سهم صنایع دستی ایران؛ فقط 5 هزارم
معاون صنایع دستی کشور می گوید: «از مجموع ۴۰۰ رشته صنایع‌دستی که در دنیا ثبت شده، ۲۹۹ مورد برای ایران است.» اما چقدر دردناک است که سهم اقتصادی این ظرفیت بزرگ، آن قدر ناچیز است که بیان آن جز شرمندگی نیست.
سهم ایران فقط 5 هزارم درصد
مریم جلالی، معاون صنایع‌دستی کشور می گوید: «سهم ایران از بازار جهانی ۸۰۰ میلیارد دلاری صنایع‌دستی در سال ۲۰۲۲، فقط ۰.۰۰۵ درصد (۵ هزارم) بوده است»؛ عددی که در واقع معنایش همان بی‌کلاه ماندن سر ما از این صنعت است. از نظر دلاری هم، صادرات ما از ۲۳۷ میلیون دلار در سال ۹۵ به ۳۲۲ میلیون دلار در سال ۹۹ رسیده و با روند کاهشی، در سال ۱۴۰۱ میزان ۲۲۴ میلیون دلار را تجربه کرده است (به استناد سالنامه وزارتخانه و اظهارات معاون صنایع‌دستی)؛ البته بدون احتساب صادرات چمدانی که حساب و کتاب مشخصی هم ندارد.
کم توجهی به اقتصاد بدون نفت
صنایع‌دستی یکی از مهم‌ترین و غنی‌ترین بخش‌های فرهنگی و اقتصادی کشور ماست که در صورت بهره‌برداری مناسب می‌تواند نقشی کلیدی در تحقق اقتصاد بدون نفت ایفا کند. ایران با تنوع بالا و آثار هنری بی‌نظیر خود در این حوزه، یکی از بزرگ‌ترین و معتبرترین کشورها در زمینه صنایع‌دستی به شمار می‌رود. فارس در این زمینه می نویسد: ظرفیت‌های صنایع دستی ایران با بیش از ۲۹۹ رشته ثبت‌شده صنایع‌دستی، یکی از کشورهای پیشرو در این حوزه است.
اشتغال 530 هزار نفر
صنایع دستی نه‌تنها نمایانگر هنر و فرهنگ غنی مردم ایران است، بلکه به‌عنوان یکی از منابع بالقوه برای رشد اقتصادی کشور شناخته می‌شود. علاوه بر آن چه معاون صنایع‌دستی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی درباره ۲۹۹ صنعت دستی ویژه ایران گفته، در حال حاضر بیش از ۵۳۰ هزار نفر در ایران به تولید صنایع‌دستی مشغول هستند که از این تعداد، بیش از ۴۲۹ هزار نفر را زنان تشکیل می‌دهند. این آمار در کنار حضور هنرمندان و صنعتگران در سطوح مختلف کشور نشان می‌دهد که این صنعت می‌تواند به یکی از محورهای اصلی توسعه اقتصادی و فرهنگی کشور تبدیل شود.این سدها در برابر صنایع دستی
صنایع دستی ایران با وجود این ظرفیت‌های عظیم، در عرصه صادرات با چالش‌های فراوانی روبه‌روست. به گفته مریم جلالی، معاون صنایع‌دستی وزارت میراث‌فرهنگی، «صنایع‌دستی به‌رغم تمام قابلیت‌های خود، نتوانسته جایگاه شایسته‌ای در بازارهای جهانی پیدا کند». برخی از مشکلات عمده‌ای که در این حوزه وجود دارد عبارت‌اند از:
موانع تحریمی و اقتصادی؛ تحریم‌ها و دسترسی نداشتن به سیستم‌های مالی و بانکی جهانی از جمله مشکلات عمده‌ای است که مانع از توسعه صادرات صنایع‌دستی ایران می‌شود.
تطابق نداشتن با استانداردهای جهانی؛ بسیاری از محصولات صنایع‌دستی ایران به دلیل نداشتن استانداردهای جهانی نمی‌توانند در بازارهای بین‌المللی رقابت کنند.
کمبود بنگاه‌ها و هلدینگ‌های صادراتی؛ نبود بنگاه‌ها و شرکت‌های متخصص در صادرات صنایع‌دستی باعث می‌شود که این محصولات نتوانند به‌صورت هدفمند و باکیفیت مناسب به بازارهای خارجی عرضه شوند.
محدودیت‌های داخلی و هزینه‌های بالا؛ هزینه‌های بسته‌بندی، تأمین مواد اولیه، تبلیغات و بازاریابی از دیگر مشکلاتی است که فعالان این حوزه با آن مواجه هستند.
و این راهکارها برای رشددرآمدزایی
راهکارهای پیشنهادی برای توسعه صادرات صنایع دستی؛ برای رفع موانع موجود و افزایش سهم صنایع‌دستی ایران در بازارهای جهانی، ضروری است که مجموعه‌ای از اقدامات هدفمند و استراتژیک صورت گیرد. در این راستا، چندین راهکار به شرح زیر پیشنهاد می‌شود:
تقویت زنجیره ارزش صنایع‌دستی؛ یکی از مهم‌ترین مشکلات این حوزه، نبود زنجیره کامل ارزش است. برای موفقیت در صادرات، باید از مراحل ابتدایی تولید تا فرایندهای بسته‌بندی، بازاریابی و فروش، تمامی مراحل به طور مؤثر مدیریت شوند.
حمایت از بخش خصوصی و تشکیل شرکت‌های واحد توسعه صنایع‌دستی؛ بخش خصوصی باید در کنار دولت به میدان بیاید و با تشکیل شرکت‌های توسعه صنایع‌دستی، امکان صادرات محصولات را افزایش دهد. این شرکت‌ها می‌توانند به تقویت برندهای ایرانی، بهبود کیفیت تولید و ارتقای بسته‌بندی کمک کنند.
استفاده از پلتفرم‌های تجارت الکترونیکی و نمایشگاه‌های بین‌المللی؛ باتوجه‌به گسترش فضای آنلاین، استفاده از پلتفرم‌های فروش اینترنتی مانند آمازون و Etsy می‌تواند فرصت بزرگی برای صادرات صنایع‌دستی ایران فراهم کند. همچنین حضور فعال در نمایشگاه‌های بین‌المللی می‌تواند به معرفی این محصولات در بازارهای جهانی کمک کند.
آموزش‌وپرورش هنرمندان جوان؛ یکی از چالش‌های دیگر، جایگزینی استادان پیش‌کسوت صنایع‌دستی با هنرمندان جوان است. برای این امر، نیاز به برنامه‌ریزی‌های آموزشی و توجه به نسل جوان داریم تا آن ها بتوانند هنرهای سنتی را با رویکردهای نوین تلفیق کنند. صنایع‌دستی ایران باتوجه‌به ظرفیت‌های بالا و تاریخچه غنی خود می‌تواند به‌عنوان یکی از ارکان اصلی اقتصاد کشور عمل کند. بااین‌حال، برای تحقق این هدف، باید موانع داخلی و خارجی رفع شود و از ظرفیت‌های بخش خصوصی، فناوری‌های نوین و بازاریابی جهانی بهره برد. اگر اقدامات لازم برای تقویت این صنعت انجام شود، می‌توان امیدوار بود که صنایع‌دستی ایران نه‌تنها به‌عنوان یک میراث‌فرهنگی، بلکه به‌عنوان یک عامل مهم در تحقق «اقتصاد بدون نفت» و رشد اقتصادی کشور مطرح شود.