آوار املاک نامولد در صندوق بازنشستگی کشوری
محمد حقگو
صندوق های بازنشستگی یکی از حوزه های مهم ناترازی اقتصاد کشور در حال حاضر هستند. تبعات این ناترازی خود را در اختصاص منابع قابل توجهی از بودجه دولت به این صندوق ها نشان می دهد. در این میان، آمارها نشان می‌دهد که در سال 1403 مبلغ 256 هزار میلیارد تومان تنها به صندوق بازنشستگی کشوری اختصاص یافته است. در میان مسائل متعددی که این صندوق در سال های اخیر با آن روبه رو بوده، یک چالش مهم، وضعیت نامناسب بازده سرمایه گذاری است که تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله مدیریت ناکارآمد روی داده است. در این حال تازه ترین گزارش دیوان محاسبات آمارهای تکان دهنده ای ارائه کرده که نشان می دهد از میان حدود 2 هزار املاک به ثبت رسیده این صندوق، حدود 75 درصد این املاک، بدون استفاده یا در تصرف غیر است.
ناترازی صندوق های بازنشستگی معادل نیمی از کسری بودجه 1402
به گزارش خراسان، در میان ناترازی های موجود در کشور، یک مسئله مهم، ناترازی صندوق های بازنشستگی است. آمارها نشان می دهد در سال 1402، این صندوق ها بالغ بر 325 هزار میلیارد تومان از بودجه عمومی کشور را به خود اختصاص داده اند. این در حالی است که طبق گزارش دیوان محاسبات در جریان تفریغ بودجه سال قبل، کسری بودجه سال گذشته به حدود 593 هزار میلیارد تومان رسیده و در نتیجه باید گفت حجم ناترازی کل صندوق های بازنشستگی معادل بیش از نیمی از کسری بودجه دولت در سال 1402 بوده است.
اتکای 81 درصدی صندوق بازنشستگی کشوری به اعتبارات دولتی
در ایران 17 صندوق بازنشستگی فعال وجود دارد. در این میان، غیر از سازمان تامین اجتماعی که برای تامین حقوق و مزایای مستمری بگیران خود (تا سال 1401) به کمک منابع بودجه نیاز پیدا نکرده است، سایر این صندوق ها متکی به بودجه دولت هستند. در این میان آمارها نشان می دهد که به طور خاص صندوق بازنشستگی کشوری که (وظیفه خدمات رسانی به بازنشستگان دولت را بر عهده دارد) دومین صندوق بزرگ بازنشستگی کشور از منظر تعداد بازنشستگان است و همین طور بنگاه های اقتصادی زیادی را اداره می کند، بودجه مصوب سال 1402 آن، بیش از 253 همت بوده که اگر در مقایسه با آن، کمک 207 هزار میلیارد تومانی دولت در قانون بودجه همان سال را در نظر بگیریم می توان گفت بیش از 81 درصد از کل منابع این صندوق وابسته به اعتبارات دولتی است. ردیف اعتباری صندوق بازنشستگی کشوری در سال جاری نیز طبق لایحه بودجه 1403 به 256 هزار میلیارد تومان رسیده است.
سرمایه گذاری های کم بازده آفت صندوق بازنشستگی کشوری
مجموعه این موارد، حال نامساعد صندوق بازنشستگی کشوری را نشان می دهد. در بیان علت این وضع، اگر چه در سال های گذشته عوامل بیرونی نظیر تحولات جمعیتی، بی ثباتی اقتصاد کلان، پیگیری سیاست های حمایتی دولت از طریق تعریف ماموریت های مختلف برای صندوق، روش تسویه مطالبات صندوق از سوی دولت (به عنوان نمونه رد دیون از طریق واگذاری شرکت های زیان ده) خود را به صندوق های بازنشستگی کشوری تحمیل کرده اند، اما نقش عوامل داخلی از جمله مدیریت ناکارآمد نیز در بروز این وضعیت دیده می شود.
