سینما «مقاومت» می خواهد
مائده کاشیان
سینمای ایران در حوزه دفاع مقدس فیلم‌های متعددی تولید کرده و می‌توان از آثار شاخصی نیز در این ژانر یاد کرد اما در حوزه مقاومت و موضوع فلسطین، این اتفاق رخ نداده است و می‌توان گفت فیلم «بازمانده» اثر زنده‌یاد سیف‌ا... داد تنها اثر موفق و ماندگار این عرصه است. با توجه به حمله هفتم اکتبر، شهادت سیدحسن نصرا...، شهادت فرماندهانی مانند یحیی سنوار و وقایع اخیر فلسطین، جای خالی فیلم‌هایی در حوزه مقاومت، بیشتر احساس می‌شود. درباره دلایل کم‌کاری سینمای ایران در این عرصه و موانع موجود، با سیدمحمد حسینی منتقد سینما و مدیرعامل انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس، گفت‌وگو کردیم.
مسیری که آغاز شد و راه طولانی پیش رو
سیدمحمد حسینی در پاسخ به سوالی درباره ظرفیت‌های شخصیت‌های مهم و شهدای مقاومت برای ساخت آثار سینمایی و علت غفلت از این موضوع توضیح می‌دهد: «در این زمینه تلاش‌هایی صورت گرفت و در آغاز این مسیر فیلم‌هایی مانند «ابو زینب» و «33 روز» ساخته شد. آقای علی غفاری و جمال شورجه در حوزه شخصیت‌ها کارهایی ساختند اما آغاز راه بود و هنوز به آن پختگی نرسیدیم. طبعا ساخت فیلم درباره بعضی شخصیت‌ها مانند شهید سلیمانی یا شهید نصرا... حساس‌تر است اما به نظرم شهید همدانی گزینه بسیار حیرت‌انگیزی است برای تولید یک اثر، با توجه به زندگی دراماتیک ایشان و شهادت‌شان در سوریه، می‌شود اثر گرم و بسیار دراماتیکی ساخت. همچنین افرادی نظیر ایشان که تعدادشان هم در حوزه مقاومت کم نیست. طبعا این اتفاق یک همتی می‌خواهد.موضوع دیگر این است که بخش‌هایی از اطلاعات مربوط به وقایع رخ داده در سال‌های اخیر به خصوص حوزه مقاومت که بسیار دراماتیک است، به صورت دقیق و مدون دست سینماگران و فیلم نامه‌نویسان نرسیده و فاصله ای میان دو ضلع ماجرا وجود داشته که باعث شده آثاری ساخته نشود.»هشدار ساخت آثار با تحریف واقعیت
این منتقد درباره پیامدهای غفلت از موضوع مقاومت می‌گوید: «کم‌کاری و سستی جریان سینمای انقلاب ما در قبال این موضوع، زمینه را فراهم می‌کند برای رقبا. همان طور که ترکیه درباره تکفیری‌ها، تا دلتان بخواهد خوانش‌های غلط و دروغ خودش را در قالب آثار سینمایی به صورت دراماتیک ساخت و فیلم‌هایی نظیر «جان فدا» را عرضه کرد که درست خلاف واقعیتی بود که در ماجرای کوهستان «سنجار» رخ داده بود. بنابراین موضوع روی زمین نمی‌ماند و حتما آثاری تولید می‌شود که مطابق با خوانش و قرائت خودشان خواهد بود. به همین دلیل معتقدم سینمای ایران باید سریع‌تر دست بجنباند و آثاری را در حوزه مقاومت تولید کند.»
فراهم بودن منابع مکتوب خوب
حسینی درباره وجود منابع لازم برای ساخت فیلم‌هایی درباره مقاومت فلسطین و موضوعات مرتبط با آن توضیح می‌دهد: «ما از انتفاضه اول گرفته که در جهان عرب رمان‌های بسیار خوبی هم درباره این موضوع نوشته شده، تا ماجراهایی که بعد پیش آمد، شکل‌گیری حماس، مسلح شدن حماس، مقاومتی که شکل داد و مسیری که جریان مقاومت گام به گام جلو آمده، به نظرم همه این‌ها فضا را فراهم می‌کنند برای این که داستان تلاش و مجاهدت در قالب فیلم‌های سینمایی و سریال خودش را نشان بدهد.» او در ادامه می‌گوید: «منابع مکتوب داخلی داریم و نویسنده‌های فلسطینی و عرب نیز آثار بسیار جدی در این زمینه دارند که به نظرم بعضی از آن‌ها شاهکار است. آثار احمد درویش یا کارهایی از این دست، آثاری هستند که می‌شود زمینه اقتباس برای آن‌ها فراهم شود . همان طور که «بازمانده» همین مسیر را طی کرد و فیلم بسیار موفقی بود.»
وجود یک چرخه معیوب
سیدمحمد حسینی درباره علت کمبود فیلم درباره مقاومت و فلسطین با وجود فراهم بودن موضوع و سوژه‌های متعدد، توضیح می‌دهد: «بخش عمده‌ای از آن برمی‌گردد به نوع نگرشی که ما در حوزه مدیریت مالی سینما داریم. تصور می‌شود آثار این چنینی فقط هزینه‌بردار هستند، در حالی که اگر آثار با کیفیتی ساخته و درست اکران شود، می‌توان به بازگشت سرمایه هم فکر کرد و این چرخه را ادامه داد.» او می افزاید: «الان شاهد یک چرخه معیوب در سینمای دفاع مقدس و سینمای مقاومت هستیم. ما به بازگشت سرمایه فکر نمی‌کنیم تا اثر بتواند خودش را اداره کند و مسیرش را ادامه بدهد. به صورت کلی باید فرایند پیش‌تولید، تولید و توزیع در کنار هم قرار بگیرند و معمولا بخش توزیع ما مشکل دارد.»
