مسیر پرپیچ و خم تشکیل ارتش جدید سوریه
همزمان با نگرانی‌های داخلی، منطقه ای و بین‌المللی درباره آینده ثبات سیاسی و امنیتی در سوریه جدید تحت کنترل گروه‌های مسلح، رهبران این گروه‌ها درحال هماهنگی نظرات خود درباره تشکیل نهادهای امنیتی و سیاسی هستند تا از طریق رفع نگرانی‌های داخلی و خارجی، زمینه را برای پذیرش بین‌المللی حاکمیت جدید فراهم کنند.
در این زمینه، فرماندهی کل مسلحین در سوریه روز شنبه از برگزاری نشستی با حضور احمد الشرع (ابومحمد الجولانی) و نمایندگان جناح‌های نظامی سوریه با موضوع بررسی ویژگی‌های نهاد نظامی در دولت جدید خبر داد.
الجولانی در این دیدار گفت که تمامی گروه‌های نظامی در یک نهاد واحد تحت مدیریت وزارت دفاع در ارتش جدید سوریه ادغام خواهند شد.
از سوی دیگر، اسکای نیوز گزارش داد که مرهف ابوقصره، به عنوان وزیر دفاع در دولت انتقالی تعیین شده است. فرمانده کل دپارتمان عملیات نظامی در سوریه نیز تایید کرد که همه جناح‌ها منحل خواهند شد و هیچ سلاحی جز در دست دولت سوریه نخواهد بود.
این در حالی است که محمد البشیر، نخست وزیر دولت انتقالی نیز پیشتر گفته بود که وزارت دفاع با کمک جناح‌های مخالف و افسرانی که در دوران بشار اسد از ارتش سوریه جدا شده‌اند، تغییر شکل خواهد داد. بنابراین اظهارات، به نظر می‌رسد که ارتش سابق به طور کامل منحل خواهد شد و نیروهای مسلح پوست‌اندازی اساسی خواهد داشت.
از آنجا که بسیاری از شخصیتهای سیاسی برای دوره انتقال قدرت تعیین شده‌اند و در آینده قرار است انتخابات سراسری برگزار شود، به یک نیروی نظامی برای سر و سامان دادن به وضعیت داخلی نیاز است و الجولانی تلاش می‌کند تا هرچه سریعتر نیروهای نظامی کنترل اوضاع را به دست بگیرند. بنابراین، این گروه واحد نظامی نقش ارتش را برعهده خواهد داشت.
چالش کثرت گروه‌های مسلح
هرچند الجولانی هنوز اعلام نکرده که آیا همه گروه‌های مسلح در ارتش جدید حضور خواهند داشت و یا اینکه تنها زیرمجموعه‌های تحریرالشام را شامل می‌شود اما آنچه محتمل است اینکه این ارتش ترکیبی از گروه‌های مسلح مستقر در ادلب خواهد بود که شمار آنها بر اساس آمارهای اعلام شده، 37 گروه بزرگ و کوچک است.
برجسته‌ترین شاخه این گروه‌ها که تقریبا در سال‌های اخیر نقش رهبری را در مقابله با رژیم سابق بازی می‌کرد، هیئت تحریرالشام است که اکنون نیز همین وظیفه را در دمشق انجام می‌دهد.
تحریرالشام در ژانویه 2017 در نتیجه ادغام گروه‌های «جیش الاحرار، جبهه فتح شام، جبهه انصارالدین، جیش السنه، لواء الحق و جنبش نورالدین الزنکی» تشکیل شد. هدف کلی این سازمان، آزادسازی سوریه از نیروهای منظم بود.
جنبش اسلامی «احرار الشام» یکی دیگر از جناح‌های مسلحی است که در جریان حوادث سوریه به عنوان اتحادی متشکل از چهار گروه به نام‌های «تیپ‌های احرار الشام»، «جنبش فجر اسلامی»، «گروه پیشتاز اسلامی» و «تیپ‌های مبارز ایمان» تشکیل شد.
