اشتباه راهبردی یا پیروزی منتقدان؟
جعفر یوسفی
در روزهایی که فضای سیاسی کشور به شدت ملتهب است و آرایش نیروهای سیاسی در حال بازتعریف، استعفای محمدجواد ظریف از معاونت راهبردی دولت، در روز استیضاح همتی جنجالی شد. این کناره‌گیری که در پی فشارهای رسانه‌ای و اعتراضات قانونی رخ داد، نه‌تنها به دلیل جایگاه شخصی ظریف، بلکه از منظر پیامدهای سیاسی و مدیریتی آن، حائز اهمیت است.
چالش حقوقی یا بحران سیاسی؟
اصلی‌ترین استدلال منتقدان نسبت به انتصاب ظریف، استناد به قانون مشاغل حساس بود که حضور افرادی که فرزندانشان تابعیت کشورهای متخاصم را دارند، در برخی مناصب کلیدی منع می‌کند. با این حال، موضوع تنها یک مسئله حقوقی نبود، بلکه به تعبیر بسیاری از ناظران، دولت درگیر یک معضل سیاسی خودساخته شد؛ چراکه انتصاب ظریف، آن هم در شرایطی که منع قانونی وجود دارد، به‌نوعی میدان دادن به حساسیت‌های جناحی و رقابتی بود.
پیامدهای سیاسی این استعفا
ظریف، علی طیب‌نیا و محمدجواد آذری جهرمی، سه چهره‌ای بودند که در جریان انتخابات، نقشی پررنگ در کمپین پزشکیان ایفا کردند؛ اما اکنون هر سه عملاً از قدرت کنار گذاشته شده‌اند. این مسئله، می‌تواند تبعاتی برای دولت به همراه داشته باشد. از یک‌سو، شکاف میان بدنه اجتماعی حامی دولت و تصمیم‌گیران اجرایی بیشتر می‌شود، چراکه نیروهای شاخص انتخاباتی عملاً از چرخه مدیریت حذف شده‌اند. از سوی دیگر، این استعفا می‌تواند به نوعی عقب‌نشینی از یک استراتژی سیاسی تعبیر شود که دولت قصد داشت از ظرفیت چهره‌های باسابقه در عرصه دیپلماسی و اقتصاد استفاده کند، اما اکنون تحت فشارهای مختلف از آن منصرف شده است.
آینده دولت و ضرورت بازنگری در انتصابات
دولت چهاردهم، اگرچه در سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی و اجتماعی با چالش‌های جدی مواجه است، اما نباید با تصمیماتی که از پیش قابلیت پیش‌بینی بحران داشتند، خود را درگیر بحران‌های فرسایشی کند. انتصاب ظریف، از همان ابتدا قابل پیش‌بینی بود که با اعتراض مواجه خواهد شد و به همین دلیل، شاید بهتر بود دولت از ورود به چنین تقابل‌های بی‌سرانجامی اجتناب می‌کرد. اکنون که این استعفا رخ داده، انتظار می‌رود دولت در انتخاب‌های آتی خود، با حساسیت و دقت بیشتری عمل کند و از انتصاب‌هایی که می‌تواند منجر به ایجاد تنش‌های حقوقی و سیاسی شود، بپرهیزد. در نهایت، این اتفاق را می‌توان فراتر از یک استعفای فردی، بلکه به عنوان یک نقطه عطف در مناسبات سیاسی و مدیریتی دولت تحلیل کرد؛ جایی که مشخص می‌شود قدرت، بیش از آن که نیازمند چهره‌های پرآوازه باشد، نیازمند تصمیم‌گیری‌های سنجیده و کم‌حاشیه است. با وجود این باید دید دولت از ظرفیت های ظریف در دیگر جایگاه های دولت استفاده می کند یا این که بعد از اصلاح قانون مشاغل حساس، ظریف دوباره به معاونت راهبردی بازخواهد گشت؟
واکنش ها به استعفای ظریف
