مرموز مثل زندگی با خزندگان
شایان اله آبادی | روزنامه‌نگار
دنیای خزندگان دنیای عجیبی است؛ پر از راز، سکوت، ترس یا حتی آرامش. دنیایی که با هزاران سوال و ابهام گره خورده است. موجودات عجیبی که از کودکی از آن‌ها می‌ترسیدیم و از تصور این که مار یا یک تمساح کنارمان باشد، وحشت می‌کردیم و چندش‌مان می‌شد، چه برسد به این که از این موجودات خاص نگهداری کنیم. فکر نمی‌کردیم یک روز آدم‌هایی باشند که مار، تمساح، کروکودیل، آفتاب پرست و مارمولک‌های بزرگ را به عنوان حیوان خانگی بپذیرند، برایشان اسم انتخاب کنند، دوست‌شان داشته باشند یا حتی با آن‌ها حرف بزنند. حتی تماشای مستندهای دنیای خزندگان هم برایمان پر از معما بود. مارهای کبرا و افعی و کروکودیل‌های ترسناکی که ساعت‌ها بی‌حرکت کنار مرداب منتظر شکار طعمه بودند. فقط از میان خزندگان با لاک‌پشت‌های بی‌آزار و آرام و مهربان می‌توانستیم ارتباط بگیریم. تماشای مارگیرهایی که ساعت‌ها در فلوت خود می‌نواختند تا مار کبرایی رقص‌کنان از سبد حصیری یا جعبه‌ای جادویی بیرون بیاید، حتی در فیلم‌‌ها و کارتون‌های زمان کودکی هم برایمان دنیایی پر از راز و رمز بود. برایمان سوال بود که مگر مارها هم به موسیقی علاقه دارند؟ امروز می‌خواهیم در این پرونده پا به دنیای خزندگان بگذاریم و به سراغ کسانی که عاشقانه از این حیوانات نگهداری می‌کنند، برویم. با آیدین ستاری و یکتا گفت‌وگو کردیم تا درباره آن‌ها بیشتر بدانیم و با چالش‌های شرایط نگهداری، تامین موادغذایی، درآمد و...خزندگان آشنا شویم.
دسته بندی نگهداری خزندگان
آیدین ستاری، بلاگر حوزه خزندگان است. او می‌گوید: «من و همکارم یکتا در حوزه خزندگان هم به عنوان نگهدارنده و هم به عنوان ترینر (آموزش‌دهنده) برای شیوه‌های درست نگهداری خزنده‌ها حدوداً ۱۰ سال است که فعالیت می‌کنیم و بیشتر انواع خزنده‌ها را هم داریم.» او ادامه می‌دهد: «نکته‌ای که خیلی مهم است درباره‌اش صحبت کنیم این است که در نگهداری اگزاتیک پت‌ها (خزندگان) سه دسته داریم: دسته مبتدی‌ها، نیمه حرفه‌ای‌ها و حرفه‌ای‌ها. مثلاً یک نفر برای اولین بار یک مار خیلی بزرگ برای نگهداری می‌خواهد و ما مشاوره‌مان این است که نمی‌توانیم این کار را انجام بدهیم، چون در دسته‌بندی حرفه‌ای‌هاست و نگهداری سختی دارد. وقتی رفتار حیوان را نشناسیم احتمال آسیب زدن هم وجود دارد. برای همین این دسته‌بندی خیلی مهم است. در بقیه کشورهای دنیا این دسته‌بندی وجود دارد ولی متاسفانه در ایران این موضوع وجود ندارد. ما داریم سعی می‌کنیم که این موضوع را در ایران هم جا بیندازیم. دغدغه اصلی ما این است که حیوانات زندگی درستی داشته باشند. بعضی‌ها به خاطر پول و به‌خاطر چیزهای دیگر که من قضاوت نمی‌کنم، یک سری حیوان به افرادی می‌دهند که آن حیوان سرنوشتش جز مرگ نیست. مثال بزرگش آفتاب پرست است که در دسته‌بندی حرفه‌ای‌ها قرار می‌گیرد و به این دلیل که حیوان ارزان قیمت‌تری نسبت به خزندگان دیگر است، به فروش می‌رسد. ولی نگهداری از آن هزینه بسیار بالایی دارد و حداقل سه برابر قیمت خود حیوان باید خرج محل نگهداری آن شود. این اطلاعات را نمی‌گویند و چون حیوان بسیار حساسی است، ظرف سه، چهار روز از بین می‌رود و تجربه تلخی برای نگهدارنده می‌شود تا دیگر سمت هیچ حیوانی نرود.»
