رفتار تحقیر آمیز ترامپ با رئیس جمهور اوکراین درس های مهمی برای دیگر کشورهای جهان به خصوص ایران در پی دارد
سراب اتکا به آمریکا
جعفر یوسفی
سه سال پیش، وقتی جنگ اوکراین آغاز شد، تمام جهان غرب با ظاهری متحد پشت سر زلنسکی ایستاد. پرچم‌های اوکراین در سراسر اروپا افراشته شد و وعده‌های حمایت بی‌وقفه از کی‌یف بر سر زبان‌ها افتاد. اما امروز، شاهد رفتاری متفاوت از همان متحدان هستیم؛ دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به شکلی آشکار زلنسکی را تحقیر و از او مانند یک مهره مصرف‌شده عبور کرد. این رویداد، درسی روشن از ماهیت قدرت در نظم جهانی است و برای ایران، حاوی نکات راهبردی مهمی خواهد بود.
جایگاه متزلزل اوکراین در بازی قدرت‌ها
زلنسکی، رئیس‌جمهوری که با حمایت غربی‌ها روی کار آمد، در تمام سال‌های اخیر تلاش کرد تا خود را به عنوان شریکی استراتژیک برای آمریکا و اروپا تثبیت کند. او با مجیزگویی، کرنش‌های دیپلماتیک و اعطای امتیازات سیاسی و اقتصادی تلاش کرد در دل قدرت‌های بزرگ جایی پیدا کند. اما در نهایت، سیاست عمل‌گرایانه آمریکایی‌ها چیزی جز ابزاری بودن اوکراین برای تضعیف روسیه را نشان نداد. ترامپ با بی‌اعتنایی و رفتار تحقیرآمیز خود نشان داد که برای واشنگتن، زلنسکی و اوکراین دیگر جذابیت راهبردی سابق را ندارند.این درحالی است که دقیقا سه سال قبل رهبر حکیم انقلاب در واکنش به اتفاقات اوکراین و پوشالی بودن حمایت آمریکا از غرب فرموده بودند: «عبرت اول در قضیه اوکراین، این است که پشتیبانی قدرت های غربی از کشورها و دولت هایی که دست‌نشانده آن ها هستند، یک سراب است، واقعیّت ندارد؛ این را همه دولت ها بدانند.»
از منظر تحلیل ژئوپلیتیک، اوکراین در ابتدای جنگ به عنوان یک بازیگر کلیدی در تقابل غرب و روسیه مطرح شد. اما پس از سه سال، روشن شده است که این کشور نه تنها یک کارت بازی در دستان آمریکا بوده، بلکه اکنون در اولویت راهبردی واشنگتن قرار ندارد. این موضوع بیانگر آن است که کشورهایی که به حمایت بی‌چون‌وچرای قدرت‌های بزرگ اتکا می‌کنند، در نهایت دچار بحران هویتی و آسیب‌پذیری شدید در عرصه بین‌المللی می‌شوند.
فریب بزرگ: ناتو، سراب امنیتی اوکراین
یکی از بزرگ‌ترین دام‌هایی که اوکراین در آن گرفتار شد، وعده عضویت در ناتو بود. واشنگتن و بروکسل، به زلنسکی چنین القا کردند که اگر اوکراین در مسیر پیوستن به این پیمان نظامی قدم بگذارد، امنیتش تضمین خواهد شد. اما نتیجه چه شد؟ کی‌یف که درخواست عضویت داد، جنگ شد؛ شرق سرزمینش را به روسیه بخشیدند، منابعش غارت شد و در نهایت رئیس‌جمهورش در کاخ سفید تحقیر شد. این شاید یکی از بارزترین فریب‌های تاریخ معاصر در روابط بین‌الملل باشد.
در واقع، رویکرد آمریکا نسبت به اوکراین نمونه‌ای از سیاست‌های مبتنی بر بهره‌برداری مقطعی از متحدان است. همان‌گونه که واشنگتن در گذشته از کشورهایی همچون افغانستان و عراق بهره‌برداری کرد و سپس آنان را به حال خود رها نمود، اکنون نیز زلنسکی با واقعیت تلخ این نوع سیاست‌ها مواجه شده است. ناتو هرگز قصد نداشت برای اوکراین وارد یک جنگ مستقیم با روسیه شود، چرا که هزینه‌های چنین اقدامی بسیار بیشتر از مزایای آن برای غرب بود.
