نگران حضور فرزندم در فضای مجازی هستم
سید مصطفی صابری | روزنامه‌نگار
فضای مجازی روزبه‌روز به پدیده‌ای بزرگ تر، متنوع‌تر و شگفت‌انگیزتر تبدیل می‌شود با فوایدی که زندگی روزمره ما را تحت تاثیر قرار داده است. اما از آن‌جایی که در این فضا برخی افراد با انگیزه های مختلف حضور دارند و بسیاری از بچه‌ها، به‌خصوص در سنین نوجوانی گوشی و اینترنت دارند؛ پس عجیب نیست که والدین در عین وقوف به فواید این فضا، نگرانی‌های به‌‌حقی هم داشته باشند. اما راه‌حل ماجرا چیست؟ منع بچه‌ها از حضور در فضای مجازی یا افزایش مهارت‌های‌شان برای مواجهه درست و مدیریت شده با این فضا؟ برای افزایش مهارت بچه‌ها باید از مسیر دوستانه وارد شد تا اثرگذاری لازم حفظ شود. در ادامه چند تکنیک خوب و کاربردی را به‌صورت تصویری با هم مرور می‌کنیم.
قوانین لازم را وضع کنید
بچه‌ها تا پایان مقطع دبستان که با نظارت والدین به مدرسه می‌روند نیازی به گوشی مجزا ندارند و می‌توانند برای تحقیق مدرسه یا استفاده از برنامه‌هایی چون «شاد» از گوشی یا تبلت والدین استفاده کنند. اما بعد از آن هم باید حضورشان در فضای مجازی و نوع استفاده‌شان از گوشی مشمول قوانینی باشد. پس حتماً قوانین روشنی را درباره حداکثر زمان حضور در فضای مجازی، استفاده از شبکه‌های اجتماعی و رفتار آنلاین ایجاد کنید. خیلی از آفات فضای مجازی ناشی از استفاده بدون اولویت و نامحدود است. پس خودتان الگوی خوبی باشید و به فرزندان خود نشان دهید که چگونه از فناوری بهطور مسئولانه استفاده کنند. آداب معاشرت آنلاین را به خوبی نشان دهید. در کنار اینها فرزندان خود را تشویق کنید تا اطلاعاتی را که آنلاین با آنها مواجه می‌شوند، بررسی کنند و حتی با تفکری انتقادی زیر سوال ببرند و منابع را تایید کنند. به آنها بیاموزید که اخبار نادرست، کلاهبرداری‌های آنلاین و تلاش‌های فیشینگ را تشخیص دهند و از آن اجتناب کنند.
او را با خطرات احتمالی آشنا کنید
به‌جای نفی کامل فضای مجازی یا ادبیات تهدیدی، بهتر است دوستانه خطرات استفاده نادرست از فضای مجازی و تهدیدهای موجود در آن را با فرزندتان در میان بگذارید. برای رسیدن به این هدف گفت وگو را زود شروع کنید؛ یعنی به محض شروع استفاده از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، صحبت با فرزندان خود را درباره امنیت و حریم خصوصی آنلاین آغاز کنید. در کنارش خطرات را توضیح دهید، یعنی به فرزندان خود کمک کنید تا خطرات احتمالی اشتراک‌گذاری عکس‌های شخصی آنلاین، مانند آزار و اذیت سایبری، سرقت هویت و بهره‌کشی را درک کنند. از همه مهم‌تر به فرزندان خود نشان دهید که چگونه حریم خصوصی خود را در پلتفرم‌های مختلف تنظیم و کنترل کنند تا مطمئن شوند چه کسانی می‌توانند با آنها در ارتباط باشند یا عکس‌های‌شان را ببینند.
به‌جای بدگویی، پایه باشید
سعی کنید به‌جای بدگویی از شبکه‌های اجتماعی و هشدارهای مکرر، نقش نظارتی را با یک همراهی دوستانه ترکیب کنید تا بتوانید تجربه‌ای سرگرم کننده و در عین‌حال سالم را از حضور در فضای مجازی برای فرزندتان رقم بزنید. برای رسیدن به این مهم باید:
به‌روز باشید از دنیای گیم، شبکه‌های اجتماعی و ترندهای بامزه دور نباشید. سعی کنید نرم‌افزارهای جدید، هوش مصنوعی و بازی‌های خوب را تجربه کنید و مصادیق جالب را با فرزندتان در میان بگذارید.
اعتماد ایجاد کنید با احترام به حریم خصوصی فرزندان و شفاف بودن درباره نگرانی‌های خود، پایه و اساس اعتماد را با فرزندان خود ایجاد کنید.
به نظراتش گوش دهید نظرتان را تحمیل نکنید و سعی کنید بین آن‌چه خودتان می‌پسندید و او می‌پسندد تعادلی برقرار کنید. حتی گاهی بخواهید او تعیین کند چه صفحات، کانال‌ها یا بازی‌هایی را دنبال کنید.
نظارت بدون جاسوسی در صورت لزوم و به‌خصوص برای بچه‌هایی که سن کمتری دارند از ابزارهای نظارت و کنترل والدین برای نظارت بر فعالیت های آنلاین فرزندان خود استفاده کنید، اما از دخالت بیش از حد خودداری کنید.
رفتار مسئولانه را آموزش دهید حین تعامل، گشت و گذار اینترنتی و حضور در شبکه‌های اجتماعی، به فرزندان خود کمک کنید تا مهارت‌های شهروندی دیجیتالی خوبی مانند احترام آنلاین و پرهیز از آزار و اذیت سایبری را بیاموزد.