چالش‌های خرید تجهیزات
آیدین درخصوص سختی‌ها و چالش‌های نگهداری خزندگان این طور پاسخ می‌دهد: «هرگونه جانوری با گونه‌های دیگر متفاوت است. به همین دلیل فضا، غذا و رژیم درست در نگهداری اصولی خیلی مهم است. مثلاً مارها فضای نگهداری بزرگی نمی‌خواهند، ولی گونه‌هایی مثل کملیون یعنی آفتاب‌پرست‌ها و ایگواناها به تجهیزات تخصصی‌تر، جاهای خاص‌تر و گران‌تری نیاز دارند. یک مقدار چالش در تامین این تجهیزات هست؛ مثل لامپ یووی، مه‌پاش و چیزهایی که مورد نیاز یک تراریوم خوب است. همچنین یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها پیداکردن کلسیم‌ها و مولتی ویتامین‌هایی است که در هر جایی پیدا نمی‌شود و معمولا مکان‌های خاص مثل بعضی ماهی‌فروشی‌ها و پت‌شاپ‌های بزرگ دارند و با هر قیمتی که دوست دارند به فروش می‌رسانند. این ویتامین‌ها باید استاندارد بوده و برند خوبی داشته باشد، در واقع تقلبی نباشد. یکی دیگر از چالش‌ها و مشکلات این است که این تجهیزات در تهران به سختی پیدا می‌شود ولی عموماً در شهرستان ها اصلا پیدا نمی‌شود.»
مشکل نبود دام پزشک
این مربی حیوانات خزنده درباره مشکلات نگهداری از این‌گونه حیوانات ادامه می‌دهد: «مشکل دیگری هم که در نگهداری از خزنده‌ها وجود دارد، این است که ما در ایران تخصص دام‌پزشک اگزاتیک پت (خزندگان) نداریم و هر فردی که می‌خواهد در این زمینه پت تخصص داشته باشد، باید در خارج از کشور درس بخواند، دوره ببیند و برگردد این‌جا کار کند. فقط در تهران دام‌پزشک معتبر و خوب اگزاتیک پت هست و تقریبا در شهرستان‌ها چنین چیزی وجود ندارد و تعدادشان خیلی محدود است. تقریبا هر کسی بخواهد کارهای درمانی انجام دهد، مجبور است به تهران برود.»
ترس از خزندگان بیشتر از ناآگاهی است
او درباره فوبیای حیوانات هم نظر جالبی دارد. می‌گوید: «در دوران کودکی من از خزنده‌ها ترس داشتم ولی همکارم یکتا ترسی نداشت. بیشتر بحث ترس از ناآگاهی است، از این‌که اطلاعات درستی راجع به خزنده‌ها یا هر گونه‌ای وجود ندارد. این که اطلاعاتی وجود نداشت باعث ترس بیشتر مردم شد. حالا که اطلاعات و فعالیت‌ها در این زمینه بیشتر شده، ترس هم مقداری کم شده است. یک نکته خیلی مهم این که ترس از مار بیشترین فوبیای ترس از حیوانات در کل دنیاست؛ یعنی مردم دنیا بیشترین فوبیای‌شان برای حیوانات، روی مار است و این هم به دلیل همان ناآگاهی است.» آیدین از روزهای اول نگهداری از حیوانات چنین می‌گوید: «اوایل همه اطرافیان از نگهداری و پرورش خزندگان گارد و ترس داشتند. ولی رفته رفته جا افتاد و همه خوش‌شان آمد. حتی من دیدم چهار پنج نفر دیگر در این حوزه شروع به فعالیت کردند. این برای من خیلی خوشایند است، به دلیل این‌که هرقدر این مارکت بزرگ‌تر شود، اطلاعات راجع به این حیوانات بیشتر می‌شود و وضعیت نگهداری از خزندگان بهبود می‌یابد. واقعاً نگهداری از هر حیوانی در ایران وضعیت اسفباری دارد و نبود اطلاعات این قضیه را بدتر کرده است. هرقدر فعالیت در این زمینه بیشتر شود، کیفیت زندگی و کیفیت نگهداری این گونه‌ها بیشتر خواهد شد.»
