبوت اهمیت زیادی دارد و کسی حق ندارد تارهای عنکبوت را از بین ببرد. حرم حضرت زینب(س) دختر امیر مومنان(ع) وحضرت زهرا(س) که یکی از زیارتگاه‌های مهم شیعیان است، در شهر زینبیه در نزدیکی دمشق قرار گرفته است. به جز مکان‌های تاریخی و دیدنی، مراکز خرید و بازارها در سوریه هم یک مکان دیگر تفریح مردم هستند. بازار حمیدیه و بازار مدحت پاشا از بازارهای دیدنی در سوریه محسوب می‌شوند که بسیار خاص هستند. از سال 2010 دولت این کشور با سرمایه‌گذاری روی توریسم سلامت پذیرای گردشگرانی شد که برای آب درمانی به این کشور سفر می‌کنند. به عنوان مثال حمام النحاسین یکی از قدیمیترین حمام‌های کشور سوریه است که در یک کاروانسرای دیدنی قرار دارد و مسافران می‌توانند از آب گرم آن استفاده درمانی کنند.