خودتان پیشرو اجرای قوانین باشید
همان‌طور که گفته شد چه در نوع استفاده، چه در میزان زمان و چه در حجم باید قوانینی را وضع کنید و اولین نفری که به آنها پایبند است هم خودتان باشید؛ این موضوع باید در عمل پررنگ باشد و به چشم اعضای خانواده بیاید تا بتوانید انتظار رفتار متقابلی هم از آنها داشته باشید. غیر از این موارد لازم است بهطور مشخص ساعت شروع استفاده از فضای مجازی و گوشی و ساعت پایان آن هم تعیین شود و اول از همه خودتان پایبند آن باشید. بهطور مثال نیم ساعت اول بعد از بیدار شدن که ذهن آمادگی لازم را ندارد و چک کردن گوشی می‌تواند تاثیر بدی روی فکر و روان داشته باشد؛ یا ساعتی قبل از خواب که باید در آرامش باشیم و از طرفی استفاده از گوشی در تاریکی باعث سکته چشمی و آسیب جسمی می‌شود یکی از خط قرمزهاست. همین‌طور سرمیز غذا، یا در حضور مهمانان و... البته این قوانین باید متناسب با شرایط اعضای خانواده و فرهنگی که بر آن حاکم است، تعیین شده و انعطاف‌پذیری کمی هم داشته باشد. یعنی اگر حس کردید قوانین خیلی سخت‌گیرانه یا شاید خیلی سهل‌گیرانه است تغییری در آن ایجاد کنید. همین‌طور اگر قانونی زیرپا گذاشته شد نوع مقابله نباید خیلی سخت و در حضور جمع باشد. بهطور مثال می‌توانید یکی از امکاناتی را که فرزندتان دارد برای مدتی محدود کنید.
برای اوقات فراغت نوجوانان برنامه‌ریزی کنید
یکی از دلایل حضور نوجوانان در فضای مجازی این است که بچه‌های امروزی در خانواده‌هایی تک فرزندی و آپارتمانی بزرگ می‌شوند؛ ارتباطات کمی با دنیای بیرون دارند و از طرفی پدر و مادرها هم بعد از یک روز کاری چندان حوصله گپ و گفت و معاشرت با بچه‌ها را ندارند. برای همین نوجوانان در فضای مجازی گروه‌های همسن و سال یا افرادی با سلیقه مشترک در حوزه ورزش، سینما و موسیقی را پیدا می‌کنند و با آنها سرگرم می‌شوند؛ ارتباطاتی که گاهی می‌تواند از مسیر درست خارج شود، بنابراین خیلی مهم است که والدین بتوانند برای اوقات فراغت بچه‌ها برنامه‌ریزی کنند؛ از تماشای خانوادگی فیلم و سریال تا تماشای فوتبال، رفتن به تفریحات جمعی و... در این بین لازم است فراتر از ذائقه خود والدین که در سنین میان‌سالی هستند، سلیقه نوجوانان در نظر گرفته شود. حتی گاهی با نظارت والدین با همسن‌وسالان‌شان تفریحات سالم، کلاس‌های ورزشی و... را تجربه کنند.
در صورت بروز مشکل چه کنیم؟
با همه اینها ممکن است فرزندتان در فضای مجازی چالش‌‌هایی را تجربه کند که خوشایند نیست؛ بهتر است در این زمینه بستری را فراهم کنید تا او بتواند احساسی را که تجربه می‌‌کند به شما منتقل کند؛ فراموش نکنید احساس ما با واکنشی که داریم متفاوت است؛ بهطور مثال ممکن است بعد از یک اتفاق خوب گریه کنیم؛ پس با علم به این‌‌که واکنش‌‌ها بروز بیرونی احساسات هستند بدون این‌‌که به هر اتفاق کوچکی وسواس نشان دهید تلاش کنید در صورت لزوم بستر را برای گفت‌‌وگو درباره تجربیات فرزندتان و زیستی که در فضای مجازی دارد، فراهم کنید. فراموش نکنید نوع برخورد شما ممکن است زمینه را برای گفت‌‌وگو مسدود کرده و مشکل بدون حل باقی بماند. برای رسیدن به این هدف مطمئن شوید که فرزندتان در تعامل با شما احساس راحتی و امنیت می‌‌کند تا افکار و احساسات خود را با شما در میان بگذارد. فعالانه گوش دهید و از قطع صحبت یا قضاوت آنها خودداری کنید. قبل از بروز یک مشکل همیشه با او درباره فعالیت‌‌های آنلاین اش گپ بزنید، کلیپ ببینید و ... تا سلیقه و زاویه دید او به مسائل را بدانید. اجازه دهید حس کند شما مثل یک دوست کنارش هستید. در صورتی که احساسش را به شما منتقل کرد آن‌‌را تایید کنید، حتی اگر موضوع را کاملاً درک نکردید یا حس کردید همه‌‌چیز را به شما نگفته. در ضمن دلسرد نشوید، چون ممکن است زمان ببرد تا فرزندتان احساس راحتی کند و احساسات خود را با شما در میان بگذارد. صبور باشید و راه‌‌های ارتباطی را باز نگه دارید. در پایان اگر فکر کردید لازم است از یک مشاور مجرب و دارای مجوز کمک بگیرید.
