حذف عوارض 400 دلاری ورود به ازبکستان پس از 2 دهه کش و قوس
رونق تجارت استان با آسیای مرکزی
مسعود حمیدی
خراسان رضوی دروازه ایران به جهان شرق و به خصوص کشورهای آسیای مرکزی است و گلوگاه این دروازه کشور ترکمنستان است، مسیر ورود کالای صادراتی و ترانزیتی ایران به کشورهای آسیای مرکزی گمرک سرخس است. اگرچه طی سال‌های نه‌چندان دور و بعد از استقلال کشورهای شرق شوروی، ایران و به‌خصوص تجارت با ایران برای کشورهای پنج گانه آسیای مرکزی یک ملجأ آمال بود اما به دلیل برخی اشتباهات راهبردی تجار ایرانی این رویه تغییر کرد و کم‌کم تجارت با کشورهای آسیای مرکزی رو به‌دشواری گذاشت.
کشور ازبکستان یکی از مقاصد تجارت و ترانزیت کالا از مرزهای شمال شرقی ایران و استان خراسان رضوی به کشورهای آسیای مرکزی بوده و زمانی که این کشور استقلال پیدا کرده روابط تجاری خوبی با ایران داشته اما با این حال تجارت بین دو کشور همواره تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند عوارض ترانزیتی با فراز و نشیب روبرو بوده است.
صادرات 130 میلیونی خراسان به ازبکستان
اما داده‌های گمرک نشان می‌دهد حجم صادرات ایران به کشور ازبکستان حدود 340 میلیون دلار بوده که سهم استان خراسان رضوی از این میزان 140 میلیون دلار بوده است. علاوه بر این در 9 ماه امسال نیز میزان صادرات به کشور ازبکستان حدود 300 میلیون دلار بوده که 135 میلیون دلار آن متعلق به استان خراسان رضوی است. این حجم صادرات کمتر از یک‌سوم تجارت افغانستان با ازبکستان است.
لغو عوارض 400 دلاری ناوگان ایرانی
یکی از موانعی که در این سال‌ها نقش عمده‌ای در تجارت با این کشور داشته علاوه بر گربه‌رقصانی‌های کشور ترکمنستان، بالا بودن نرخ تعرفه گمرکی بین دو کشور است که روز گذشته مدیرکل دفتر ترانزیت و حمل‌ونقل بین‌المللی از انعقاد تفاهم‌نامه میان ایران و ازبکستان و لغو پرداخت عوارض ۴۰۰ دلاری ناوگان ورودی/ ترانزیتی ایران به این کشور پس از دو دهه خبر داد.رئیس اتحادیه صادرکنندگان استان در واکنش به این اقدام دو دولت ضمن استقبال از حذف تعرفه 400 دلاری می‌گوید: این کار حتماً منجر به افزایش تجارت بین دو کشور خواهد شد. شیردل در گفت وگو با خراسان رضوی می افزاید: در سال‌های گذشته کشور ازبکستان برای ناوگانی ایرانی که قصد تردد در این کشور داشته یا کالای صادراتی به کشور حمل می‌کردند 400 دلار عوارض در نظر گرفته بود که این عوارض به شدت روی قیمت تمام‌شده کالای وارداتی به این کشور تأثیر می‌گذاشت و به‌نوعی عامل ضد رقابت برای ناوگان و تجار ایرانی بوده است و این موضوع بر حجم صادرات و ترانزیت ایران به کشور ازبکستان اثر منفی می‌گذاشت.
کاهش شدید هزینه‌ها برای تجار
این صادرکننده استان می‌گوید: مقوله تجارت و حمل‌ونقل پیچیده‌تر از حذف تعرفه‌ها است؛ مثلاً ناوگان ترانزیتی که می‌خواهند کالا به کشورهای آسیای مرکزی حمل کند در مرز لطف‌آباد محموله را به ناوگان ترکمنستانی تحویل می‌دهند که با هزینه سوخت کمتر کالا را به کشورهای مقصد ترانشیپ کنند و این حمل‌ونقل ترکیبی باعث می‌شود که حداقل 60 تا 70 دلار هزینه ترانزیت ناوگان را کاهش دهد. درنتیجه قیمت تمام‌شده هم تنزل پیدا خواهد کرد. علاوه بر این تعرفه گمرکی 59 کالای صادراتی به کشور ازبکستان صفر شده است که این مسئله قطعاً باعث رشد صادرات به این کشور خواهد شد.
ناوگان فرسوده به‌روز شوند
رئیس اتحادیه صادرکنندگان استان درباره بالا بودن حجم تجارت بین کشور افغانستان و ازبکستان در مقایسه با ایران می‌گوید: مقررات قرنطینه ما بالاست درحالی که بین دو کشور افغانستان و ازبکستان زیاد به این مسائل توجه نمی‌شود و سخت‌گیری وجود ندارد از سویی باید توجه داشت کشور ما هم در بخش ناوگان و هم در زیرساخت عقب‌ماندگی زیادی دارد. مثلاً یک شرکت حمل‌ونقل ایرانی تملکی بر ناوگان ندارد و اگر بخواهد ناوگانی تزریق کند یا نوسازی انجام دهد هزینه بسیار زیادی باید متحمل شود درحالی‌که یک شرکت ترکمنستانی می‌تواند با هزینه‌ای که یک شرکت ایرانی می‌خواهد یک کامیون خریداری کند حداقل 3 کامیون تهیه کند و این مسئله باعث شده ناوگان ما روزبه‌روز کمتر و فرسوده‌تر شوند و این حمایت دولت را می‌طلبد که اجازه دهد شرکت‌های حمل‌ونقل کامیون با تعرفه پایین وارد کنند تا این عقب‌ماندگی جبران شود.
