نگاهی به توسعه زیرساخت های مشهد در حوزه خدمات رسانی به زائران پس از انقلاب اسلامی
زیارت؛ کلید توسعه مشهد الرضا(ع)
سید محمد مهدی هاشمی
کمتر کسی است که نداند شهر مشهد سالانه میزبان حدود 30 میلیون زائر از سراسر کشور و برخی کشورهای دیگر جهان است اما احتمالا همه نمی دانند که این ظرفیت عظیم به همین راحتی برای این شهر به دست نیامده و با سال ها کار و سرمایه گذاری های مهم و با ایجاد زیرساخت های مختلف امکان میزبانی از این تعداد زائر در شهر مشهد فراهم شده است. به صورت تاریخی، بنیادی ترین زمینه توسعه اقتصادی و شهری مشهد موضوع زیارت بوده است و توسعه زیرساخت هایی از جمله امکانات رفاهی و توسعه حرم مطهر رضوی به موازات یکدیگر باعث ایجاد ظرفیتی بی بدیل برای میزبانی سالانه از حدود 30 میلیون زائر در مشهد شده است؛ ظرفیتی که شاید به جز چند مورد حتی در سطح جهان هم بی بدیل است و همچنان هم امکان پیشرفت و توسعه در آن وجود دارد.
مشهد مقدس از دیرباز به عنوان زیارتگاه حضرت ثامن الحجج(ع) مورد توجه بوده است. ابعاد این توجه به قدری بزرگ و مهم بوده که عملا پیدایش، زیست و رشد شهر مشهد را می توان متاثر از همین مسئله دانست و اگر هم نگاهی به نقشه های قدیم شهر مشهد بیندازید حرم مطهر رضوی را به عنوان نگین انگشتری خواهید یافت که شهر مشهد در اطراف آن به وجود آمده است. بدیهی است که اقتصاد مشهد هم کاملا بر همین اساس شکل گرفته و در طول تاریخ زائران حضرت رضا(ع) مهم ترین دلیل بالندگی اقتصادی این شهر بوده اند و امروز هم اگرچه مشهد به عنوان یک کلان شهر با زیرساخت های صنعتی و تجاری مطرح است اما بخش اعظمی از زیرساخت های مشهد حول محور اقتصاد زیارت شکل گرفته اند و مبحث زیارت دارای نقشی بنیادین در اقتصاد مشهد و به تبع آن استان خراسان رضوی است. اما مهم ترین نکته در تحقق این ظرفیت، زیرساخت های حوزه زیارت از جمله مراتب مربوط به میزبانی از زائران چه در سطح شهر مشهد و چه درسطح اماکن متبرکه حرم مطهر رضوی بوده و این موارد را می توان به عنوان مهم ترین بازوهای ایجاد ظرفیتی شگرف برای مشهد دانست که قطار توسعه شهر مشهد را به سمت اهداف مهمی در زمینه های عمرانی و اقتصادی به حرکت درآورده است.
توسعه کمی و کیفی اماکن متبرکه حرم مطهر رضوی
اهم برنامه ریزی ها و توسعه زیرساخت ها در حوزه زیارت در مسیر خدمت رسانی مناسب به زائران بوده و تعدد واحدهای اقامتی و رفاهی در کنار طرح ها و برنامه ها برای میزبانی از زائرین در ایام مختلف مخصوصا دهه آخر صفر شهر مشهد را تبدیل به مقصدی ارزان و اقتصادی برای زائران کرده و باعث افزایش سرانه سفرها به مشهد مقدس و ماندگاری بیشتر زائر در مشهد شده است. حرم مطهر رضوی به عنوان مرکز ثقل حوزه زیارت دلیل و مراد تمامی زائران برای سفر به این شهر است و توسعه زیرساخت های دیگری که حضور زائر را در شهرمشهد بیشتر و طولانی تر کرده است؛ کاملا به موازات توسعه اماکن متبرکه حرم مطهر صورت گرفته است. بنابر اعلام سازمان عمران و نگهداری حرم مطهر رضوی که داده هایی درباره توسعه زیرساخت های اماکن متبرکه حرم مطهر رضوی را در اختیار «خراسان رضوی» قرار داده است، مساحت حرم مطهر امام رضا(ع) در ابتدای انقلاب اسلامی حدودا 120 هزار متر مربع بوده اما اکنون و پس از اجرای طرح های عمرانی متعدد با محوریت توسعه زیرساخت های زیارتی در 46 سال گذشته به وسعتی بیشتر از یک میلیون متر مربع رسیده و علاوه بر رشد 10 برابری از نظر وسعت، تبدیل به بزرگ ترین مرکز مذهبی در جهان شده است. توسعه زیرساخت ها در حرم مطهر رضوی تنها محدود به بُعد وسعت نبوده و احداث و توسعه پارکینگ ها، افزایش رواق ها و صحن ها، پخت روزانه بیش از 20 هزار پرس غذای متبرک، توسعه موزه های حرم مطهر، توسعه و احداث کتابخانه های آستان قدس رضوی در حرم مطهر و حتی در سطح شهر مشهد و انبوهی از برنامه ها و فعالیت های مختلف فرهنگی و هنری با محوریت خدمت رسانی به زائرین مضجع شریف امام هشتم همگی باعث تسهیل زیارت آسان برای زائران و حضور سالانه بیش از 30 میلیون زائر در شهر مشهد شده که خود گواهی بر موفقیت برنامه ریزی های صورت گرفته در توسعه زیرساخت های حوزه زیارت در حرم مطهر رضوی بوده است.
