بایدها و نبایدهای راهبردهای ایران پس از سقوط دولت بشار اسد در
با دمشق جدید چه کنیم؟
جعفر یوسفی
سقوط دولت بشار اسد نقطه عطفی در تحولات غرب آسیا محسوب می‌شود و پیامدهای عمیقی برای منافع جمهوری اسلامی ایران به همراه خواهد داشت. ایران به عنوان یکی از بازیگران اصلی در سوریه، باید راهبردهای دقیق و هوشمندانه‌ای برای مواجهه با حکومت جدید این کشور طراحی کند. در این شرایط، تضمین امنیت حرمین شریفین در دمشق، حفظ زیرساخت‌های حیاتی سوریه، جلوگیری از تجزیه کشور و بازسازی محور مقاومت، اولویت‌های کلیدی سیاست خارجی ایران هستند. این گزارش تحلیلی به بررسی این ابعاد و ارائه پیشنهادهایی در خصوص آینده روابط با سوریه جدید می‌پردازد.
تضمین امنیت حرمین شریفین
یکی از اصلی‌ترین اولویت‌های ایران، حفظ امنیت و حرمت حرمین شریفین حضرت زینب (س) و حضرت رقیه (س) در دمشق است. این مسئله نه تنها به لحاظ مذهبی بلکه از نظر هویتی برای مردم ایران و شیعیان منطقه اهمیت دارد. ایران باید از طریق دیپلماسی فعال و تعامل با حکومت جدید سوریه، این امر را به عنوان خط قرمز غیرقابل مذاکره اعلام کند. استفاده از ظرفیت سازمان‌های بین‌المللی و همکاری با کشورهای همسایه، می‌تواند به تضمین این امنیت کمک کند.
حفظ زیرساخت‌های حیاتی سوریه
ویرانی زیرساخت‌های سوریه نه تنها مردم این کشور را در معرض مشکلات اقتصادی و اجتماعی بیشتری قرار می‌دهد، بلکه فرصت‌های رشد گروه های تکفیری در شرایط نامطلوب اقتصادی را فراهم می‌کند و این امر به ضرر امنیت کل منطقه است. ایران باید از طریق تعامل با بازیگران منطقه‌ای همچون ترکیه و روسیه، برای جلوگیری از تخریب زیرساخت‌های حیاتی سوریه تلاش کند و به صورت جدی کشورهای ذی نفع مثل ترکیه را ترغیب به مشارکت در بازسازی این کشور کند.
تضمین امنیت مرزی سوریه و عراق
مرزهای عراق و سوریه به دلیل اهمیت راهبردی برای فعالیت‌های اقتصادی و امنیت زائران عتبات عالیات، باید در اولویت قرار گیرد. ایران می‌تواند از طریق همکاری‌های امنیتی و نظامی با عراق و حمایت از مرزبانان محلی، امنیت این منطقه را تضمین کند. نقش ایران در بازگشایی گذرگاه‌های مرزی امن برای زائران و تجار، می‌تواند به تقویت جایگاه منطقه‌ای کشور کمک کند. افزون بر این، ایران نباید اجازه دهد که عراق نیز وارد دومینوی ناامنی غرب آسیا شود. تثبیت امنیت در عراق به عنوان کشوری هم‌مرز و دارای اهمیت اقتصادی و استراتژیک برای ایران، نه تنها موجب کنترل تنش‌های منطقه‌ای می‌شود، بلکه امنیت فعالیت‌های اقتصادی و روابط تجاری دو کشور را نیز تضمین خواهد کرد.
جلوگیری از تجزیه سوریه
تجزیه سوریه نه تنها نظم داخلی این کشور را به شدت متزلزل می‌کند، بلکه به بی‌ثباتی گسترده در کل منطقه منجر خواهد شد. از منظر راهبردی، یک سوریه تجزیه شده به معنای ایجاد پایگاه‌های جدید برای گروه‌های افراطی و زمینه‌سازی برای نفوذ بیشتر بازیگران متخاصم نظیر رژیم صهیونیستی است که می‌تواند به تقویت مواضع آنها در بلندی‌های جولان منجر شود. ایران باید با بهره‌گیری از دیپلماسی چندجانبه و رایزنی فعال با کشورهایی همچون روسیه، ترکیه و حتی اتحادیه عرب، از تجزیه این کشور جلوگیری کند. این تلاش‌ها باید به نحوی طراحی شوند که تمامیت ارضی سوریه تضمین شده و توافقی برای شکل‌دهی به یک ساختار حکومتی جامع و پایدار ایجاد شود. حتی در صورتی که حکومت جدید شامل گروه‌های مخالف باشد، یکپارچگی جغرافیایی سوریه بر هر شکل دیگری از دولت‌های تجزیه شده ارجح است. در نهایت، این راهبرد می‌تواند به کاهش نفوذ نیروهای افراطی و مهار بازیگران متخاصم منجر شود، در حالی که به ایران امکان می‌دهد نقش مؤثر خود را در تأمین امنیت منطقه‌ای حفظ کند.