رئیس انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی استان نیز از حذف عوارض گمرکی استقبال می‌کند و در گفت وگو با «خراسان رضوی» می‌گوید: حذف 400 دلار عوارض یعنی کاهش 400 دلاری هزینه حمل‌ونقل و هزینه تمام‌شده کالای ترانزیت شده یا صادرشده به کشور ازبکستان و این اقدام بسیار مثبت است. قطعاً خروجی این تصمیم افزایش میزان صادرات و ترانزیت کالا به مقصد کشور ازبکستان است. به‌هرحال این کار باعث می‌شود شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی استان قدرت رقابت بالاتری در مقایسه با دیگر کشورها داشته باشند و به همان نسبت تجار خارجی و واردکنندگان ازبکستانی هم از این وضعیت استقبال خواهند کرد.احمد زمانیان می‌افزاید: حذف عوارض 400 دلاری علاوه بر کاهش هزینه‌ها، خواب و یا معطلی کامیون‌ها را هم به‌شدت کاهش می‌دهد زیرا قبلاً یک کامیون علاوه بر این که باید 400 دلار هزینه ورود به ازبکستان پرداخت می‌کرد باید مدت‌زمان زیادی را در مرز این کشور صرف پرداخت عوارض می‌کرد که با این اقدام تردد کامیون‌های ایرانی هم ارزان‌تر و هم سریع‌تر انجام می‌شود و این نه‌تنها به نفع تجار ایرانی و ازبکستانی است بلکه به نفع کشورهای قرقیزستان، تاجیکستان و قزاقستان است که هدف ترانزیت و صادرات کالاهای ایرانی بوده‌اند زیرا با این تصمیم هم به سود تجار این کشورهاست.رئیس انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی استان می‌گوید: مسئله اصلی تجارت ما با کشورهای آسیای مرکزی وجود کشور ترکمنستان به‌عنوان مسیر دسترسی به این کشورهاست که طی سال‌های اخیر سخت‌گیری‌های زیادی علیه ناوگان ایرانی ایجاد کرده است و به‌طورکلی سیاست این کشور این است که تجار از ناوگان ترکمنستانی استفاده کنند. این کار اگرچه به سود تجار و صادرکنندگان ایرانی است زیرا وقتی کالای ایرانی ترانشیپ می‌شود هزینه‌اش کمتر می‌شود ولی برای کالاهای ترانزیتی که عمدتاً از کشورهای مبدأ پلمب می‌شوند و باید مواظب باشیم آسیب نبیند و این که کانتینرها باید بازگردانده شوند صرفه چندانی ندارد و شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی ترجیح می‌دهد خودشان محموله را به‌صورت مستقیم به مقصد برسانند.
حرکت به سوی توسعه تجارت با ارزش افزوده بالاتر
رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت استان نیز با استقبال از حذف عوارض 400 دلاری تجارت ایران و ازبکستان در گفتگو با «خراسان رضوی» می‌گوید: بدون شک حذف تعرفه‌ها و هزینه‌های تحمیلی این‌چنینی باعث کاهش هزینه تولید و قیمت تمام‌شده کالا در کشور مقصد می‌شود و این یعنی رشد تجارت بین دو طرف.فیروز ابراهیمی می‌گوید: درگذشته ما شناختی نسبت به بازار کشور ازبکستان نداشتیم ولی امروز به‌عنوان سومین بازار هدف تولیدات صادراتی استان خراسان رضوی شناخته می‌شود و قطعاً تولیدکنندگان و بخش خصوصی استان به این تجربه رسیده است که می‌تواند حجم تولیدات صادرات محور ان هم تولیدات باارزش افزوده بالا، بازارهای هدف را تسخیر کند به خصوص این که در حال حاضر عمده صادرات ما به کشورهای همسایه و آسیای مرکزی مواد اولیه است و این روال باید تغییر پیدا کند.رئیس خانه صمت استان می‌افزاید: ما در شناخت بازارهای هدف باید روی دو عامل تعیین‌کننده تمرکز کنیم اول این که باید جمعیت کشور هدف و درامد سرانه بازار هدف را مدنظر داشته باشیم که از این دو منظر کشور ازبکستان بازار هدف با ظرفیت بالا برای تولیدات استان خراسان رضوی است و حتی این قابلیت را دارد که جایگاه سومی بازار هدف را ارتقا دهد.
در پایان باید اذعان کرد حذف تعرفه 400 دلاری تجارت دو کشور اقدام بسیار مثبتی است که قطعاً منجر به رشد تجارت بین دو کشور خواهد شد اما باید توجه داشت که این تجارت دوسویه است و تکیه کردن و ادامه روال فعلی یعنی صادرات مواد خام معدنی و صنعتی و حتی مواد غذایی به کشور ازبکستان آورده چندانی برای کشور و استان نخواهد داشت. از سویی گلوگاه این ارتباط کشور ترکمنستان است که باید توسعه روابط با این کشور به‌گونه‌ای باشد که مقامات ترکمنستانی قانع شوند به‌مانند ازبکستان در مسیر حذف تعرفه‌های دوطرفه قدم بردارد. از سویی این واقعیت که ایران برای کشورهای محصور در خشکی آسیای مرکزی به لحاظ اقتصادی بهترین مسیر و شریک است را نباید نادیده گرفت اما تکیه تنها بر این واقعیت بدون عملیاتی کردن آن خروجی برای کشور و استان تاکنون ندارد و ادامه این روند نتیجه‌ای جز حرکت معکوس کشورهای هدف به مسیرها و کشورهای جایگزین نخواهد داشت.