هم بامزه و هم ترسناک
این پرورش دهنده خزندگان از خاطرات جالبش چنین می‌گوید: «اتفاق جالبی که راجع به نگهداری حیوانات برای ما افتاد پرورش رت‌ها(موش) در مجموعه خودمان بود. یکی از آن‌ها رت نر بالغی بود که سنش خیلی بالا رفته بود و دیگر قدرت جفت‌گیری نداشت و فقط برای خودش زندگی و ورزش و تمرین می‌کرد. شاید باور نکنید حتی دراز و نشست می‌زد و ما به این دلیل اسم این موش را از روی شخصیت موش در لاک‌پشت‌های نینجا، استاد اسپلینتر گذاشته بودیم. جالب این‌جاست همچنان با سن بالایی که دارد به زندگی ادامه می‌دهد و راه‌های فرار جدید را امتحان می‌کند. استاد به بقیه موش‌ها زور می‌گوید و خلاصه برای خودش مافیایی است و ما به او احترام می‌گذاریم.» آیدین ادامه می‌دهد: «واقعاً یک سری از گونه‌ها ترس دارد. حیوانی بوده که با دیدنش بترسیم. در واقع به این دلیل بوده که یک سری حیوانات بومی که ما دیده‌ایم به این فکر کرده‌ایم که اصلاً چرا باید این حیوانات را نگهداری کرد؟ ما در ایران گونه‌های بسیار خطرناکی داریم که کشنده هستند؛ مثل کبرای کاسپین، کبرای سیاه، مار گرزه و همه این گونه‌های خطرناک می توانند مشکلات جدی برای شما به وجود بیاورند و قاعدتاً من هم از این ها می‌ترسم و سمتشان نمی‌روم.»
معضل غذارسانی به سگ‌های ولگرد
این کارشناس نگهداری از حیوانات در ادامه به نکته مهمی اشاره می‌کند که این روزها مبتلابه جامعه است. او می‌گوید: «یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که ما داشتیم و هنوز داریم، دقیقا توضیح دادن این مواردی که الان به شما توضیح دادم به حامیان حیوانات است. در واقع یک سری افراد هستند که سگ‌ها را دوست دارند و فقط سگ‌ها را حیوان می‌دانند. آن‌ها برای بقیه حیوانات ارزشی قائل نیستند و زندگی حیوانات دیگر اهمیتی برایشان ندارد. مثال بزرگ در این باره غذارسانی این به ظاهر حامیان حیوانات به سگ‌های ولگرد است که به یک معضل در کشور تبدیل شده است. غذارسانی به سگ‌ها نیاز به علم و تحقیق و همچنین مشارکت محیط زیست دارد.»
تجربه تلخی که باعث شروع کار شد
ستاری درباره خاطره تلخ در شروع کارش چنین می‌گوید: «در اول کار ما یک حیوان داشتیم و به دلیل نبود اطلاعات متاسفانه آن را از دست دادیم. این حادثه برای ما تبدیل به تجربه تلخی شد و شروع کارمان بعد از این اتفاق تلخ کلید خورد. از آن موقع به بعد من و همکارم تصمیم گرفتیم که اطلاعات خودمان را بیشتر کنیم. چون تقریبا هیچ منبع فارسی وجود نداشت که بخواهد درباره این که این حیوانات چطور باید نگهداری شوند، در چه دما و رطوبتی باشند و همچنین بایدها و نبایدهای این حیوانات، یک‌سری توضیحات بدهد. ما مطالعه کردیم و رفتیم سراغ این که این اطلاعات را به فارسی تبدیل کنیم. به هرحال از دست دادن یک حیوان ضربه روحی به انسان وارد می‌کند و هر کسی ممکن است واکنش متفاوتی داشته باشد. دوست نداشتیم که این تجربه تلخ برای بقیه هم پیش بیاید. تصمیم گرفتیم به بهترین و ساده‌ترین روش که برای همه قابل فهم و درک باشد، مشکلات و چالش‌های نگهداری از حیوانات را در ایران با بقیه به اشتراک بگذاریم تا شرایط نگهداری بهتر و استانداردتری داشته باشند.»