با در نظر گرفتن این نکته که بازده سرمایه گذاری‌ها، یکی از شاخص های عملکرد مدیریتی است، گزارش 20047 مرکز پژوهش های مجلس کارنامه نشان می دهد سال 99 تنها 9 درصد از کل منابع درآمدی این صندوق با سود حاصل از سرمایه گذاری تامین شده و این رقم در سال 1400 به 12 درصد رسیده است. همچنین سرمایه گذاری های این صندوق به طور متوسط در سال های دهه 90، 6.64 درصد بازده واقعی (درصد سودی که از آن تورم کسر شده است) داشته اند.
.. و اینک حجم سوال برانگیز املاک نامولد
اما نکته مهم دیگر در خصوص سوء مدیریت در صندوق بازنشستگی کشوری، گزارشی است که دیروز دیوان محاسبات منتشر کرد و نشان از این دارد که به رغم همه مسائل مالی صندوق بازنشستگی، این صندوق به طور سوال برانگیزی از املاک و مستغلات در اختیار خود نیز استفاده مطلوب نمی کند.
یافته های این نهاد نظارتی نشان می دهد، از تعداد ۲۰۵۲ فقره املاک و مستغلات درج شده در سامانه املاک صندوق بازنشستگی کشوری، تعداد ۸۱۳ فقره با کاربری‌های تجاری، اداری، مسکونی (۱۱ فقره هتل و حدود ۳۳ هزار متر مربع املاک تجاری و اداری در محدوده‌های الهیه، نیاوران، شهرک غرب و یوسف آباد) بدون استفاده یا غیرفعال بوده و ۷۱۶ فقره از املاک و ۴۹۶ قطعه از اراضی تهران‌پارس نیز در تصرف غیر است. به عبارت دیگر حدود سه چهارم این املاک را این دو دسته تشکیل می دهند.
همچنین بررسی های این نهاد نظارتی حاکی از این است تعداد ۹۴۱ فقره از املاک و مستغلات فاقد سند مالکیت بوده و اسناد مالکیت ۵۸ فقره از املاک و اراضی و ۱۱۵ واحد آپارتمان به‌نام اشخاص غیر می‌باشد؛ علاوه بر این که ۷۰ واحد آپارتمان در مشهد و ۳ واحد آپارتمان در خیابان فرشته تهران واگذار شده لیکن وجه آن دریافت نشده است.
دیوان محاسبات تاکید کرده این املاک در حالی بدون استفاده مانده که دولت مکلف است در صورت عدم کفایت وجوه صندوق بازنشستگی، کمبود آن را از محل درآمد عمومی تامین و پرداخت کند.
انتقاد «میدری» از وضعیت مدیریت صندوق‌های بازنشستگی
یک ریشه مهم ناکارآمدی مدیریت در صندوق های بازنشستگی از جمله صندوق بازنشستگی کشوری به نحوه انتصاب مدیران در این حوزه بر می گردد. خبرگزاری مهر به نقل از میدری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی 27 آبان، این موضوع را به روشنی تصریح کرده و گفته است: «هرگاه قصد اصلاح شرکت‌های صندوق‌ها را داشتیم، با توطئه‌های مختلفی مواجه شدیم. برای انتخاب مسئول در شرکت ملی پتروشیمی، گزینش و احراز صلاحیتی وجود داشت. اما امروز فقط به اراده یک نفر هرکسی را می‌توان به عنوان مدیرعامل مهم ترین شرکت‌های ایران گذاشت و این مدیریت ناکارآمد، علت زیان‌ده شدن شرکت‌هاست». وی اظهار کرد: «هفته‌ای نیست که حداقل دو گزارش محرمانه از فساد در درون شرکت‌ها به دستم نرسد».
وزیر کار با اشاره به این که یکی از اقدامات اساسی برای بهبود وضعیت کنونی در کشور، اصلاح بنگاه داری در صندوق‌های بازنشستگی است، تاکید کرد: «دولت برای پایان دادن به وضعیت موجود بنگاه‌داری که به زیان بازنشستگان است متعهد به پرداخت حقوق آن ها شده که این روند تنها به زیان کسانی است که از شرکت‌ها سو استفاده می‌کنند. در گام بعدی، باید شفاف‌سازی کرده تا این شرکت‌ها وارد بورس شوند.»