ترمیم قدرت منطقه‌ای ایران با شراکت راهبردی
سقوط بشار اسد به عنوان یکی از هم‌پیمانان اصلی ایران در منطقه، تاثیراتی کوتاه‌مدت بر قدرت منطقه‌ای ایران خواهد داشت. برای مقابله با این اثرات، ایران باید به سرعت روابط خود را با یک شریک راهبردی قدرتمند مانند چین تقویت کند . این شراکت می‌تواند شامل همکاری‌های اقتصادی در زمینه بازسازی سوریه، سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی و توسعه منابع انرژی باشد. علاوه بر این، تقویت همکاری‌های امنیتی و نظامی با چین، می‌تواند بازدارندگی ایران را در مقابل تهدیدات منطقه‌ای افزایش دهد. توسعه این روابط همچنین می‌تواند از نفوذ کشورهای رقیب در سوریه کاسته و به تقویت مواضع ایران و ترمیم جایگاه ایران در منطقه کمک کند. با توجه به درگیر بودن روسیه در جنگ اوکراین و همچنین زخم‌هایی که به هم‌پیمانان ایران در این مدت وارد شده است، بازسازی رابطه راهبردی با چین از اولویت های فوری است.
بازسازی محور مقاومت
ایران باید برای تقویت محور مقاومت و تأمین لجستیک حزب‌ا... لبنان، مسیرهای جایگزین از طریق عراق و سایر کشورها ایجاد کند. علاوه بر این، لازم است ایران با تعامل فعال با کشورهای مؤثر همچون ترکیه و روسیه، شرایطی را فراهم کند که حتی چهره های نزدیک به ایران در ساختار حکومت جدید سوریه نقش ایفا کنند. حمایت از گروه‌های مردمی در سوریه که به ایران علاقه دارند، نباید متوقف شود. این گروه‌ها می‌توانند به عنوان متحدان ایران در معادلات آینده سوریه نقش ایفا کنند و همچنین به حفظ توازن قدرت در داخل حکومت جدید کمک نمایند. این راهبرد به تقویت جایگاه ایران در تحولات منطقه و تضمین منافع طولانی‌مدت آن کمک خواهد کرد.
تقویت توان کارشناسی در حوزه‌های امنیتی، دیپلماتیک و نظامی
حوادث اخیر، از جمله ترور شخصیت‌های برجسته محور مقاومت و سقوط ناگهانی بشار اسد، نشان‌دهنده ضرورت تقویت برخی از رده‌های کارشناسی در تصمیم‌سازی‌های کلان ایران است. ایران باید با بازنگری در ساختارهای موجود، ظرفیت‌های کارشناسی خود را تقویت کند تا بتواند در برابر تحولات پیچیده خاورمیانه واکنش‌های قوی‌تر و هوشمندانه‌تری نشان دهد. به باور برخی تحلیلگران نگاه آرمانی به تحولات غرب آسیا باعث شد که ایران در قبال روند سریع حوادث یک گام عقب تر باشد. تحولات اخیر نشان داده است که نهادهای کارشناسی و تصمیم‌سازی ایران نیازمند بازنگری و تقویت عمیق هستند. برای مقابله با پیچیدگی‌های روزافزون در منطقه، لازم است ساختارهای تصمیم‌گیری با رویکردی جامع و چندلایه به‌روزرسانی شوند. تدوین استراتژی‌های بلندمدت که مبتنی بر تحلیل‌های داده‌محور و مطالعات آینده‌پژوهی باشد، یکی از ضرورت‌های اصلی است. بهره‌گیری از کارشناسان با تجربه در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی، همراه با ایجاد مکانیسم‌هایی برای ارتباط نزدیک‌تر میان نهادهای تصمیم‌ساز و بدنه اجرایی، می‌تواند به اتخاذ تصمیماتی دقیق‌تر و مؤثرتر کمک کند. ایران باید با تقویت زیرساخت‌های تحقیقاتی و ایجاد شبکه‌های تصمیم‌سازی پیشرفته، توانایی واکنش سریع و هوشمندانه به تحولات خاورمیانه را افزایش دهد. این امر نه تنها جایگاه ایران را به عنوان قلب و مغز محور مقاومت تقویت می‌کند، بلکه قدرت پیش‌بینی و مدیریت بحران را نیز به میزان چشمگیری بهبود می‌بخشد.