راه‌های درآمدزایی از پرورش حیوانات
وی درباره درآمدزایی از طریق نگهداری حیوانات می‌گوید: «برای کسب درآمد در حوزه خزندگان شما حداقل باید ۵ سال نگهدارنده باشید و با حیوان سر و کار داشته باشید، رفتار حیوان را بشناسید و بعد به کسب درآمد فکر کنید. ولی زیاد پیشنهاد نمی‌شود. همچنین نیاز به یک سری زیرساخت دارد که واقعاً امکان آن وجود ندارد، ولی مرحله بعدی و مهم‌ترین مرحله در پرورش و تکثیر خزنده‌ها، علم است. معمولا مردم فکر می‌کنند که مثل تکثیر سگ و گربه است. با این که خیلی فرق دارد و پروسه تکثیر هر خزنده‌ای یک کار ۲۴ ساعته و زمانبر حدوداً یک ساله است. کاری است که در این مدت شما به هیچ کار دیگری نمی‌توانید برسید و باید تمام وقت‌تان را بگذارید. تنها هم نمی‌توانید انجامش بدهید و باید حتما دو نفر یا بیشتر باشید.» آیدین درباره سرمایه این کار می‌گوید: «از لحاظ سرمایه اولیه واقعاً مبلغ مشخصی برای بعضی از گونه‌ها نیاز ندارد و شما می‌توانید با ۱۰۰ میلیون شروع کنید، یا حتی کمتر با ۸۰ میلیون کار را شروع کنید. شما باید زمانی را صرف این کنید که حیوان را اول بالغ کنید. چون اگر حیوان بالغ بگیرید، شما نمی‌دانید شرایطش چه بوده و ممکن است نتوانید تکثیرش کنید، پس باید حیوان کوچک بگیرید و بالغش کنید. زمان بگذارید و این زمان بین گونه‌های مختلف از ۱۸ ماه تا سه سال فرق دارد. سود پرورش خزندگان هم گونه با گونه فرق دارد. در کمترین حالت سود حداقل ۸ برابری به شما می‌دهد. گونه‌هایی داریم که مثلاً بین ۸۰ تا ۱۲۰ عدد تخم می‌گذارند و در کمترین حالت به شما حداقل ۱۲۰ برابر سرمایه‌ای که گذاشته‌اید سود برمی‌گردانند.»
مار؛ حیوانی کم خرج
آیدین و همکارش درخصوص انتخاب مار و ایگوانا به عنوان حیوان خانگی این‌گونه توضیح می‌دهند: «هر فردی نسبت به شرایطی که دارد مثلا شرایط زندگی، خانه و شرایط مالی، بهتر است که از یک حیوان خاص نگهداری کند. هر حیوان شرایط مخصوص خودش را دارد. در آن برهه زمانی که ما دنبال حیوان خانگی بودیم، مار برای ما گزینه بهتری بود. به دلیل این‌که سروصدا و ریزش مو ندارد و این که هزینه نگهداری بسیار کمتری نسبت به دیگر حیوانات دارد. برای همین مار برای ما گزینه بهتری بود. مثلاً نگهداری یک مار در ماه نهایتاً ۲۰۰ هزار تومان هزینه دارد و نسبت به شرایط زندگی آپارتمانی تطبیق‌پذیرتر است. سروصدا، آلودگی صوتی و بوی ناخوشایند و... ندارد، مواردی که ممکن است همسایه‌ها را اذیت کند البته همسایه‌ها هم حق دارند و هر کسی نگهداری از حیوانات را دوست ندارد. مار و عموما خزندگان این مشکلات را ندارند.»