تقابل واقع‌گرایی و ایدئالیسم در روابط بین‌الملل
زلنسکی در تحلیل مناسبات جهانی، دچار توهمی شد که برخی تحلیلگران هم به آن دامن زدند؛ اینکه روسیه مانند صدام سقوط خواهد کرد و غرب به اوکراین تا پیروزی نهایی کمک خواهد کرد. اما تجربه نشان داد که در نظم بین‌المللی، منافع تعیین‌کننده روابط هستند، نه ایدئال‌های دموکراسی و حقوق بشر.
این درس بزرگی برای کشورهایی است که تصور می‌کنند تکیه بر حمایت‌های خارجی می‌تواند آینده‌ای مطمئن برای آن‌ها رقم بزند. در دنیای امروز، سیاست خارجی موفق باید بر اساس اصول واقع‌گرایانه، حفظ استقلال استراتژیک و پرهیز از دلبستگی به قدرت‌های خارجی تدوین شود.
بازی برد-برد روسیه و آمریکا
اکنون، پس از سه سال جنگ، روشن شده است که نه‌تنها روسیه سقوط نکرد، بلکه واشنگتن و مسکو به نوعی تفاهم کلی در پشت پرده رسیده‌اند. این اتفاق، نشان‌دهنده ذات سیال و متحول نظام بین‌الملل است که هیچ کشوری، حتی متحدانش، نباید به یک قدرت خاص وابسته شود. بازی قدرت‌های بزرگ، همواره برد-برد برای آنان و باخت برای کشورهای ضعیف‌تر است.
عبرت هایی برای ایران
ایران باید از تجربه زلنسکی درسی کلیدی بگیرد: تهران باید از ساده‌انگاری در تحلیل مناسبات بین‌المللی اجتناب کرده و روی توان داخلی خود تمرکز کند.
اهمیت سیاست خارجی متوازن
نمی‌توان روی یک قدرت خارجی در برابر دیگری حساب باز کرد. سیاست خارجی ایران باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که از وابستگی به یک قدرت خاص اجتناب کرده و رویکرد چندجانبه‌گرایانه‌ای را دنبال کند. نمونه‌هایی مانند ترکیه و عربستان سعودی نشان می‌دهد که چطور قدرت‌های متوسط می‌توانند با انعطاف‌پذیری و تعامل با بازیگران مختلف، جایگاه خود را تقویت کنند.
دیپلماسی هوشمندانه، نه مجیزگویی
رفتار زلنسکی نشان داد که سیاست خارجی متکی بر مجیزگویی و امتیازدهی مداوم، در نهایت به تحقیر و عقب‌نشینی منجر خواهد شد. ایران باید با دیپلماسی هوشمندانه، استقلال استراتژیک خود را حفظ کند و اجازه ندهد که در بازی قدرت‌های بزرگ، به مهره‌ای مصرف‌شده تبدیل شود.
پرهیز از توهمات و امیدهای واهی
در نهایت، بزرگ‌ترین درسی که از سرنوشت اوکراین می‌توان گرفت، پرهیز از توهمات و امیدهای واهی به حمایت خارجی است. هیچ قدرتی، حتی متحدترین شریک، حاضر نیست بقای خود را برای کشوری دیگر به خطر بیندازد. ایران باید با واقع‌گرایی و اتکا به قدرت ملی، جایگاه خود را در نظم جهانی تثبیت کند.
رفتار تحقیرآمیز ترامپ با زلنسکی، نمادی از سیاست عمل‌گرایانه آمریکا در برخورد با شرکای خود است. این رفتار، به روشنی نشان داد که کشورهای کوچک و متوسط، در صورتی که شناخت دقیقی از جایگاه خود در ساختار جهانی نداشته باشند، قربانی چرخش‌های سیاسی قدرت‌های بزرگ خواهند شد. ایران، به عنوان یک قدرت منطقه‌ای، باید از این تجربه برای تنظیم راهبردهای دیپلماتیک و سیاست خارجی خود استفاده کند تا در بازی قدرت‌های جهانی، به یک مهره مصرف‌شده تبدیل نشود.
واکنش های گسترده به اتفاقات اتاق بیضی
ابطحی فعال سیاسی اصلاح طلب در صفحه شخصی خود نوشت : « گفتگوی ترامپ ومعاونش و زلنسکی در تاریخ دیپلماسی سابقه نداشت. با پادشاه اردن و اروپایی ها هم تقریبا همین رفتار را داشت ترامپ و آمریکای ترامپ ، آدم های مذاکره نیستند. حالا فکر کنید پزشکیان روبه رویش نشسته بود! باور کنیم گفت وگو با این مرد کمکی به مردم ایران نمی کند.»
