نقشه نفوذ آنکارا در عراق
سفرهای دیپلماتیک، به ویژه در منطقه غرب آسیا، همواره بازتابی از تلاش برای تقویت روابط دوجانبه و پرداختن به مسائل منطقه‌ای پیچیده بوده است. در این راستا، سفر اخیر هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه به عراق، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای ایجاد تعادل در روابط دو کشور و بررسی چالش‌های منطقه‌ای ارزیابی می‌شود.
سفر وزیر خارجه ترکیه به عراق در پرتو زمینه های بسیار پیچیده محلی و منطقه ای انجام شد. پرونده حزب کارگران کردستان در رأس نگرانی طرف ترکیه ای در هر گفت و گویی قرار می گیرد، در حالی که پرونده آب در اولویت عراق تلقی می‌شود.
در همین راستا «هشام علوی» معاون وزیر امور خارجه عراق تاکید کرده که سفر هاکان فیدان به بغداد در چارچوب پیگیری مسائل دوجانبه اولویت‌دار برای دو کشور و فعال سازی تفاهم نامه‌ها به ویژه در زمینه‌های امنیت، آب، اقتصاد، مسیر توسعه، انرژی و راه اندازی مجدد خط لوله صادرات نفت انجام می شود.
تمرکز بر مسائل امنیتی: از پرونده پ‌ک‌ک تا داعش
یکی از محورهای اصلی مذاکرات میان دو کشور، همکاری‌های امنیتی بوده است. ترکیه تلاش دارد حمایت بغداد را برای اقدام نظامی علیه نیروهای حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) در شمال عراق جلب کند.
در همین ارتباط فیدان در دیدار با مقامات ارشد عراقی بر تمایل آنکارا برای گسترش همکاری های امنیتی به منظور خنثی کردن تواناییهای حزب کارگران کردستان تاکید کرد.
ترکیه معتقد است که توافقنامه امنیتی بین دو کشور، که اوایل سال جاری به امضا رسید، به نیروهای ترکیه اجازه می‌دهد تا برای تعقیب شبه نظامیان پ‌ک‌ک به خاک عراق نفوذ کنند. همچنین آنکارا برخی از گروه‌های عراقی در میان نیروهای حشدالشعبی را متهم به همکاری با پ ک ک در حمله به پایگاه‌های نظامی ارتش این کشور در شمال عراق می کند. با این حال دولت عراق این تفسیر را نپذیرفته و نیروهای ترکیه ای را به اشغالگری متهم می‌کند زیرا بغداد پ ک ک را نه گروه تروریستی بلکه «سازمان ممنوعه» اعلام کرده است. در این شرایط طرف ترکیه ای به دنبال آن است تا با متقاعد کردن بغداد به تروریستی نامیدن گروه پ ک ک برای حضور نظامی خود در شمال عراق و پایگاه‌های متعددی که در این مناطق به صورت غیرقانونی تاسیس کرده است، مشروعیت سازی بین‌المللی کند.
در این موضوع تنها مقصد مذاکراتی فیدان بغداد نبود و او در اربیل نیز به دیدار مقامات اقلیم کردستان عراق رفت و در کنار مذاکرات اقتصادی، مسائل امنیتی را پیگیری کرد. هفته گذشته مسعود بارزانی میزبان مظلوم عبدی سرکرده نیروهای کرد سوریه (ی پ گ) بود تا برای حل مسائل و اختلافات دمشق و کردهای سوریه میانجی‌گری کند. به نظر می‌رسد که ترکیه در میان مخالفت‌های غرب از حمله به کردها در شرق فرات، از این نقش‌آفرینی برای واداشتن پ ک ک به خروج از سوریه امیدوار است. در این زمینه تحرکات ضعیفی در داخل پ ک ک نیز به چشم می‌خورد زیرا در پایان دسامبر 2024 عبدا... اوجالان، پدر معنوی پ ک ک، که سالهاست در زندان به سر می‌برد، پیشنهاد دولت باغچلی رهبر حزب ملی ترکیه برای شروع مذاکرات با دولت و برچیدن سلاح پ ک ک را پذیرفت؛ اگرچه این پیشنهاد از سوی جمیل بایک رهبری نظامی پ ک ک در کوه‌های قندیل رد شد.