تصمیم‌گیری چندگانه، نبود وحدت رویه
این منتقد درباره مشکلات مربوط به حوزه تولید نیز توضیح می‌دهد: «به نظرم اراده‌های مختلفی تصمیم‌گیر هستند و همین تعدد و تکثر اراده‌های تصمیم‌گیر در قبال تولید، فضا را سخت و دشوار می‌کند. یک بخش موضوع برمی‌گردد به نهادها و ارگان‌هایی که باید سرمایه‌گذاری کنند و آن‌ها هم سازوکارهای سخت و پیچیده‌ای برای آثار این چنینی دارند که معمولا سینماگران سعی می‌کنند این مسیر را طی کنند. از طرفی خارج از اراده نهادها، ارگان‌ها و فضای سینمایی کشور، نهادهای فرادستی نیز وجود دارند که موضوعات امنیتی و نظامی کشور به آنان مربوط است و آن‌ها چون در این عرصه حضور میدانی دارند، خودشان را ذی‌حق می‌دانند، نظراتی دارند یا اطلاعات نمی‌دهند یا فضای سختی را ایجاد می‌کنند. همین نحوه تصمیم‌گیری‌های چندگانه، باعث می‌شود سر یک میز به وحدت نرسیم.نبود انسجام در ایجاد وحدت رویه برای شکل‌گیری جریان سینمای مقاومت باعث شده است که بدنه سینمای مقاومت این قدر لاغر و نحیف باشد و درست تغذیه نشود، تغذیه به معنای عام آن را می‌گویم. بخشی از تغذیه سرمایه‌گذاری است و طبیعتا باید سرمایه‌گذاری انجام شود. در تمام دنیا هم برای سینمای استراتژیک این چنینی سرمایه‌گذاری مالی هنگفتی صورت می گیرد . »
نیاز به منابع اطلاعاتی کافی
محمد حسینی همچنین به لزوم فراهم بودن منابع اطلاعاتی در کنار سرمایه‌گذاری مالی اشاره می‌کند و می‌گوید: «یک بخش دیگر تغذیه اطلاعاتی جریان است. یعنی باید منابع مورد نیاز برای تولید که بخشی از آن اقتباس از کتاب‌هاست و به تازگی فیلم سازان و نویسندگان جوان رفته‌اند سراغ رمان‌های نویسندگان جهان عرب، اما برای بخش عمده‌تر آن که باید به حضور و نقش ایران به عنوان رهبر اصلی جبهه مقاومت بپردازد، نیاز هست که نحوه حضور ما قدری برای بدنه سینما روشنگری شود و کنشگرهای اصلی در جریان قرار بگیرند که سرنوشت بچه‌هایی که در این مسیر شهید شدند نظیر حججی‌ها و دیگران، چطور اتفاق افتاد. یک روند کل به جزء است، از روی یک کلیت می‌توانیم به جزئیات دقیق دراماتیک قصه برسیم. معمولا بچه‌ها به دلیل فقر اطلاعاتی مجبور می‌شوند بروند سراغ فیلم‌های مستند و امثال آن که آن‌ها دستمایه لازم برای پرداخت یک اثر دراماتیک قوی سینمایی و داستانی را فراهم نمی‌کنند. نبود انسجام در حوزه مدیریت برای تصمیم‌گیری در حوزه چنین موضوعاتی، باعث شده است که این بدنه این قدر نحیف باشد.»
تعامل، مفاهمه و اعتماد متقابل
مدیرعامل انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس درباره وجود حساسیت و سخت‌گیری نسبت به شخصیت‌های خاص و تجربه خوب فیلم «پیش‌مرگ» اشاره می‌کند و توضیح می‌دهد: «درباره شخصیت‌های استثنایی نظیر شهید سلیمانی، شهید همدانی و شهید نصرا...، یک سخت‌گیری‌هایی خود سیستم دارد، یک سخت گیری‌هایی جریان‌های مرتبط با این عزیزان و بعضی سخت گیری‌ها را نیز خانواده دارند. این مسئله نیاز به یک مفاهمه دارد. ما امسال تجربه تولید فیلم «پیش‌مرگ» درباره شهید قهاری سعید را داشتیم که حاصل نوعی مفاهمه میان انجمن سینمای دفاع مقدس و خانواده محترم شهید است. ما طی گفت‌وگوهای بسیار طولانی به نتیجه‌ای رسیدیم و باهم توافق کردیم که بتوانیم به صورت دراماتیک زندگی شهید را روایت کنیم و تا جایی که می‌توانیم به واقعیت هم پایبند باشیم که بودیم. این مفاهمه و اعتماد متقابل باعث شد اثری ساخته شود که مورد تمجید تماشاگر هم قرار گرفت و سیمرغ مردمی جشنواره فجر را گرفت، این اتفاق بسیار بزرگی است. در جشنواره‌ای که معمولا فیلم‌های دفاع مقدسی در مرحله اول از آرای مردمی حذف می‌شدند و فیلم‌هایی مانند «مغزهای کوچک زنگ زده» و «متری شیش و نیم» و این‌ها سیمرغ مردمی را به خود اختصاص می‌دادند، ناگهان یک اثر دفاع مقدسی در این قامت ظاهر می‌شود. این یعنی خانواده شهید به ما اعتماد کرده و ما هم تمام تلاشمان را برای پایبندی به واقعیت انجام دادیم»