بیش از 50 درصد واحدهای اقامتی کشور در مشهد
میزبانی سالانه از حدود 30 میلیون نفر زائر در شهر مشهد در اولین قدم نیازمند ایجاد زیرساخت های اقامتی ارزان و مناسب به مقدار کافی بوده است، به طوری که امروزه مشهد مقدس از این منظر در جایگاهی بی نظیر قرار گرفته است؛ مطابق آمار بیش از نیمی از مجموع واحدهای اقامتی کل کشور در استان خراسان رضوی و به خصوص مشهد جای گرفته اند و همین مسئله خود موید فاصله معنادار ظرفیت مشهد در امکان ارائه خدمات رفاهی به زائران و مسافران در مقایسه با دیگر نقاط کشور است. رئیس جامعه حرفه ای هتلداران استان درباره ظرفیت واحدهای اقامتی استان به «خراسان رضوی» می گوید: واحدهای اقامتی استان شامل ۲۷۰ هتل، ۳۱۰ هتل آپارتمان، ۴۰۰ مهمانپذیر ، ۱۰۰۰ خانه مسافر و ۱۵۷ اقامتگاه بومگردی است که مجموعا ۲۱۳۷ واحد اقامتی رسمی و در مجموع ۲۲۲ هزار تخت می شود. علاوه بر این هم ظرفیت ۱۰۹ هزار تخت در مراکز اقامتی بخش دولتی موجود است که مورد استفاده زائرین عزیز قرار می گیرد و مجموع این ظرفیت معادل بیش از ۵۲ درصد تمامی واحدهای اقامتی کل کشور می‌شود. مادرشاهیان با اشاره به ظرفیت های موجود برای توسعه در این حوزه می گوید: متاسفانه در دو سه سال اخیر و به دنبال افزایش هزینه ها اقبال سرمایه گذاران برای سرمایه گذاری در این حوزه کمتر شده است اما در نظر داشته باشید که با توجه به حضور حدودا ۶ میلیون نفر در زمان پیک مسافر در مشهد مثل ایام نوروز و دهه آخر صفر که حتی تخت های بخش دولتی هم پر می‌شود؛ ما مجبوریم که از اماکن دیگری مثل مدارس، سالن های ورزشی و مساجد و حسینیه ها برای اسکان مسافران استفاده کنیم و این نشان دهنده ظرفیت موجود در این زمینه برای مشهد است و ما نیاز داریم که حداقل در مشهد بیش از ۱۰۰ هتل ۴ و ۵ ستاره ساخته شود.
تلاش برای تحقق سفر ارزان
وی با بیان این که مشهد ارزان ترین مقصد مسافری در کشور است، ادامه می دهد: در کشور ما مشهد ارزان ترین مقصد برای مسافران است و قیمت واحدهای اقامتی و غذا و کیفیت ارائه شده ارزان و مناسب است. حتی در بحث غذا نسبت به دیگر شهرها ۳۰ تا ۴۰ درصد غذای ما ارزان تر است و علت هم زیرساخت ها و نظارت های قوی است که در شهر مشهد وجود دارد. مادرشاهیان با اشاره به اقدامات صورت گرفته برای تسهیل اقامت زائران در مشهد می افزاید: ما طرح ارزان سازی واحدهای اقامتی را انجام دادیم و دراین طرح که برای نرخ گذاری مراکز اقامتی مشهد صورت گرفت؛ ما به درجه و ستاره هتل ها نرخ ندادیم و بر مبنای خدماتی که به زائر ارائه می‌کردند، نرخ گذاری را انجام دادیم. همین مسئله باعث شد تا ماندگاری زائر در مشهد که قبلا ۲ تا 2.5 روز بود، افزایش پیدا کند و الان به 3.5 تا ۴ روز رسیده است اما ما دوست داریم که همین را هم ارتقا بدهیم و به ۵ تا ۶ روز برسانیم. مخصوصا اهمیت این مسئله در زمان های غیر از پیک مسافری است که به هتلداران هم در زمینه مدیریت هزینه ها در این زمان کمک می کند، برای همین هم طرح ها و تخفیف های خاصی را برای این زمان ها در نظر می‌گیریم. وی با اشاره به برنامه ریزی های صورت گرفته برای حضور حداکثری زائران در ایام نوروز 1404 و همزمانی آن با ماه مبارک رمضان بیان می کند: سیاست جامعه هتلداران استان این است که در ایام عید نوروز امسال که همزمان با ماه مبارک رمضان است، افرادی را که نیت 10روز می کنند، درهتل های مشهد بین ۳۰ تا ۴۰ درصد تخفیف برایشان قائل باشیم. در ایام اعیاد شعبانیه هم افزایش زائر و حضور در واحدهای اقامتی را داشته ایم به طوری که قبل از فرارسیدن این ایام ۳۵ تا ۴۰ درصد واحدهای اقامتی شهر رزرو شده بودند و الان این آمار به ۴۵ تا ۵۰ درصد رسیده است.