«جبهه آزادیبخش ملی»، ائتلاف مخالفان مسلح سوری در جنوب غربی سوریه است که توسط 11 گروه در ارتش آزاد سوریه در می 2018 در ادلب تشکیل شد و شامل 30000 جنگجو است. گروه‌های «لژیون الشام»، «ارتش آزاد ادلب»، «لشکر اول ساحلی»، «ارتش دوم»، «لشکر دوم ساحلی»، «ارتش نخبگان»، «لشکر یکم پیاده نظام»، «ارتش پیروزی»، تیپ شهدای اسلام – درایا، تیپ آزادی، لشکر 23، از جمله زیرمجموعه‌های این گروه هستند.
«ارتش ملی سوریه» ائتلافی از جناح‌های مخالف تحت حمایت ترکیه است که با نیروهای وفادار به رژیم سوریه و نیروهای دموکراتیک سوریه به رهبری کردها که توسط ایالات متحده حمایت می‌شوند، مخالفاند. این ارتش در دسامبر 2017 تأسیس شد و در چندین عملیات نظامی ارتش ترکیه در شمال سوریه شرکت داشت. این گروه به عنوان ارتشی برای دولت موقت مخالفان سوری مستقر در ترکیه عمل می‌کند تا ارتش آزاد سوریه را تحت یک «فرماندهی واحد» قرار دهد.
«ارتش افتخار» که قبلا «گردهمایی افتخار» نامیده می‌شد و توسط سرگرد جمیل الصالح که از ارتش سابق جدا شده بود، تاسیس شد؛یک گروه مخالف سوری وابسته به ارتش آزاد سوریه است. این گروه در جریان جنگ علیه داعش در سال 2015 از سوی آمریکا موشک های ضدتانک دریافت کرد.
ارتش آزاد سوریه، یک ائتلاف مقاومت بزرگ غیرمتمرکز، متشکل از شبه‌نظامیان است که در جولای ۲۰۱۱ توسط سرهنگ ریاض الاسعد و شش افسر جداشده از نیروهای مسلح سوریه بنیان گذاشته شد و به نوعی اولین گروه مسلح ضددولتی در جنگ داخلی سوریه بود. این گروه که تحت حمایت آمریکا قرار دارد، دیدگاه مشترکی با نیروهای سوریه دموکراتیک (کردها) دارد که شمال شرق سوریه را کنترل می‌کنند.
گروه «نورالدین الزنکی» یک جنبش سلفی با ایدئولوژی تکفیری است که در سال های گذشته در مبارزه با دولت مرکزی شرکت کرده است. این جنبش بخشی از شورای فرماندهی انقلاب سوریه بود و طی سال‌های گذشته، گردان‌های «جیش العزه و فراکسیون شام برای تشکیل جبهه آزادیبخش سوریه»، از شاخه‌های این گروه، یکی از تأثیرگذارترین جناح‌ها در حلب بودند.
چالش ها و ابهامات ارتش واحد سوریه
الجولانی سعی دارد با رفقای خود در ادلب، ارتشی واحد تشکیل دهد تا ضمن پاسخ به مطالبات بین‌المللی در مورد کنترل ده‌ها گروه شبه نظامی مستقل از سوی دولت جدید، این نیروی واحد بتواند از کیان و پایه‌های حکومت آتی مخالفان حفاظت کند اما در این میان چالش های زیادی وجود دارد که ممکن است این روند و حاکمیت جدید را با بحران جدی مواجه سازد.
این گروه‌ها که قرار است وظیفه تامین امنیت سوریه را برعهده بگیرند هر کدام برای خود خواسته‌هایی دارند و اگر در ساختارهای حاکمیتی به آن ها دست پیدا نکنند، ممکن است به روی دوستان کنونی و رقبای سابق خود اسلحه بکشند.
