سمفونی گوش خراش شهر علیه جسم و روان
سید مصطفی صابری | روزنامه‌نگار
از خودروهای ریز و درشت تا بلندگوی دستفروش‌ها و البته سروصدای عجیب ساخت‌وساز. آلودگی صوتی همه‌جای شهر ما را محاصره کرده، بوق‌های بی‌موقع، صدای دلخراش اگزوزهای اسپرت و حتی آن بوق معروف لحظه خداحافظی مهمان از میزبان در ساعات پایانی شب که بعید نیست با سکته چند سالمند محل همراه شود. متاسفانه، آلودگی صوتی چنان فراگیر و عادی شده که دیگر کمتر کسی متوجه عمق فاجعه‌ای است که هر روز در حال رخ دادن است. همه ما روزانه با این چالش‌ها دست و پنجه نرم می‌کنیم و اگر فکری به حال فرهنگ‌سازی و جدی گرفتن این مسئله نکنیم، باید منتظر عواقب ناخوشایندی باشیم. در این پرونده دردسرهای آلودگی صوتی برای جسم و روان، منابع آن و البته تجربه موفق دیگر کشورها را بررسی کردیم.
وقتی صداها دشمن می‌کنند
تحقیقات نشان می‌دهد وقتی در معرض آلودگی صوتی قرار می‌گیریم سطح هورمون کورتیزول و استرس بالاتر می‌رود و احتمال بیماری قلبی هم بیشتر می‌شود
آلودگی صوتی، مثل یک مهمان ناخوانده است که بدون دعوت وارد زندگی‌مان می‌شود و آرامش فرد و اجتماع را به تاراج می‌برد. سازمان بهداشت جهانی (WHO) هشدار داده که قرار گرفتن مداوم در معرض صداهای بالای ۵۵ دسی‌بل، می‌تواند عوارض جبران‌ناپذیری داشته باشد. اما در شهرهای ما، این رقم به مراتب بالاتر است! اجازه دهید با مصادیق و نتایج ملموس‌تری به این موضوع بپردازیم:
1. عصبی‌تر از همیشه تا به حال شده در ترافیک گیر کنید و صدای بوق‌های ممتد، خون‌تان را به جوش بیاورد؟ یا در یک روز تعطیل، صدای دریل همسایه، خواب را از سرتان بپراند؟ یک مطالعه در دانشگاه کالیفرنیا نشان داده که قرار گرفتن در معرض آلودگی صوتی، باعث افزایش سطح هورمون کورتیزول (هورمون استرس) می‌شود و آستانه تحمل افراد را پایین می‌آورد. پس اگر اخیراً زودتر از همیشه عصبانی می‌شوید، شاید بخشی از ماجرا زیر سر صداهای مزاحم اطراف‌تان باشند!
2. خوابی که به کابوس تبدیل می‌شود زندگی در نزدیکی اتوبان یا فرودگاه، یعنی خداحافظی با خواب راحت! آلودگی صوتی باعث می‌شود خواب عمیق کمتری را تجربه کنید، مدام از خواب بپرید و صبح‌ها با احساس خستگی و کوفتگی از خواب بیدار شوید. اختلالات خواب، به مرور زمان باعث کاهش تمرکز، ضعف حافظه و حتی افسردگی می‌شوند.
3. مشکلات قلبی عروقی آلودگی صوتی فقط یک مسئله روانی نیست؛ بلکه می‌تواند به قلب و عروق شما هم آسیب بزند! تحقیقات نشان داده که قرار گرفتن مداوم در معرض صداهای بلند، خطر ابتلا به فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی و سکته مغزی را افزایش می‌دهد. همچنین، آلودگی صوتی می‌تواند باعث اختلال در سیستم ایمنی بدن، سردرد، وزوز گوش و مشکلات شنوایی شود.
4. کاهش عملکرد شناختی زندگی در محیط‌های پرسروصدا، تمرکز و یادگیری را دشوار می‌کند. دانش‌آموزانی که در نزدیکی خیابان‌های شلوغ زندگی می‌کنند، معمولاً در دروس خود با مشکلاتی مواجه می‌شوند. آلودگی صوتی، قدرت پردازش اطلاعات را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود دیرتر از حالت عادی، مسائل را درک کنید.
