آموزش، قربانی آلودگی هوا
صادق غفوریان
تعطیلی این هفته مدارس در برخی شهرهای کشور به دلیل آلودگی هوا، بار دیگر سخن و چالش «تعطیل شدن یا نشدن» مدارس را به میان آورد. برودت هوا و تشدید آلودگی هوا، مدارس در استان آذربایجان شرقی و شهرهای تبریز، خسروشاه، اسکو و شهر جدید سهند و بناب، در خوزستان، در استان البرز و البته در تهران را به تعطیلی کشاند. معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری تهران برای امروز سه‌شنبه نیز عنوان کرد که اگر شاخص آلودگی هوا بالا باشد، به شرط این که بارندگی موجب هوای سالم در تهران نشود، تصمیم بر غیرحضوری شدن مدارس و حضور ۵۰ درصدی کارکنان نیز گرفته می‌شود. البته با توجه به پیش‌بینی سازمان هواشناسی و پایداری آلایندگی هوا این احتمال وجود دارد که ادارات و مدارس به همین شیوه روزهای یک شنبه و دوشنبه باشد.
تعطیلی مدارس به دلیل آلودگی هوا در 5 سال گذشته همواره با بحث ها، اختلاف نظرها و بعضا با انتقادهای جدی همراه بوده است. در دولت دوازدهم، تعطیلات مدارس به دلیل کرونا و هم به دلیل آلودگی هوا افزایش یافت و در دولت سیزدهم این تعطیلات شیب کمتری یافت به طوری که رضا مراد صحرایی وزیر سابق آموزش و پرورش به طور مکرر تصریح کرد که ما مدارس را به دلیل آلودگی هوا تعطیل نمی کنیم. او معتقد بود، «تعطیل یا غیرفعال کردن مدارس باید آخرین اولویت باشد.»(خبرگزاری مهر-آبان1402)
20 روز تعطیلی فقط در پایتخت
با این حال در سال 1401، مدارس تهران به دلیل آلودگی هوا، 20 روز تعطیلی را تجربه کردند. در این زمینه البته، استدلال بر این است که علاوه بر دور ماندن دانش آموزان از آلودگی هوا، تعطیل شدن مدارس به تمیزی هوا کمک می کند. مدیرکل محیط زیست استان تهران پیش از این در این باره گفته است: «مدارس سهم ۱۸درصدی در آلودگی هوا دارند و دلیل برخی مسئولان برای تعطیلی مدارس، پیشگیری از در معرض آلودگی قرار‌گرفتن دانش‌آموزان و حفظ بیشتر سلامتی آن هاست.»
هوای نامطلوب در 31 درصد روزهای امسال
این را هم خوب است بدانیم که به دلیل قصورهای گسترده در اجرای قانون هوای پاک، اغلب کلان شهرها در بخش قابل توجهی از روزهای سال، در آلودگی به سر می برند. به طور نمونه طبق اعلام روز گذشته (19 آذر) شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، با گذشت ۲۶۴ روز از سال ۱۴۰۳ بالغ بر 31.5 درصد روزها، هوای تهران در شرایط نامطلوب قرار داشته، در صورتی که در مدت مشابه سال ۱۴۰۱ این میزان 44.5 درصد و در سال ۱۴۰۲ به میزان 28.5 بوده است. بنابر این اعلام، کیفیت هوای امسال از سال ۱۴۰۱ مطلوب‌تر و از سال ۱۴۰۲ نامطلوب‌تر است.
کشورهای جهان با آلودگی هوا چه می کنند؟
ابتدا باید بیان کرد که اکنون حدود 220 میلیون دانش آموز در سراسر جهان در مدارس مشغول تحصیل هستند و تخمین زده می‌شود که در سال ۲۰۲۱، مرگ ۴۰ هزار کودک زیر پنج سال به طور مستقیم با آلودگی هوا مرتبط بوده است. افزون بر آن، هزینه‌های اقتصادی روزانه آلودگی هوا ۸ میلیارد دلار یا ۳ تا ۴ درصد از تولید ناخالص جهانی برآورد می‌شود.