از طرف دیگر، سفر ترکیه در چارچوب رقابت منطقه ای برای گسترش نفوذ صورت می‌گیرد. ترکیه با حمایت از مشروعیت‌یابی بین المللی رژیم جدید سوریه و حضور فعال‌تر دمشق در تحولات منطقه‌ای، به دنبال تقویت جایگاه خود در برابر رقبای منطقه‌ای است؛ زیرا سوریه جدید پس از سرنگونی اسد، سنگر نفوذ ترکیه محسوب می شود. در همین حال، عراق نیز نگرانی‌هایی درباره پیامدهای تغییرات احتمالی در سوریه و تأثیر آن بر امنیت و ثبات داخلی خود دارد. از این رو این سفر حاوی پیام اطمینان بخشی برای رفع تردیدهای بغداد بود. گفته می‌شود ترک‌ها پیشنهاد تشکیل یک ائتلاف امنیتی متشکل از عراق، ترکیه، سوریه و قطر را با خود به بغداد برده‌اند.
اقتصاد: از نفت و گاز تا پروژه راهبردی جاده توسعه
روابط اقتصادی نیز یکی از محورهای کلیدی این سفر بوده است. با افزایش حجم مبادلات تجاری دو کشور در پایان سال 2024 به حدود 20 میلیارد دلار، عراق و ترکیه به دنبال توسعه روابط اقتصادی خود هستند.یکی از پروژه‌های مهم، طرح «جاده توسعه» است که با ایجاد کریدوری زمینی و ریلی به طول 1200 کیلومتر از بصره تا مرز ترکیه، به دنبال اتصال زمینی و کوتاه میان کشورهای خلیجفارس و اروپا از طریق عراق و ترکیه است. در این سفر هاکان فیدان بر قصد کشورش برای ادامه حمایت از پروژه توسعه راه تاکید کرد.
همچنین، ترکیه بر بازسازی موصل و گسترش حضور شرکت‌های ترک در این پروژه‌ها تأکید دارد.
اردوغان رئیس جمهور ترکیه در 22 آوریل سال گذشته از بغداد بازدید کرد و با سفر محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق به آنکارا، توافقنامه چارچوب مشارکت راهبردی بین دو کشور امضا شد که نقشه راه یک شراکت اقتصادی همه جانبه است.
نفت در مقابل آب
هر چقدر که عراق از نعمت نفت فراوان برخوردار است و ترکیه برای بازگشایی لوله نفت کرکوک به بندر جیحان تلاش می‌کند، در مقابل کمبود آب در سالهای اخیر در عراق، که یک دلیل مهم آن سیاست سدسازی‌های بی رویه ترکیه بر روی دجله و فرات است، دست بغداد را زیر ساطور آنکارا قرار داده است.در مارس 2023 اتاق بازرگانی بین المللی در شکایت عراق از ترکیه به نفع بغداد رای داد و ترکیه به پرداخت 1.5 میلیارد دلار جریمه به دلیل فروش غیرقانونی 450 هزار بشکه در هر روز نفت منطقه کردستان عراق بدون اجازه دولت مرکزی محکوم شد. اخیرا هیئتی به سرپرستی «حیان عبدالغنی السواد» معاون نخست وزیر در امور انرژی و وزیر نفت عراق به ترکیه رفت تا درباره موضوعات انرژی با دولت آنکارا مذاکره کند. پیش از آن نیز در آوریل 2024 دوطرف توافقنامه آبی 10 ساله ای را برای کاهش اختلافات آبی امضا کرده بودند.این تحولات نشان دهنده تلاش های مستمر دوطرف برای حل و فصل مسائل مرتبط با منابع طبیعی و تقویت همکاری‌های اقتصادی است؛ اگرچه در حوزه مسائل امنیتی و منطقه‌ای همچنان دورنمای حل ریشه‌ای اختلافات روشن نیست.