5. تاثیرات مخرب بر سلامت کودکان کودکان نسبت به بزرگ سالان، آسیب‌پذیرتر هستند. آلودگی صوتی می‌تواند باعث اختلال در رشد ذهنی و جسمی آن‌ها شود. کودکانی که در محیط‌های پرسروصدا زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلالات رفتاری، مشکلات یادگیری و کاهش شنوایی قرار دارند.
6. افزایش احتمال سقط جنین شاید فردی که از نوع رانندگی خودروی پیش‌رویش ناراحت است خودش را یک قربانی بداند که به‌خاطر اهمال دیگری باید وقت بیشتری در خیابان بماند و برای همین به‌خودش حق بدهد که دستی روی بوق بگذارد. شاید فرد دیگری که پشت چراغ طوری توقف می‌کند که سمت‌راست بسته شود هم احساس کند فقط کمی بی‌احتیاطی کرده و فوقش چند نفر پشت سرش بوق می‌زنند. اما همین ندانم‌کاری‌های ساده می‌تواند عواقب بسیار تلخی داشته باشد. اما مطالعات جدید نشان داده است که قرار گرفتن زنان باردار در معرض آلودگی صوتی شدید، احتمال سقط جنین، زایمان زودرس و کم‌وزن بودن نوزاد را افزایش می‌دهد.
همه با هم علیه آلودگی صوتی
کاهش آلودگی صوتی، نیازمند تلاش جمعی است. هر یک از ما می‌توانیم با انجام رفتارهای ساده، به ایجاد شهری آرام‌تر و سالم‌تر کمک کنیم:
بوق اختراع شد تا اگر جان انسانی در خطر بود او را متوجه کنیم نه این‌که برای تشکر از شام خوشمزه‌ای که خانم میزبان تهیه کرده، موقع خداحافظی دو بوق محکم بزنیم. از بوق زدن غیرضروری خودداری و فقط در مواقع ضروری از آن استفاده کنیم.
قبول کنیم اگر قرار باشد در همه حال، به‌خصوص وقتی پشت چراغ هستیم از هر خودرو صدای یک‌جور موسیقی پخش شود مغز ما در درک این تفاوت و تمرکز روی رانندگی یا عبور از خیابان رگ به رگ می‌شود و حتی شاید نتوانیم صداهای ضروری‌تر را تشخیص دهیم. راه‌حلش این است که موزیک را در حد استفاده خودمان و سرنشینان خودرو بلند کنیم و دور این را که تا شعاع چند کیلومتری همه با سلیقه‌مان آشنا شوند،خط بکشیم.
اول صبح، آخر شب، تعطیلات آخر هفته و... خیلی‌ها در حال استراحت هستند. حتی شاید دل‌شان بخواهد تا 10 صبح جمعه بخوابند، پس از انجام فعالیت‌های پرسروصدا در ساعات استراحت و روزهای تعطیل خودداری کنیم. الگوی خوبی برای فرزندان‌مان هم باشیم تا آن‌ها هم حین بازی و ... بدانند باید به حقوق همسایه‌ها احترام بگذارند و از ایجاد صداهای آزاردهنده خودداری کنند.
اپلیکیشن های زیادی برای سنجش آلودگی صوتی وجود دارد که با نصب آن روی تلفن همراه می‌توانید میزان آلودگی صوتی محل زندگی خود را بسنجید و در صورت غیراستاندارد بودن به مسئولان اطلاع دهید.
قاتلان آرامش، از بوق سبزی‌فروش تا دریل همسایه!
در شهرهای ما، منابع آلودگی صوتی بسیار متنوع و گسترده هستند. کافی است کمی دقت کنید تا متوجه شوید که صداهای آزاردهنده، چگونه در تمام زوایای زندگی‌مان رخنه کرده‌اند:
بوق‌های بی‌موقع فرهنگ غلط رانندگی و عجله بی‌مورد، بوق را به یک ابزار پرکاربرد در خیابان‌ها تبدیل کرده است. بسیاری از رانندگان، به محض سبز شدن چراغ راهنمایی، شروع به بوق زدن می‌کنند، گویی می‌خواهند بقیه را به مسابقه سرعت دعوت کنند! سوای این، بوق برای خیلی‌ها ابزار احوال‌پرسی، دشنام یا حتی تایید و خداحافظی است.
