فاجعه سفره های بی لبنیات
صادق غفوریان
کاهش مصرف لبنیات یعنی به خطرافتادن سلامت جامعه و افزایش بیماری ها، بالا رفتن هزینه های درمان و ده ها آسیب دیگر که اکنون ما درباره میزان مصرف «لبنیات» در مرز هشدار قرار گرفته ایم.
یک سقوط هولناک
البته اگر بگوییم، از مرز هشدار هم عبور کرده ایم و در وضعیت قرمز قرار داریم، حرف چندان بی راهی نیست. نمونه این وضعیت را در کاهش عجیب و غریب مصرف لبنیات در 15 سال گذشته می توان جست وجو کرد: «سرانه مصرف لبنیات از ۱۳۰ کیلوگرم در سال ۱۳۸۹ به ۵۵ کیلوگرم در سال جاری رسیده است. علت این اتفاق توسط سخنگوی انجمن صنایع فراورده‌های لبنی ایران، کاهش قدرت خرید مردم و افزایش هزینه‌های تولید بیان شده است.»
هشدارهای مکرر اما شاید بی فایده
با یک جست وجوی ساده می توان انبوهی از هشدارها در خصوص کاهش آمار مصرف لبنیات در کشور را مشاهده کرد. اما به نظر می رسد این هشدارها صرفا در حد یک «هشدار» می ماند و چندان اتفاق خاصی پس از آن رخ نمی دهد.
غم انگیز مثل توزیع شیر در مدارس
نمونه ای از این ادعا را که در روند اجرایی، ما چندان با تحولات ویژه ای روبه رو نمی شویم، می توان در ماجرای غم انگیز توزیع ناقص و کم بودجه یا بی بودجه شیر در مدارس مشاهده کنیم. روز گذشته حسین اسداللهی دبیرکمیته ملی شیر وزارت آموزش و پرورش از بی نتیجه ماندن مکاتبات متعدد با دولت در خصوص تخصیص بودجه خبر داده و گفته است: انتظار داریم سازمان برنامه و بودجه برای تامین بودجه شیر مدارس تعجیل کند.زمان زیادی از سال تحصیلی گذشته و هرچه زمان بگذرد اجرای طرح خیلی سخت‌تر می‌شود ولی با تمام این ها مذاکرات و تلاش آموزش و پرورش همچنان ادامه دارد. او می گوید: شیر مدرسه برنامه‌ای کوتاه مدت و پرهزینه و در عین حال پر نتیجه و دارای خواص زیاد است و اجرای آن به خصوص در زمان آلودگی هوا کاملا ملموس است بنابراین به این طرح به عنوان طرحی لازم باید توجه کرد.
تاریخ 100 ساله توزیع شیر در مدارس دنیا
این وضعیت بغرنج در تامین بودجه توزیع شیر در مدارس کشور در شرایطی است که بسیاری از کشورهای دنیا به این باور رسیده اند که اگر همین امروز این محصول لبنی را در فهرست تغذیه روزانه کودکان و نوجوانان خود قرار ندهند، فردا با نتایج تلخی مواجه خواهند شد. از همین روست که توزیع اجباری شیر در مدارس دنیا، تاریخچه ای حدودا صد ساله دارد. ایسنا در گزارشی نوشته است: «اکنون در کشور چین ۲۷ میلیون دانش آموز در رده سنی ۶تا ۱۵ سال از سال ۲۰۰۰ تاکنون تحت پوشش شیر مدارس هستند.در انگلستان 1.5میلیون دانش آموز در رده سنی صفر تا ۱۸ سال تحت پوشش این برنامه هستند و از سال ۱۹۲۰ آغاز شده و تاکنون ادامه دارد. در ترکیه شش میلیون دانش آموز تحت پوشش توزیع شیر رایگان در مدارس هستند و این طرح از سال ۲۰۱۲ در این کشور آغاز شده و تاکنون نیز ادامه دارد.» با این حال، توزیع شیر در ایران در سال های اخیر با نوسان همراه بوده و همواره در تنگناهای بودجه ای، روزگار سپری کرده است.
در بودجه 1404 هم از شیر مدارس خبری نیست
امسال که در مدارس از توزیع شیر، خبری نشد اما نکته تاسف برانگیز این است که طبق اعلام کمیته ملی شیر وزارت آموزش و پرورش این طرح در بودجه سنواتی 1404 هم ردیفی از بودجه ندارد.
سرانه ما، سرانه دنیا
در این شرایط که کاستی های اقتصادی را می توان مهم ترین دلیل کاهش مصرف لبنیات در کشور عنوان کرد، خوب است نظری نیز به سرانه مصرف این ماده غذایی در سبد مصرف تغذیه سایر کشورها بیفکنیم. سرانه مصرف جهانی لبنیات حدود ۱۶۵- ۱۶۰ کیلوگرم توصیه شده و در کشورهای توسعهیافته بیش از ۲۰۰ کیلوگرم است و در کشور ما رکورد سرانه مصرف در میانه دهه ۸۰ در حدود ۱۰۰ کیلوگرم بوده و در حال حاضر خوش‌بینانه ۷۰ کیلوگرم است. هیچ کشور توسعه‌یافته‌‌‌ای نیست که سرانه مصرف لبنیاتش پایین باشد؛ به دلیل این که سیاست‌‌‌های پیشگیرانه از درمان در کشورهای توسعهیافته بر افزایش مصرف سرانه لبنیات به‌خصوص شیر متمرکز است. در کنار بررسی وضعیت ایران، آمارها نشان می‌دهد در سال ۲۰۲۱، اتحادیه اروپا به‌‌‌عنوان بالاترین مصرف‌کننده لبنیات، سرانه مصرف حدود ۲۵۶ کیلوگرم داشته است. اندونزی نیز در قعر جدول بوده و سرانه مصرف لبنیات در این کشور 12.08 کیلوگرم در سال ۲۰۲۱ اعلام شد.
لبنیات رکورددار تورم
خیلی روشن است که چرا مصرف لبنیات در سال های اخیر از حدود 130 کیلو در سال 89 به حدود 55 کیلو رسیده است. اجازه بدهید در این باره آمار مرکز آمار را مرور کنیم. داده های این مرکز از وضعیت میزان تورم بازار خوراکی در مهرماه گذشته نشان می دهد، گروه «شیر، پنیر و تخم مرغ» با ثبت تورم ماهانه 4.7 واحد درصد پرچم‌دار افزایش قیمت مواد غذایی بوده است.
توصیه شیری وزارت بهداشت
با همه این تفاصیل، احمد اسماعیل‌زاده مدیر دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت سه روز قبل مجدد نسبت به کاهش مصرف لبنیات هشدار داد و اظهار کرد: سرانه مصرف لبنیات در کشور بسیار پایین است. بررسی‌ها بیانگر این است که سرانه مصرف لبنیات ایرانیان حدود یک واحد است. میزان سرانه مصرف لبنیات ایرانی‌ها از میزان استاندارد کمتر محسوب می‌شود. این مسئول تصریح و توصیه می کند: توصیه شده که هر نفر ۲ تا ۳ واحد لبنیات مصرف کند این در حالی است که سرانه مصرف لبنیات ایرانی‌ها حدود یک واحد یا کمتر است.