حال آن چه در این گزارش می تواند مورد توجه قرار گیرد، این پرسش است که کشورهای جهان با آلودگی هوا چه امری را در دستور کار مدارس خود قرار می دهند؟ طبیعتا ساده ترین راه، تعطیلی مدارس است که در کشورهایی همچون چین، هند، پاکستان، بنگلادش و ...نیز از سازوکار تعطیلی در مواقع بحرانی استفاده می‌کنند. به عنوان نمونه در هند به ویژه شهر دهلی، فعالیت دانش‌آموزان در فضای باز و کلاس‌های تربیت‌بدنی در هوای آلوده، ممنوع اعلام می‌شود و در صورت تشدید آلودگی، مدارس را تعطیل می‌کنند.
در کشورهای توسعه‌یافته اما ایمن‌سازی مدارس در اولویت است؛ به عنوان نمونه در شیکاگو و لندن راهکارهای خلاقانه اتخاذ می‌شود. در این مناطق اگرچه مدارس نزدیک به خیابان‌های شلوغ و پرترافیکی قرار گرفته که دانش‌آموزان را در معرض سطوح ناسالم آلودگی هوا قرار می‌دهند، اما موانع گیاهی و درختان، از دانش‌آموزان، معلمان و کارکنان مدارس حفاظت می‌کند.
خبرگزاری ایرنا در یک گزارش تحقیقی در این زمینه به اقدامات شهرداری لندن پرداخته و نوشته است: «شناسایی مدارس ابتدایی در بدترین مناطق آلوده لندن و نیز محافظت از کودکان در برابر هوای سمی در این شهر به عنوان بخشی از برنامه‌های شهرداری لندن برای بهبود آلودگی مطرح است. بر پایه تحقیقی که دانشگاه «ساری -Surrey» _ دانشگاه پژوهشی عمومی در گیلدفورد انگلستان _ انجام داده، برخی اقدامات ساده می‌تواند مواجهه با سموم را به نصف کاهش دهد. بر پایه یافته‌های آن ها، نصب یک صفحه سبز در امتداد دیوار پیرامون مدرسه، نصب دستگاه‌های تصفیه هوا در کلاس‌های درس و سازمان دهی طرح‌های خیابانی مدارس در ساعت‌های تردد و رفت‌وآمد، کیفیت هوای کلاس‌ها و زمین‌های بازی آن را بهبود می‌بخشد. محققان دریافته‌اند تصفیه‌کننده‌های هوا در کلاس‌های درس غلظت آلودگی داخلی را تا ۵۷ درصد و طرح سامان دهی خیابان‌های مدارس که از تردد وسایل نقلیه موتوری مقابل مدارس در زمان شروع و پایان کلاس‌ها پیشگیری می‌کند، غلظت ذرات را تا ۳۶ درصد کاهش خواهد داد.»
نکته
چه باید کرد؟
اگر بخواهیم واقع گرایانه به موضوع نظر بیفکنیم، انتظار به کارگیری از امکانات مدارس لندن در سالم سازی هوا برای مدارس کشور، مطالبه ای رویایی است اما می توانیم این انتظار را مطالبه کنیم که اولا، اجرای قانون هوای پاک به طور جدی توسط 23 دستگاه مسئول مورد توجه قرار گیرد و در صورت ترک فعل، با خاطیان آن برخورد قانونی صورت گیرد. ثانیا، آموزش و پرورش تعطیلی مدارس را به عنوان آخرین راهکار در بحران آلودگی هوا به کار گیرد و ثالثا، این وزارتخانه زیرساخت آموزش های مجازی را به منظور تعطیل نشدن مدرسه در مواقع بحران به طور جدی دنبال کند. تجربه کرونا، نشان داد زیست امروزی هر لحظه ممکن است شرایط آموزش حضوری را با چالش روبه رو کند و منطقی نیست که با وجود امکانات و فناوری های موجود، مدرسه تعطیل شود.