موتورهای غُرغُرو درحال و هوای خودتان هستید که ناغافل چیزی شبیه صدای موتور جت شما را مثل قهرمانان پرش ارتفاع به واکنش وا می‌دارد؛ با تعجب و نگرانی برمی‌گردید و می‌بینید یک موتور در حال نزدیک شدن است. موتورسیکلت‌هایی با اگزوزهای دستکاری شده، یکی دیگر از منابع اصلی آلودگی صوتی هستند. صدای گوش‌خراش این موتورها، نه تنها آرامش شهروندان را برهم می‌زند، بلکه باعث ایجاد ترس و وحشت در کودکان و سالمندان می‌شود.
موسیقی‌های گوش‌خراش متاسفانه، برخی از رانندگان فکر می‌کنند خیابان، محل برگزاری کنسرت شخصی آن‌هاست و با خوشحالی پشت چراغ صدای سیستم را بالا می‌برند تا از داشبوردشان لایو بگیرند. پخش موسیقی با صدای بلند، نه تنها مزاحمت برای دیگران است، بلکه می‌تواند باعث حواس‌پرتی راننده و افزایش احتمال تصادف شود.
بلندگوی دستفروش‌ها بوق زدن شیرفروش‌ها، اعلام حضور سبزی‌فروش‌ها و دیگر دستفروش‌ها در کوچه‌ها برای جلب توجه مشتریان، یکی دیگر از عوامل آزاردهنده است. این صداها، به ویژه در ساعات اولیه صبح، آرامش ساکنان محله‌ها را برهم می‌زند و مزاحم خواب و استراحت افراد است.
کارگاه‌های ساختمانی صدای دریل، چکش و ماشین‌آلات ساختمانی، یکی از رایج‌ترین صداهای آزاردهنده در شهرهای در حال توسعه است. متاسفانه، بسیاری از سازندگان، قوانین مربوط به ساعات کار و کاهش آلودگی صوتی را رعایت نمی‌کنند. هرچند گاهی بدون این‌که پای یک بنایی در میان باشد هم ممکن است همسایه‌ها با صدای بازی بچه‌ها، مهمانی یا کوبیدن میخ در ساعات نامناسب روان دیگران را خش‌دار کنند.
فرودگاه‌ها و ترافیک هوایی با گسترش شهرها و جای‌گذاری نامناسب بسیاری از فرودگاه‌ها، برخی از شهروندان ممکن است تصور کنند دقیقاً وسط ترمینال هوایی زندگی می‌کنند. صدای بلند هواپیما در هنگام تیک آف و فرودشان یکی از آزاردهنده‌ترین صداها برای کسانی است که در نزدیکی فرودگاه سکونت دارند.
صدای سیستم های تهویه صداهای ناشی از سیستم‌های تهویه مطبوع (کولر) به ویژه در فصل تابستان می‌تواند آلودگی صوتی قابل توجهی ایجاد کند. واحدهای قدیمی و کم نگهداری شده، به ویژه در ساختمان‌های آپارتمانی، ممکن است صدایی تولید کنند که باعث اختلال در آرامش شود.
صدای حیوانات خانگی این یکی هم دردسری است که متاسفانه به‌تازگی فراگیرتر شده و دامن زندگی شهری را گرفته است. کافی است یک غریبه در راه پله باشد تا صدای زوزه و پارس سگ همسایه بلند شود. گاهی حیوانات خانگی رقابت عجیبی هم باهم در سروصدا دارند تا حسابی آلودگی صوتی قابل توجهی ایجاد کنند.
تجربیات موفق جهانی علیه آلودگی صوتی
بسیاری از کشورها با اتخاذ سیاست‌های کارآمد و فرهنگ‌سازی مناسب، توانسته‌اند آلودگی صوتی را به میزان قابل توجهی کاهش دهند. بیایید نگاهی به تجربیات موفق آن‌ها بیندازیم:
ژاپن سرزمین سکوت
ژاپن به عنوان یکی از پیشروترین کشورها در زمینه کنترل آلودگی صوتی، قوانین بسیار سختگیرانه‌ای در این زمینه دارد. به عنوان مثال، میزان صدای مجاز برای خودروها و موتورسیکلت‌ها به شدت محدود شده است و تولیدکنندگان ملزم به رعایت استانداردهای سختگیرانه هستند. همچنین، در مناطق مسکونی، ساعات کار کارگاه‌های ساختمانی به دقت کنترل می‌شود و استفاده از ماشین‌آلات پرسروصدا در ساعات استراحت ممنوع است. علاوه بر این، دولت ژاپن با همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد، کمپین‌های گسترده‌ای برای افزایش آگاهی عمومی درباره آلودگی صوتی برگزار می‌کند. در این کمپین‌ها، به شهروندان آموزش داده می‌شود که چگونه با رفتارهای ساده، مانند استفاده کمتر از بوق و کاهش صدای موسیقی، به کاهش آلودگی صوتی کمک کنند.