علی شمخانی دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی نیز در صفحه شخصی خود نوشت : «پاکتی که مرحوم شینزوآبه روی آن نشسته، پیام ترامپ است که قرار بود به رهبر حکیم انقلاب حضرت آیت ا... خامنه‌ای تقدیم شود. واکنش رهبری نسبت به آمریکا، نخست وزیر ژاپن را به این نتیجه رساند که پیام را پنهان کند. تو خود حدیث مفصل بخوان زین مجمل!»
نماینده سابق کنگره آمریکا نیز نوشت: «اگر اکنون جای آلمان، لهستان، تایوان، کره جنوبی یا ژاپن باشید، احتملا به فکر این هستید که باید سراغ سلاح اتمی رفت چرا که دیگر روی آمریکا نمی‌شود حساب کرد.»
علیرضا زادبر مجری صدا و سیما در صفحه توئیتر خود نوشت: «آیت ا... خامنه ای کمتر از یک ماه پیش همان زمان که عده ای پس از سخنرانی ایشان دلار را گران تر کردند تا او را مقصر و محل ملامت قرار دهند گفته بود: مذاکره با آمریکا شرافتمندانه نیست! "شرافت" برای یک ملت ارزش است.»
سید محمد مرندی تحلیلگر مسائل بین المللی با کنایه به برخی رسانه های نوشت: «افرادی که نزدیک به سه سال، با تحلیل‌های شبانه‌روزی و روشنفکرانه‌شان، ادعا می‌کردند آمریکا و ناتو در جنگ اوکراین پیروز خواهند شد و تحلیل‌های افراد کم سوادی مثل ما را که خلاف این نظر داشتیم، مسخره می‌کردند، آیا تمایلی به اجرای یک «استراحت راهبردی» ندارند؟»
صادق الحسینی فعال رسانه ای نیز نوشت: « اعتماد به هر ابرقدرتی کشنده است. اوکراین قربانی اعتماد به آمریکا شد و لهستان و مجارستان قربانی اعتماد به شوروی. تاریخ پر از شکست اعتمادهاست. اما نه فقط اعتماد که مقابله و جنگ با آن ها هم همین طور است. ماجرای زلنسکی دو سر دارد: جنگ با یک ابرقدرت و اعتماد به دیگری! هر دو خطاست.»
سیاوش اردلان خبرنگار بی بی سی فارسی هم چنین نوشت: « این لحظاتی بی سابقه در تاریخ دیپلماسی جهان بود. ترامپ و معاونش داشتند عملا جلوی دوربین ها سر زلنسکی داد میزدند. از این که بهش گفتند چرا کت شلوار نپوشیدی تا این که بهش بگن بدون ما دو روز هم جلوی روسیه دوام نمیاری، تو باید از ما تشکر کنی به جای این که بیایی این جا به ما بی احترامی کنی...»
هادی محمدی خبرنگار حوزه بین الملل نیز نوشت: «اروپایی ها برای گفت وگو با ایران منتظر رفتار ترامپ و سیاست او بودند، ظاهرا و پس از نحوه موجهه ترامپ با رهبران فرانسه و انگلیس و اوکراین، وضعیت روشن شده. الان وقت نزدیک شدن به اروپا با رعایت محذورات روسیه است. ایران دو بار از این اختلاف میان اروپا و آمریکا به نفع خود استفاده کرده بود.»
کاربری در این باره نوشت: «ترامپ تبدیل شده به پیرمرد بنگاهی که هیچ خط قرمز و ارزش مشخصی نداره و هر لحظه "نفعش توی هر معامله"مواضعشو تعیین می‌کنه و تغییر می‌ده.»
یک فعال سیاسی نیز در صفحه خود آورد: «اوضاع اوکراین و زلینسکی واقعا شرم آوره. ترامپ جلوی همه تحقیرش کرد، لباسش رو مسخره کرد و حتی بهش گفت رئیس جمهور احمق، بعد هم از کاخ سفید بیرونش کرد و توی شبکه اجتماعیش نوشت که زلنسکی با حضورش به ما توهین کرد و هر وقت آماده تسلیم بود برگرده. حیف آن همه جانی که در اکراین هدر رفت»
جنتخواه فعال سیاسی توئیتر این خصوص نوشت: « رفتار ترامپ با زلنسکی نشون داد اون نامه شینزو آبه اگه باز می‌شد چه فضاحتی رخ می‌داد. این رفتار، در هر گونه گفت و گو و مذاکره رو می‌بنده. عملا غیر ممکن می‌کنه»