این گروه‌ها در ادلب به خاطر این که یک هدف و دشمن واحد داشتند، از سر ناچاری با یکدیگر همکاری می‌کردند ولی اکنون این تهدید مشترک از بین رفته است و عناصر مسلح هر گروه، خود را پیروز میدان سوریه می‌دانند که باید نقش مهمی در حکومت آینده بازی کنند و در نهادهای امنیتی نیز برای خود سهم بیشتری قائل هستند که این مسئله تضاد خواسته‌ها و منافع بین این گروه ها را تشدید خواهد کرد.
از سوی دیگر، این گروه‌ها چون از حامیان خارجی متفاوتی دستور می‌گیرند، در ادلب هم هر از گاهی به دلیل منافع جناحی به جان هم می‌افتادند. در حال حاضر، با این که الجولانی نقش رهبری این گروه ها را دارد تا شرایط را برای تشکیل حکومت جدید فراهم کند اما بعید است که رهبران سایر گروه های مسلح از جمله ارتش آزاد و ارتش ملی سوریه که بیشتر در راستای منافع ترکیه عمل می‌کنند، برای همیشه از الجولانی حرف شنوی داشته باشند.
اگر فرض کنیم همه گروه‌های مخالف در ارتش جدید حضور داشته باشند، باز هم بر سر نحوه چینش فرماندهی و این که باید مقامات ارشد نظامی از بین کدام گروه ها انتخاب شوند نیز اختلافاتی به وجود خواهد آمد، زیرا همه این جناح ها مدعی‌اند که به یک اندازه در پیروزی مقابل رژیم سابق نقش داشتند و پست‌های سیاسی و نظامی نیز باید عادلانه تقسیم شود. از این رو، در صورتی که گروه های کوچک سهم اندکی در ساختارهای سیاسی و امنیتی کسب کنند، ممکن است سر به شورش بردارند.
از طرفی، هنوز مشخص نیست این گروه ها که قرار است زیرنظر وزیر دفاع انجام وظیفه کنند، آیا حاضر می‌شوند از مافوق خود تبعیت کنند و در صورتی که اختلافی بین اعضای گروه های پرشمار به وجود آمد می‌توانند به حکم صادر شده تمکین کنند یا نه.
این گروه ها تاکنون به عنوان نیروی غیرسازماندهی شده و چریکی عمل می‌کردند و برای اینکه آموزشهای لازم را ببینند، مدت زمان زیادی طول می‌کشد. برای آموزش این نیروها نیز به افسران زبده‌ای نیاز است که در ارتش سابق حضور داشتند اما به نظر می‌رسد الجولانی و دوستانش قصد ندارند تا نیروهای ارتش را دوباره به خدمت بگیرند و لذا در تربیت و سازماندهی واحد نظامی جدید مشکلات زیادی خواهند داشت.
تحولات سوریه آنچنان سریع اتفاق افتاد که گروه‌های مسلح نیز باور نمی‌کردند و اکنون در فضای خلأ امنیتی قرار گرفته‌اند و برای سر و سامان دادن به این وضعیت، راه درازی در پیش دارند.
نکته مهم دیگر این است که ارتش جدید باید بر اساس استانداردهای بین‌المللی تشکیل شود تا سایر کشورها آن را به رسمیت بشناسند. باتوجه به این که برخی از رهبران این گروه ها در نظام بین‌الملل منفور هستند، اگر در راس ارتش قرار بگیرند بعید است که حتی غربی‌ها با آن همکاری کنند. همان گونه که با حکومت طالبان در افغانستان، چنین رویه‌ای را در پیش گرفته‌اند که به خاطر حضور چهره‌های تروریستی در داخل دولت موقت، تاکنون آن را به رسمیت نشناخته‌اند.
سهم خواهی بیشتر گروه های مسلح سوری در نهادهای امنیتی و عدم فرمانبرداری احتمالی برخی جناح‌ها از دستورات الجولانی، مسیر تشکیل ارتش واحد نظامی در سوریه را با چالش های جدی مواجه خواهد کرد.