آلمان آموزش، کلید حل مشکل!
آلمان بر این باور است که آموزش، بهترین راه برای مقابله با آلودگی صوتی است. در این کشور، رانندگان از سنین پایین یاد می‌گیرند که استفاده غیرضروری از بوق، نوعی بی‌احترامی به حقوق دیگران محسوب می‌شود. همچنین، در مدارس و دانشگاه‌ها، دوره‌های آموزشی درباره آلودگی صوتی و راه‌های کاهش آن برگزار می‌شود. علاوه بر این، دولت آلمان با ارائه مشوق‌های مالی، شهروندان را تشویق می‌کند تا از وسایل نقلیه کم‌صدا استفاده کنند. به عنوان مثال، افرادی که خودروهای برقی یا هیبریدی خریداری می‌کنند، از پرداخت مالیات معاف می‌شوند.
فرانسه قانون، فصل‌الخطاب!
فرانسه با وضع قوانین سختگیرانه، تلاش می‌کند آلودگی صوتی را کنترل کند. به عنوان مثال، در این کشور، ساعات کار کارگاه‌های ساختمانی به طور دقیق تعیین شده و هرگونه فعالیتی که باعث ایجاد صدای بلند شود، تنها در ساعات مشخصی از روز مجاز است. همچنین، در فرانسه، شهرداری‌ها موظف هستند نقشه‌های صوتی شهر را تهیه و مناطق پرسروصدا را شناسایی کنند. سپس، با اجرای طرح‌های کاهش آلودگی صوتی، مانند ایجاد دیوارهای صوتی و کاشت درختان، تلاش می‌کنند کیفیت زندگی شهروندان را بهبود بخشند.
انگلیس مناطق آرام، پناهگاه شهروندان
در برخی از شهرهای انگلیس، مناطقی به عنوان «مناطق آرام» تعیین شده‌اند که در آن‌ها، هرگونه فعالیتی که باعث افزایش نویز محیط شود، ممنوع است. این مناطق معمولاً در نزدیکی مدارس، بیمارستان‌ها و محله‌های مسکونی حساس قرار دارند. علاوه بر این، دولت انگلیس با ارائه تسهیلات مالی، شهروندان را تشویق می‌کند تا خانه‌های خود را در برابر آلودگی صوتی عایق‌بندی کنند. به عنوان مثال، افرادی که پنجره‌های دوجداره نصب می‌کنند، می‌توانند از تخفیف مالیاتی برخوردار شوند.
سوئیس رویکرد جامع
سوئیس با استفاده از برنامه عمل ملی آلودگی صوتی، میزان قرار گرفتن بیش از حد ساکنان خود در معرض نویز ترافیک را بین سال‌های 2000 تا 2020 به نصف کاهش داده است. برنامه آن‌ها شامل اقدامات مربوط به منبع نویز (به عنوان مثال، محدودیت‌های نویز برای وسایل نقلیه)، انتقال نویز (به عنوان مثال، موانع صوتی در امتداد جاده‌ها) و گیرنده نویز (به عنوان مثال، الزامات عایق صدا برای ساختمان‌ها) بوده است.
هلند کاشت درخت برای کاهش آلودگی صوتی
شاید تصور کنید اقداماتی مثل کاشت درخت و سرمایه‌گذاری در حوزه خودروهای برقی فقط برای حفظ محیط زیست ضروری هستند؛ اما بد نیست بدانید دولت هلند تلاش می‌کند با ترویج استفاده از خودروهای برقی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی، میزان آلودگی صوتی را کاهش دهد، همچنین این کشور برنامه‌های منظمی برای کاشت درخت و گیاهان در حاشیه خیابان‌ها دارد که باعث کاهش آلودگی صوتی می‌شود.