رویکرد جدید ترکیه در سوریه؛ تلاش برای بازسازی یا بهره‌برداری از وضعیت شکننده منطقه؟
دوستی پرهزینه ترکیه با دمشق!
فاطمه ملک‌زاده
دیدار «هاکان فیدان»، وزیر خارجه ترکیه با «احمد الشرع»(جولانی)، رهبر گروه تحریرالشام، در دمشق، نقطه عطف جدیدی در تحولات سوریه محسوب می‌شود. این دیدار، بر ایجاد روابط راهبردی و بازسازی نهادهای سوریه متمرکز بود. جولانی در این نشست از تلاش برای تقویت دولت آینده سوریه، منحصر کردن سلاح در اختیار نیروهای دولتی و ضرورت لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه سوریه سخن گفت. وی همچنین ترکیه را به‌عنوان «دوست مردم سوریه» معرفی و بر حمایت آنکارا از انقلاب سوریه تأکید کرد.از سوی دیگر، هاکان فیدان، با تأکید بر بازسازی سوریه، گفت: «ترکیه همواره در کنار مردم سوریه خواهد بود.» وی خواستار تدوین قانون اساسی جدید برای تضمین حقوق اقلیت‌ها و ایجاد حکومتی فراگیر شد. فیدان همچنین اشاره کرد که جامعه جهانی باید برای لغو تحریم‌ها و بازسازی زیرساخت‌های سوریه اقدام کند. وی از «ضرورت پایان اقدامات نظامی اسرائیل در سوریه» سخن گفت و بر احترام به تمامیت ارضی این کشور تأکید کرد.تحلیل این دیدار نشان‌دهنده تغییراتی در استراتژی ترکیه نسبت به بحران سوریه است. این کشور به‌دنبال نقش‌آفرینی واقعی یا نمادین در بازسازی سوریه و مدیریت آینده سیاسی آن است. با این حال، همکاری نزدیک آنکارا با گروهی مانند هیئت تحریرالشام که سابقه اقدامات افراطی دارد، می‌تواند به چالش‌های جدیدی منجر شود. از سوی دیگر، تأکید بر خروج نیروهای اسرائیلی از سوریه، تلاش ترکیه برای تقویت جایگاه خود در معادلات منطقه‌ای را نشان می‌دهد.
هدف ترکیه صرفاً کمک به ثبات سوریه است یا این که به‌دنبال گسترش نفوذ خود در منطقه و تثبیت همکاری‌های استراتژیک با معارضان مسلح است؟
ترکیه که در سال‌های گذشته همواره از معارضان مسلح حمایت کرده و نقش کلیدی در تقویت برخی گروه‌های افراطی داشته، اکنون خود را به‌عنوان میانجی و شریک بازسازی سوریه معرفی می‌کند. این رویکرد، اگرچه در ظاهر با هدف تثبیت ثبات منطقه‌ای ارائه شده است، اما در عمل می‌تواند به گسترش نفوذ ترکیه در سوریه و تحکیم قدرت گروه‌هایی همچون تحریرالشام منجر شود. حمایت از دولتی که رهبری آن را فردی با سابقه افراطی‌گری بر عهده دارد، قطعاً نمی‌تواند ثبات پایدار را برای سوریه به ارمغان آورد.همچنین، دولت جدید سوریه که با خروج بشار اسد و تحت حمایت ترکیه شکل گرفته است، هنوز مشروعیت ملی و بین‌المللی کافی را کسب نکرده است. اظهارات جولانی مبنی بر «دوست مردم سوریه» بودن ترکیه، با واقعیت‌های گذشته این کشور در قبال ملت سوریه همخوانی ندارد. سیاست‌های مداخله‌جویانه آنکارا، به‌ویژه در شمال سوریه، موجب تشدید بحران انسانی و تخریب زیرساخت‌ها شده است. علاوه بر این، تأکید ترکیه بر لغو تحریم‌ها و بازسازی نهادها، اگرچه اقدامی مثبت به نظر می‌رسد، اما ممکن است بیشتر به نفع برنامه‌های بلندمدت این کشور برای افزایش نفوذ اقتصادی و سیاسی در سوریه باشد تا تأمین منافع واقعی مردم این کشور. در چنین شرایطی، این پرسش همچنان باقی است که آیا سوریه به‌راستی به‌سوی ثبات حرکت می‌کند، یا صرفاً شاهد بازتعریف منافع بازیگران خارجی در خاک خود خواهد بود؟!همچنین رویکرد جدید ترکیه در حمایت آشکار از دولت انتقالی سوریه و تعامل با گروه‌های مسلحی مانند تحریرالشام، می‌تواند برای آنکارا هزینه‌های سیاسی سنگینی به همراه داشته باشد. این تصمیمات، علاوه بر تعمیق بی‌اعتمادی میان ترکیه و دولت‌های عربی حامی دمشق، ممکن است تنش‌های تازه‌ای را با روسیه و ایران، به‌عنوان بازیگران کلیدی دولت قبل سوریه، ایجاد کند. همچنین، حمایت ترکیه از دولتی که مشروعیت و ثبات آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، می‌تواند آنکارا را در معرض اتهام مداخله‌جویی و تداوم بی‌ثباتی در منطقه قرار دهد.
چشم انداز مبهم برای آنکارا
پایان حکومت حزب بعث و خاندان اسد در سوریه، مانند یک سونامی سیاسی است که تأثیر خود را نه تنها در داخل ترکیه بلکه بر کل منطقه خواهد گذاشت.با توجه به فضای به وجود آمده در سوریه، اردوغان به عنوان برنده اصلی این میدان فعلا اسب خود را می‌تازد اما با توجه به شرایط امنیتی و سیاسی سوریه به دلیل حضور گروه‌هایی با اهداف متضاد و ایدئولوژی متفاوت، معلوم نیست که آیا با این دستاورد، شادی ترکیه همیشگی خواهد بود یا اینکه به عنوان مُسکِّن موقت برای دولت اردوغان عمل خواهد کرد. از سوی دیگر، ترکیه که عزم خود را برای مقابله با گروه‌های تجزیه‌طلب جزم کرده، است لذا به نظر کارشناسان مداخله نظامی ترکیه در شمال سوریه، می‌تواند بی‌ثباتی در سوریه را تشدید کند که بیش از همه برای امنیت ترکیه خطرآفرین است. از اینرو، چشم انداز تحولات سوریه در درازمدت برای ترکیه مثبت نیست.