از سرگیری جنگ یا تداوم آتش‌بس!
صابر گل عنبری
بامداد یک شنبه مرحله اول آتش‌بس غزه به پایان رسید و اسرائیل همزمان اقدام به بستن همه گذرگاه‌های نوار غزه و جلوگیری از ورود غذا و دارو کرد؛ رفتاری که با اعتراض شدید دو میانجیگر و ضامن مصری و قطری روبه رو شد و آن را ناقض توافق دانستند. قرار بود که مذاکرات درباره مرحله دوم آتش‌بس در روز شانزدهم مرحله اول شروع شود، اما به علت مخالفت نتانیاهو این اتفاق نیفتاد. اکنون هم به جای مذاکره درباره این مرحله به دنبال تمدید همان مرحله اول است و از طرح فرستاده آمریکا در این زمینه با هدف آزادی تعداد بیشتری از اسرا گفته است؛ اما حماس مخالفت و تاکید کرده است که مفاد توافق باید اجرا و مذاکرات درباره مرحله دوم آغاز شود. در عین حال نتانیاهو تهدید کرده که اگر حماس با تمدید مرحله نخست آتش‌بس موافقت نکند، جنگ را از سر خواهد گرفت. اکنون پرسش این است که سرنوشت این تنش و بن‌بست به کجا ختم می‌شود؟ آیا جنگ از سرگرفته خواهد شد؟ یا مذاکرات مرحله دوم آتش‌بس شروع خواهد شد؟ یا نه جنگی از سرگرفته می‌شود و نه توافقی شکل می‌گیرد و برای مدتی وضعیت بن‌بست ادامه می‌یابد؟ روشن است که هدف نتانیاهو از تمدید مرحله نخست آتش‌بس بدون ورود به مرحله دوم صرفا آزادی اسرا و گرفتن این اهرم فشار از حماس و بعد از آن پیشبرد طرح خود در قبال این تشکیلات و غزه چه از طریق محاصره همه جانبه و سلاح گرسنگی، چه حملات هوایی بدون جنگی تمام عیار مثل قبل است. دو عامل بر مرحله دوم پرپیامد آتش‌بس سایه افکنده و مانع نتانیاهو در انتقال به آن شده است؛ نخست بحران‌های داخلی او در اسرائیل است و دیگری هم آینده نوار غزه در سایه نتایج جنگ، تداوم حیات تشکیلاتی حماس و ادامه حکمرانی آن است. نتانیاهو اکنون با معضل تصویب بودجه 2025 تا پایان مارس مواجه است که اگر تا این تاریخ بودجه تصویب نشود، خود به خود دولت منحل و باید انتخابات زودهنگام برگزار شود و این چیزی نیست که بی بی می‌خواهد. اکنون هم تصویب بودجه با مشکل خدمت نظامی حریدی‌ها پیوند خورده است. اما از یک طرف اسموتریچ از شرکای نتانیاهو به شدت مخالف معافیت نظامی حریدی‌هاست و از دیگر سو، شرکای حریدی او در قدرت، مخالف رفتن به سربازی و مانع تصویب بودجه هستند. این وسط راضی کردن دو طرف برای نتانیاهو بسیار دشوار است؛ اما اخیرا به بهانه فضای جنگ‌آلود توانسته است که شکافی میان حریدی‌ها ایجاد کند؛ به نحوی که بخشی از آن‌ها ممکن است با تصویب بودجه کنار بیایند. از این رو، نتانیاهو به فضای تصاعدی تنش و تهدید جنگی در غزه و منطقه نیاز دارد. رفتن به مرحله دوم آتش‌بس و پیش‌درآمد آن یعنی عقب نشینی از فیلادلفیا و تعهداتی دیگر هم خشم اسموتریچ و شرکای دیگر را به شدت بر می‌انگیزد و نیز به معنای پایان فضای تهدید و جنگ است که حریدی‌ها را دوباره متحد می‌کند و مانع تصویب بودجه و در نتیجه فروپاشی دولت می‌شود. در عین حال نیز از سرگیری جنگ نتیجه‌ای در جهت آزادی اسیران ندارد و چه بسا موجب کشتن تعداد دیگری از آن‌ها و دردسرهای جدیدی شود.در این وضعیت دشوار چندجانبه، سناریوی ارجح برای نتانیاهو تا عبور از بحران بودجه و ... تداوم فضای تنش و تهدید بر مدار قاعده نه جنگ نه توافق است. در این راستا هم بعید نیست که در روزهای آینده شاهد حملات و یا برخی عملیات‌های خاص اسرائیل در نوار غزه باشیم؛ اما بعید است جنگ از سرگرفته شود. اما در نهایت نتانیاهو برای آزادی اسرا چاره‌ای جز ورود به مذاکرات مرحله دوم ندارد. به نظر می‌رسد که حماس این بار در این مذاکرات حساس سختگیرانه‌تر برخورد کند تا باقی مانده اهرم فشار خود را برای کنترل بحران‌های پیش‌رو نقدتر کند. حماس که از جنگ ویرانگر جان سالم به در برد و به گفته منابع اسرائیلی، توان رزم خود را بازسازی کرده ، با ابربحران بازسازی و وضعیت انسانی غزه مواجه است و اسرائیل تلاش می‌کند آنچه را در جنگ به دست نیاورد، با همراهی آمریکا بعد از جنگ با اهرم محاصره به دست آورد و به حکمرانی حماس پایان دهد و آن را خلع سلاح کند. در این زمینه هم برخی کشورهای عربی نیز فرصت را برای این دو هدف مغتنم می‌دانند. ته طرح مصر برای آینده نوار غزه نیز در درازمدت همین است. در واقع برخی بازیگران عرب به دنبال تبدیل مخالفت خود با طرح ترامپ برای کوچاندن ساکنان نوار غزه و بازسازی آن به اهرمی برای پیشبرد خلع سلاح حماس و پایان یک جانبه به حکمرانی آن در این منطقه هستند. درباره آینده اداره نوار غزه بعید است حماس چارچوبی فراتر از کمیته پشتیباتی اجتماعی متشکل از تکنوکرات‌ها را بپذیرد که مصر قبل از توقف جنگ در گفت وگوی فلسطینی در قاهره پیشنهاد و حماس با آن موافقت کرد. در کل پس از جنگ برای حماس دشوارتر از خود جنگ به نظر می‌رسد.