خانمان‌سوزترین سن اعتیاد
مصطفی نجمی | پژوهشگر اعتیاد
اعتیاد و وابستگی به مواد یکی از معضلات جامعه محسوب می‌شود که در کمین بسیاری از افراد جامعه ما نشسته و به صورت تمایلات تکانشی و غیرقابل کنترل برای به دست آوردن و سوءمصرف دارو تعریف شده است که فرد با وجود پیامدهای اجتماعی و بهداشتی عمیقا منفی ناشی از آن، به مصرف خود ادامه می‌دهد. متاسفانه زنگ خطر کاهش سن مصرف مواد مخدر در کشور ما سال‌هاست به صدا درآمده است و نمی‌توان نسبت به آن غفلت کرد. به تازگی، «محمدرضا سهرابی» معاون بهداشت دانشگاه شهید بهشتی گفته: «سن شروع مصرف دخانیات به ۹ سال رسیده است. هرچه سن مصرف پایین‌تر بیاید، ترک آن سخت‌تر است»(منبع خبر: مهر). به همین بهانه از آسیب‌های اعتیاد در سنین پایین گفتیم.
علل اعتیاد در این دوره سنی
با توجه به گستردگی جمعیت نوجوانان در هرم جمعیتی کشور، اهمیت و نقش سلامت نوجوانی در وضعیت سلامت سنین بعدی، آسیب پذیری نوجوانان و گرایش آن‌ها به رفتارهای پرخطر و گسترش نگران کننده مصرف سیگار و مخدرها در میان آنان، لزوم توجه به پدیده اعتیاد در این سنین بسیار احساس می‌شود. اعتیاد در این سنین علل مختلف محیطی، خانوادگی، هیجانی و ... دارد که در این بخش به مهم ترین آن اشاره می‌شود. بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی، افراد مصرف مواد را از گروه‌های غیررسمی و کوچک تجربه می‌کنند و در این محیط‌های صمیمی و عاطفی است که افراد از طریق تقلید و تقویت الگوهای رفتاری، نگرش‌های مثبت و منفی به مواد را یاد می‌گیرند. بنابراین چنانچه والدین خود مصرف کننده باشند، با توجه به رویکرد نظریه یادگیری اجتماعی، زمینه ایجاد اعتیاد در فرزندشان را فراهم می‌کنند.
افزایش اهمیت گروه همسالان
ذکر این نکته هم ضروری است که در دوره نوجوانی اهمیت گروه همسالان به شدت افزایش می‌یابد؛ به طوری که در این دوره شاهد فاصله‌گیری تدریجی نوجوان از خانواده و گرایش به گروه همسالان هستیم و چنانچه گروه همسالان نوجوان رفتارهای پرخطر از جمله اعتیاد را بروز دهند، زمینه ایجاد لغزش در نوجوان به شدت افزایش می‌یابد. بنابراین خانواده‌ها باید نظارت، پیوند عاطفی و هدایت نوجوان را به عنوان سپر دفاعی دربرابر تجربه مصرف مواد بهکار بگیرند.
آسیب‌ها و عوارض اعتیاد در کودکی و نوجوانی
با توجه به این‌که مصرف دخانیات متاسفانه می تواند در دروازه اشکال نگران کننده بعدی در قالب اعتیاد باشد از آن جا که پژوهش‌ها نشان می دهد که هرچه اعتیاد در سنین پایین‌تر (به ویژه نوجوانی) اتفاق بیفتد، آسیب‌ها و عوارض آن به دلایل مختلف به مراتب بیشتر و شدیدتر خواهد بود.
1 تخریب‌شدن نواحی اجرایی مغز
مغز انسان از قبل از تولد و بعد از آن در حال رشد و نمو است و تا پایان نوجوانی بیشترین رشد خود را خواهد داشت. یکی از قسمت‌های مغز که در دوره نوجوانی شاهد رشد و تکامل تدریجی است، نواحی قشر پیشانی و پیش پیشانی مغز است که محل انجام کنش های اجرایی مغز است. این نواحی در تصمیم گیری، کنترل تکانه، قضاوت، شناخت، دقت و توجه و کنش های عالی مغز دخیل هستند. حال تصور کنید که فرد در سنین پایین استعمال مواد را تجربه و به آن اعتیاد پیدا کند، یقینا فعالیت نواحی ذکرشده در مغز دچار اختلال و تخریب بیشتری می‌شود. به همین دلیل پژوهش‌ها نشان می دهد که شروع اعتیاد در نوجوانی با فعالیت های بزهکارانه و مجرمانه‌ای همچون نزاع، سرقت و حتی قتل همبستگی قابل توجهی دارد.
2 ترک بسیار سخت تر می‌شود
بر اساس تحلیل‌های پژوهشگران، ترک اعتیاد در افرادی که از سنین پایین‌تر به آن روی آورده‌اند بسیار دشوارتر به نظر می‌رسد چراکه ابعاد تخریب‌های هیجانی، شناختی و جسمانی بسیار بیشتر از مواقعی است که اعتیاد در سنین بالاتر شروع شده است.
3 ترغیب شدن به رفتارهای پرخطر
درخور ذکر است که در دوره نوجوانی شاهد بروز رفتارهای هیجانی بیشتر هستیم؛ به طوری که گاهی این رفتارها بدون درنظر گرفتن پیامدهای یک رفتار از نوجوان سر می‌زند که این مسئله به خودی خود طبیعی و متناسب با شرایط دوره نوجوانی است. ولی اگر فردی در دوره نوجوانی اعتیاد را آغاز کرده باشد، تعداد و شدت این گونه رفتارها به دلیل تخریب‌های ناشی از اعتیاد، افزایش می‌یابد و نوجوان را به سمت‌های رفتارهای پرخطر همچون رابطه جنسی، رانندگی‌های خطرناک، نزاع و ... سوق می دهد.
4 تخریب روابط بین فردی
باتوجه به دوران بلوغ و تغییرات و نوسانات خلقی ناشی از دوره نوجوانی که گاه با سرکشی‌هایی از سوی نوجوان همراه است، پدیده اعتیاد با ایجاد وابستگی و تسکین موقتی، نوجوان را از داشتن مهارت خودتنظیمی هیجانی محروم می‌سازد که همین عامل اساس تخریب روابط بین فردی را در سایر دوره‌ها ایجاد می کند و از آن جا که تخریب روابط، شبکه اجتماعی حمایت کننده را حذف می‌کند، یکی از مهم ترین موانع ترک در دوران بزرگسالی محسوب می‌شود.