رخ نمایی هوش مصنوعی چینی در معادلات جهانی
امیرخوراکیان
سال‌هاست نقطه تمرکز رقابت قدرت در جهان بر عرصه «فناوری» متمرکز شده است. در واقع کشورها دریافته‌اند که کسب برتری در حوزه‌هایی از قبیل اقتصادی، سیاسی، نظامی و غیره بدون توسعه و پیشرفت قدرت فناورانه ممکن نیست. بر همین اساس دولت‌ها تلاش می‌کنند با توسعه ظرفیت‌ها، شناسایی استعدادها و آموزش و تربیت نیروهای متخصص و سرمایه گذاری‌های چند جانبه و بعضا مخفیانه فاصله موجود با سایر قدرت ها را از این راه جبران کنند. با همین نگاه هر از گاهی پدیده تازه‌ای ناگهان رخ می‌نماید، جهان را شگفت زده می‌کند، عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و امنیتی را متاثر می‌کند و قدرت های بزرگ و برتر را به واکنش‌هایی گسترده و مهم وامی‌دارد. بی تردید رونمایی از «دیپ‌سیک»(DeepSeek) و ملاحظه آثار و تحولات ناشی از نقش‌آفرینی آن، نمونه‌ای تازه و قابل بررسی از چرخش نگاه صاحبان قدرت از حوزه‌های گوناگون بر عرصه فناوری است. دیپ سیک (DeepSeek) یک مدل زبانی بزرگ (LLM) متن‌باز از استارت آپ چینی با همین نام است. این استارت آپ دسامبر ۲۰۲۳ توسط لیانگ ون‌فنگ، فارغ‌التحصیل رشته‌های مهندسی اطلاعات الکترونیکی و علوم کامپیوتر از دانشگاه ژجیانگ، تأسیس شد. لیانگ که سابقه فعالیت در حوزه مالی دارد، این شرکت را با هدف رقابت با غول‌های هوش مصنوعی غربی بنا نهاد. دیپ‌سیک با انتشار ناگهانی مدل DeepSeek-R1 با قابلیت‌های پیشرفته، توجه جهانی را جلب کرد. این مدل با هزینه‌ای به‌مراتب کمتر، در زمانی کوتاه به رقیبی جدی برای مدل‌های گران‌قیمت غربی تبدیل شده و بسیاری آن را هوش مصنوعی جایگزین چت جی بی تی می‌شناسند. تأثیر دستاورد چینی‌ها به‌قدری گسترده بود که حتی رئیس جمهور آمریکا، آن را «زنگ خطری» برای سلطه این کشور بر هوش مصنوعی دانست و شورای امنیت ملی آمریکا گفت در حال بررسی پیامد‌های آن است. مدل‌های دیپ‌سیک، متن‌باز و رایگان هستند و کاربران می‌توانند مدل‌های سبک‌تر را روی سیستم‌های معمولی اجرا کنند. برخلاف ابزارهای هوش مصنوعی غربی که استفاده رایگان از آن‌ها محدودیت‌های زیادی دارد، هوش مصنوعی چینی جدید کاملاً رایگان بوده و از زبان فارسی نیز به‌خوبی پشتیبانی می‌کند. از همه مهم‌تر، چت‌بات دیپ‌سیک تحریم نیست و می‌توان بدون تغییر آی‌پی به آن دسترسی داشت. دیپ سیک در روزهای اخیر، پردانلودترین اپلیکیشن فروشگاه‌های برنامه اپل و گوگل شده است و فراهم‌کنندگان خدمات ابری بزرگ آمریکا مانند مایکروسافت، عرضه آن را در پلتفرم‌های خود آغاز کرده‌اند. اما نکته مهمی که وجود دارد این است که صدها شرکت به ویژه در آمریکا دسترسی به این سرویس را فیلتر کرده‌اند. زیرا طبق سیاست حریم خصوصی دیپ سیک، این شرکت، همه داده‌های کاربران را در چین ذخیره می‌کند. اوج موفقیت دیپ‌سیک، با معرفی مدل DeepSeek-R1 در تاریخ ۲۰ ژانویه (یک بهمن امسال) رقم خورد. این مدل بر پایه DeepSeek V3 و با استفاده از ترکیبی از یادگیری تقویتی (Reinforcement Leaning) و تنظیم دقیق نظارت‌شده (SFT) آموزش دیده است. این رویکرد، توانایی استدلال منطقی و زنجیره‌ای را در این مدل تقویت کرده و آن را برای حل مسائل پیچیده و کاربردهای استدلال‌محور به گزینه‌ای ایده‌آل تبدیل می‌کند. دیپ‌سیک مدل‌های هوش مصنوعی خود را با هزینه کمتر از ۶ میلیون دلار آموزش داده که این موضوع باعث نگرانی در بازار سهام آمریکا شده و بازار بورس این کشور را به‌طور جدی متأثر کرده. به طوری که باعث سقوط ارزش سهام غول‌های بزرگ فناوری در آمریکا شده است. دیپ سیک با عرضه مدل R1 بازار هوش مصنوعی را مختل کرد و در نتیجه، سهام نزدک (NASDAQ) (از بازارهای بورس سهام در آمریکا) در طول یک روز ٣ درصد سقوط کرد که ناشی از زیان ١٧ درصدی انویدیا سازنده تراشه بود.در کشور ما به نظر می‌رسد:
۱- به‌رغم سرمایه گذاری‌های پراکنده و مشاهده موفقیت‌ها و پیشرفت‌های موردی، اما همچنان درک جامعی در کلان حاکمیت نسبت به نقش فناوری‌های نو و به خصوص هوش‌مصنوعی در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و امنیتی و به خصوص تاثیر این حوزه بر معادلات قدرت در جهان شکل نگرفته است.
۲- مانند بسیاری از موضوعات مهم دیگر شاهد پراکنده‌کاری و نبود تمرکز مدیریت کلان و فقدان یک جایگاه قدرتمند در موضوع هوش مصنوعی هستیم. اقدامات بیشتر شکلی و آرزومندانه است و با تصمیمات جامع و قاطع و اقدامات همه جانبه و تقسیم کار ملی، فاصله زیادی دارد.
۳- در فرایند تهیه پیش‌نویس قانون هوش مصنوعی مراکز تخصصی مانند مرکز ملی فضای مجازی نقش تعریف شده و موثری نداشته‌اند و در حال حاضر پیش‌نویس موجود بسیار ضعیف است.نظر خواهی بر روی پیش نویسی که از اساس دچار اشکالات مبنایی است، لزوما مشارکت تخصصی را فراهم نمی‌کند.
۴- در عین حال که بخش خصوصی انگیزه و آمادگی زیادی برای کارهای بزرگ در این عرصه دارد اما با مشکلات زیاد و ترس و لرزهای زیادی از آینده اقدامات و سرمایه‌گذاری‌های خود مواجه است.
حرف آخر این که؛ هوش مصنوعی و به طور کلی فناوری‌های نوین می‌تواند دست برتر جمهوری اسلامی ایران در شکل گیری سهم ما در تمدن پیش رو باشد.