اصلاح کشور از جاده خودتحقیری نمی گذرد
جعفر یوسفی
در سال‌های اخیر، بحث‌های مربوط به رفتار نخبگان، رسانه‌ها و سلبریتی‌ها در ایران در مواجهه با بحران‌ها، به یکی از مسائل محوری گفتمان‌های عمومی و سیاسی تبدیل شده است. آتش سوزی عجیب در آمریکا، فرصتی مناسب برای بررسی تناقض‌های رفتاری و نوع مواجهه با بحران‌ها در فضای داخلی و مقایسه آن با تصویر غالب از جوامع غربی ارائه می‌کند. این گزارش تلاش دارد این مسائل را در چهار بخش اصلی تحلیل کند:
۱. کلیشه‌های هالیوودی از غرب: تصویرسازی ابرقدرت بی‌نقص
در رسانه‌ها تصویر بی‌عیب و نقصی از غرب، به‌ویژه آمریکا، در ذهن بسیاری از افراد نهادینه شده است. این تصویر اغلب از طریق تولیدات رسانه‌ای، به‌ویژه سینمای هالیوود، تقویت شده و به گونه‌ای بازنمایی می‌شود که گویی همه امور در غرب با نظم مطلق، کارآمدی بی‌حدوحصر و بدون نقص پیش می‌رود. این تصویرسازی، نه‌تنها باعث ایجاد مقایسه‌های غیرواقع‌بینانه میان ایران و غرب شده، بلکه زمینه‌ساز نوعی خودتحقیری فرهنگی و اجتماعی نیز شده است. بحران‌هایی نظیر آتش‌سوزی‌های گسترده در آمریکا یا ناتوانی این کشور در مدیریت برخی مسائل اجتماعی، اقتصادی و طبیعی، نشان‌دهنده ناکارآمدی‌های جدی حتی در جوامعی با زیرساخت‌های پیشرفته است. اما بازنمایی این ناکارآمدی‌ها در رسانه‌ها و گفتمان نخبگانی ما، اغلب یا سانسور می‌شود یا در حد تحلیل‌های سطحی فروکاسته می‌شود.
۲. تناقض‌های رفتاری نخبگان و رسانه‌ها: از تحقیر داخلی تا سکوت در برابر بحران‌های خارجی
برخی رسانه‌ها و حتی بخشی از جامعه، در مواجهه با بحران‌های داخلی و خارجی، رفتاری دوگانه از خود نشان می‌دهند. در بحران‌های داخلی، نقدهای شدید همراه با مقایسه‌های ناعادلانه با غرب صورت می‌گیرد. این مقایسه‌ها اغلب بر مبنای همان تصویر بی‌عیب غرب شکل می‌گیرد و به تحقیر هویت ایرانی-اسلامی می‌انجامد. اما در مواجهه با بحران‌های مشابه در غرب، نوعی سکوت یا حتی تلاش برای توجیه دیده می‌شود. رفتار برخی از چهره های معروف رسانه ای که به‌جای تحلیل علمی و بی‌طرفانه، صرفاً به برجسته‌سازی مشکلات داخلی و تطهیر وضعیت خارجی می‌پردازند، عملاً به تضعیف اعتماد عمومی منجر شده و حتی در برخی موارد باعث ایجاد مارپیچ سکوت برای بازگو کردن نقاط قوت داخلی می‌شود.
