یادداشتی تحلیلی درباره دستیابی به آینده ای پایدار و حامی محیط زیست برای صنعت ساختمان استان خراسان رضوی
جایگاه محیط زیست در صنعت ساختمان
سید جلال حیدری / مهندس عمران و کارشناس ارشد محیط زیست
صنعت ساختمان یکی از پایه‌های اساسی توسعه جوامع است که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر جنبه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیطی تأثیر می‌گذارد. این صنعت با ایجاد زیرساخت‌های مسکونی، تجاری و عمومی، نیازهای اولیه زندگی را فراهم می‌کند و به بهبود کیفیت زندگی افراد چه مهندسانی که در این صنعت مشغول به کارند و چه شهروندانی که از این زیرساخت ها بهره می برند کمک شایانی می‌کند. همچنین، ساختمان‌ها به‌عنوان یک مولفه کلیدی در رشد اقتصادی، با ایجاد فرصت‌های شغلی گسترده و جذب سرمایه‌گذاری، می تواند نقش مهمی در توسعه پایدار شهرها ایفا کنند، اما چگونه؟ در این یادداشت به طور اجمالی مروری بر جنبه های محیط زیستی مرتبط با صنعت ساختمان در ایران و دیگر کشورها خواهیم داشت تا زوایای پنهان از جمله فرصت ها و چالش های پیش رو به جهت همراستا سازی این صنعت و دستاوردهای مهندسی با اصول توسعه پایدار آشکار گردد.
توسعه پایدار رویکردی جامع برای پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است که به دنبال تأمین نیازهای کنونی بدون به خطر انداختن توانایی نسل‌های آینده برای تأمین نیازهای خود است. اصل مترقی ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران هم بر این مفهوم تاکید ویژه ای دارد. طبق اصل ۵۰ "در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست كه نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی میگردد. از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن كه با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا كند، ممنوع است." مفهوم توسعه پایدار بر تعادل میان رشد اقتصادی، حفاظت از محیط زیست و بهبود کیفیت زندگی تأکید دارد و تلاش می‌کند از منابع طبیعی به گونه‌ای استفاده شود که نه تنها رفاه کنونی را تضمین کند، بلکه پایداری منابع برای آینده را نیز حفظ نماید. اهمیت توسعه پایدار در این است که میتواند به مقابله با چالش‌های جهانی مانند تغییرات اقلیمی، کمبود آب، آلودگی هوا و نابرابری‌های اجتماعی کمک کند و در عین حال فرصت‌هایی برای نوآوری، اشتغال پایدار و ارتقای زندگی در جوامع محلی فراهم آورد. از این جهت در صورت آشنایی مدیران و تصمیم سازان استان با مفهوم توسعه پایدار و پیاده سازی این رویکرد در سازمان هایی از جمله سازمان نظام مهندسی و بخش عمرانی استانداری ها نوید دستیابی به یک آینده عادلانه، مقاوم در برابر تغییرات اقلیمی و پایدار برای همه شهروندان خراسان رضوی دور از واقعیت نخواهد بود.