محمدجواد ظریف، با انتشار نامه ای خطاب به مردم ایران، خبر استعفای خود را تایید کرد و نوشت که این استعفا به توصیه رئیس قوه قضاییه بوده است. در بخشی از این نامه آمده است :« خداوند بزرگ را سپاسگزارم که در نه ماه گذشته این فرصت را به این خدمتگزار کوچک ارزانی داشت که در جهت تحقق اراده ملت و خدمت به مردم آنچه را در توان داشتم پیشکش کنم. گرچه در شش ماه گذشته با سخیف‌ترین توهین‌ها، افتراها و تهدیدها نسبت به خود و خانواده‌ام روبه رو بودم و حتی در درون دولت نیز تلخ‌ترین دوران خدمت چهل ساله را گذراندم، اما به امید خدمت ایستادگی کردم. اهل فرار از سختی‌ها و دشواری‌ها در مسیر خدمت به این مرز و بوم نبوده و نیستم و در چهل و اندی سال گذشته، چه بسیار توهین‌ها و افتراها را برای نقش اندکی که در پیشبرد منافع ملی از پایان دادن به جنگ تحمیلی تا به سرانجام رساندن پرونده هسته‌ای داشته‌ام به‌جان خریده و برای خدشه‌دار نشدن منافع کشور در برابر سیل دروغ و تحریف دم فروبسته‌ام.» در ادامه آمده است :« دیروز ( یک شنبه ) به دعوت ریاست محترم قوه قضاییه به دیدار ایشان رفتم. در این دیدار، ایشان با اشاره به شرایط کشور توصیه کردند که برای پیشگیری از فشار بیشتر بر دولت، به دانشگاه بازگردم. بنده نیز بی‌درنگ پذیرفتم که همواره خواسته‌ام یار باشم و نه بار. با سپاس فراوان از ایشان که بار مسئولیت در برابر خدا و مردم را از دوش بنده برداشتند، امیدوارم با کنار گذاشتن بنده، بهانه‌ها برای سنگ‌اندازی در برابر خواست مردم و موفقیت دولت برداشته شود. هنوز به پشتیبانی از دکتر پزشکیان گران قدر می‌بالم و برای ایشان و دیگر خدمتگزاران راستین به مردم بهترین‌ها را آرزومندم.»
این پیام استعفای ظریف موجی از واکنش ها را در اردوگاه اصولگرایی و اصلاح طلبی به همراه داشت؛ رجانیوز به واقعی بودن آن خوش بین نبود، ثابتی فعال سیاسی آن را آغاز راه عنوان کرد و اصلاح طلبان نیز برخی از پایان وفاق سخن گفته و برخی از جریان های نزدیک به پزشکیان از او حمایت کردند . درادامه برخی از این واکنش ها را می خوانید:
* سخنگوی وزارت خارجه در پاسخ به این سوال که آیا خروج آقای ظریف از دولت می‌تواند پیامی برای طرف‌های خارجی داشته باشد:قطعاً انتظار ندارید که من دیدگاه دیگران را درباره تحولات داخلی کشور تفسیر کنم. اما به‌طور طبیعی، این موضوع برداشت‌ها و تاثیرات خاص خود را خواهد داشت.
* شفیعیان فعال اصلاح طلب و چهره نزدیک به پزشکیان: قبل از انتقاد التفات کنید که در برابر حکم قضایی از رئیس جمهور و هر مقام دیگری کاری برنمی‌آید؛ چه این حکم فیلتر تلگرام باشد چه حذف عضو کارآمدی از دولت!
* غلامحسین کرباسچی: همتی و ظریف از دولت رفتند، فکر کنم میدری و ظفرقندی هم بروند وفاق کامل می‌شود.
* سید مهدی طباطبایی، معاون ارتباطات و اطلاع رسانی دفتر ریاست جمهوری : رئیس جمهوری برای نجات ایران تنها نخواهد ماند و برای کامیابی باید دست از تلاش نکشید. یک تجربه تلخ، یا یک ناکامی مقطعی را نباید به معنی شکست یک کلان پروژه انگاشت. برای کامیابی در یک میدان بزرگ و پیمودن یک راه طولانی باید صبوری ورزید، برنامه داشت و دست از تلاش نکشید. رئیس جمهور در روزهای سخت تر از این هم در راهی که برای نجات ایران در پیش گرفته، تنها نخواهد ماند.
* امیرحسین ثابتی نماینده مجلس و چهره نزدیک به پایداری: هنوز چند مسئول دیگر نیز در دولت حضور دارند که آن ها نیز یا باید تابعیت دوم فرزندان شان را لغو کنند و یا از سمت خود برکنار شوند. همچنان اجرای کامل این قانون را در مجلس پیگیری خواهیم کرد؛ حاکمیت قانون باید از مسئولان و اقویا آغاز شود تا در مردم نیز پذیرش داشته باشد.