۳. مدیریت بحران: مقایسه تطبیقی ایران و غرب
هر جامعه‌ای در طول زمان با بحران‌های طبیعی و انسانی مواجه می‌شود. مسئله اصلی، نحوه مواجهه با این بحران‌ها و مدیریت آن‌هاست. اگرچه ممکن است در بسیاری از حوزه‌ها کاستی‌های مدیریتی و زیرساختی در ایران وجود داشته باشد، اما این موضوع نباید به این معنا باشد که هرگونه ناکارآمدی در ایران، معادل با ناتوانی ذاتی است، یا بالعکس، هر عملکرد موفقیت‌آمیز در غرب نشانه کارآمدی مطلق آن‌ها باشد. بله مشکل ناترازی انرژی ، تورم و نوسانات قیمت دلار و طلا همگی نقاط ضعفی است که ربطی به کارآمدی یا ناکارآمدی کشورهای خارجی ندارد اما نحوه مواجهه رسانه های داخلی با این نقاط ضعف بعضا به خودتحقیری تبدیل شده است. بحران آتش‌سوزی‌های گسترده در لس‌آنجلس، نمونه‌هایی بارز از ضعف مدیریت بحران در ایالات متحده هستند. این موارد نشان می‌دهد که حتی در پیشرفته‌ترین کشورها، ناکارآمدی در پیش‌بینی، هماهنگی و مدیریت منابع ممکن است به فجایعی بزرگ منجر شود. اما رسانه‌ها و نخبگان داخلی، اغلب این مسائل را به‌طور جدی تحلیل نکرده و این موارد را صرفا در داخل ایران متصور هستند. نقد رفتارهای متناقض و آسیب‌شناسی تصویرسازی‌های غیرواقع‌بینانه از غرب، گام نخست برای بازسازی گفتمان عمومی در ایران است. جوامع غربی، با همه پیشرفت‌هایشان، همچنان با چالش‌ها و ناکارآمدی‌های جدی مواجه‌اند. تنها با رویکردی علمی، واقع‌بینانه و مبتنی بر تقویت هویت ملی می‌توان در مسیر اصلاح و پیشرفت گام برداشت و باید دانست راه اصلاح کشور از جاده خودتحقیری نمی‌گذرد.
4. دیپلماسی عمومی؛ فرصتی برای مقابله با ایران‌هراسی
دیپلماسی عمومی ابزار قدرتمندی برای تغییر تصویر بین‌المللی کشورها و تقویت روابط انسانی است. در شرایطی که آمریکا با بحران آتش‌سوزی‌های گسترده و آسیب‌دیدگی شهروندانش مواجه است، ایران می‌تواند با ارسال پیام‌های تسلی‌بخش، ابراز همدردی و حتی اعلام آمادگی هلال احمر برای کمک به آسیب‌دیدگان، گامی مهم در راستای دیپلماسی عمومی بردارد. در همین خصوص محمدجواد آذری جهرمی در کانال تلگرام خود نوشت : « مناسب است دولت ایران همان گونه که دولت آمریکا در حادثه تلخ و دردناک زلزله بم با مردم ایران ابراز همدردی کرد، با مردم آسیب دیده از آتش سوزی مهیب لس آنجلس و به ویژه ایرانیان عزیز ساکن آن مناطق، ابراز همدردی کند. انسانیت والاتر از اختلافات است» همچنین رئیس جمعیت هلال‌احمر کشور با ارسال پیامی به رئیس صلیب سرخ آمریکا، ضمن ابراز همدردی با خانواده جان باختگان و حادثه‌دیدگان در آتش‌سوزی گسترده در لس‌آنجلس، برای ارسال کمک‌های بشردوستانه به این کشور اعلام آمادگی کرد. عارف معاون اول رئیس‌جمهور هم در پیامی نوشت: ما با همه کسانی که از حادثه آتش سوزی در کالیفرنیا متأثر شده‌اند ابراز همدردی کرده و برای بهبود سریع اوضاع دعا می‌کنیم. این اقدامات نه‌تنها نشان‌دهنده روحیه انسان‌دوستی و همبستگی فراتر از مرزهاست، بلکه پاسخی موثر به ایران‌هراسی گسترده‌ای است که کشورهای غربی طی سال‌ها ترویج کرده‌اند. چنین رویکردی می‌تواند به تغییر افکار عمومی در غرب و ارائه چهره‌ای انسانی و مثبت از ایران کمک کند.