آثار زیست محیطی صنعت ساختمان کدام اند؟
صنعت ساختمان در حال حاضر یکی از بزرگ ترین عوامل تخریب محیط زیست در جهان است. این اثرات مخرب محیط زیستی در کشورهایی با اقتصاد در حال توسعه از جمله ایران و به خصوص در استان های صنعتی از جمله استان خراسان رضوی که صنعت ساختمان در حال رشد است به مراتب می تواند بیشتر باشد. لذا حرکت به سمت همراستا سازی این صنعت با محیط زیست و اصول توسعه پایدار به جهت حفظ پایداری شغل ها و دستاوردها اجتناب ناپذیر است. اولین قدم برای آسیب شناسی صنعت ساختمان استان و پیاده سازی راهکارهای موثر توسط مدیران استانی در کاهش این آثار، آشنایی با چگونگی تخریب محیط زیست در صنعت ساختمان است. برای این مهم لازم است ارزیابی از نحوه تخریب محیط زیست در مراحل چرخه عمر ساختمان ها داشت. چرخه عمر یک ساختمان عبارت است از: استحصال مواد خام از معادن (مثلا برداشت سنگ آهن به جهت تولید آهن)، تولید مصالح ساختمانی (مثلا تولید تیرآهن)، احداث ساختمان، بهره برداری از ساختمان، و تخریب ساختمان پس از پایان عمر و مواجه با پسماندهای ساختمانی است. اثرات زیست محیطی مختلف از جمله انتشار گازهای گلخانه ای (که موجب گرم تر شدن کره زمین و در نتیجه افزایش دوره های خشکسالی، کاهش منابع آبی و سیلاب است)، انتشار ذرات آلاینده (که موجب تشدید پدیده آلودگی هوا میشوند) و پسماند های ساختمانی در مراحل مختلف چرخه عمر ساختمان ها باعث آلودگی های محیط زیستی می شوند. ریل گذاری صنعت ساختمان در استان باید متناسب با هریک از این اثرات زیست محیطی صورت پذیرد تا نتیجه اش صنعت ساختمانی باشد که نه فقط میتواند محرک اقتصادی استان باشد و تولید شغل کند، بلکه حامی محیط زیست و حافظ منابع طبیعی هم خواهد بود.
وضعیت محیط زیستی صنعت ساختمان در ایران و دیگر کشورها
وضعیت محیط زیستی صنعت ساختمان در کشورهای مختلف به میزان توسعه‌یافتگی، سیاست‌های زیست‌محیطی و فناوری‌های مورد استفاده بستگی دارد. در ایالات متحده و کشورهای اروپایی، اقدامات گسترده‌ای برای کاهش تأثیرات محیط زیستی انجام شده است. از جمله آن می توان به تدوین استانداردهای سبز، به کار گیری فناوری های نوین، استفاده از مصالح پایدار (مثلا استفاده از مواد بازیافتی به جای مواد خام معدنی) و بهره وری از انرژی های پاک (مثل خورشیدی و بادی) به جای سوخت های فسیلی (نفت و گاز) برای تولید مصالح و تامین انرژی ساختمان ها اشاره کرد. در کشورهای حوزه خلیج فارس مانند قطر، عربستان و امارات، با وجود پروژه‌های بزرگ و مصرف بالای انرژی، استفاده از فناوری‌های سبز در سال‌های اخیر گسترش بیشتری یافته است هرچند فاصله زیادی با رسیدن به صنعت حامی محیط زیست وجود دارد. در دیگر کشورهای با اقتصاد های در حال توسعه مانند ترکیه نیز با رشد سریع ساخت و ساز، به تدریج توجه بیشتری به استانداردهای محیط‌زیستی میشود. در مقابل، در کشورهایی از جمله عراق به دلیل مشکلات اقتصادی و ناپایداری های سیاسی، به مسائل محیط زیستی در صنعت ساختمان توجه به مراتب کمتری می شود که نتیجه اش جز ویرانی منابع طبیعی برای نسل های آتی و از بین رفتن فرصت های شغلی نخواهد بود.
به‌طور کلی، چالش‌های زیست‌محیطی صنعت ساختمان امری جهانی است و هرچند به اقدامات مشترک کشورها و ملاحظات منطقه‌ای نیاز دارد، اقدامات و سیاست گذاری های محلی و استانی میتواند تا مقادیر زیادی از این مخاطرات را بکاهد. انتخاب مسیری سبز و همگامی صنعت ساختمان با محیط زیست و نتیجتا پایداری مشاغل (از جمله برای مهندسان) و فرصت های اقتصادی ایجاد شده و یا ادامه مسیرهایی که منجر به تخریب محیط زیست و ناپایداری دستاوردهای اقتصادی میشود به میزان آشنایی مدیران استانی با اصول توسعه پایدار و اراده آنها به پیاده سازی این اصول بستگی دارد و همراهی مردمی و وفاقی ملی میطلبد. آنچه روشن است تصمیمات امروز ما در استان نیز آینده فرزندانمان را تحت تاثیر جدی قرار خواهد داد.