بررسی نقاط عطف فعالیت سیاسی احمد توکلی به بهانه انصراف وی از برگزاری آیین نکوداشتش
الگوی غیر انحرافی عدالت‌خواهی
جعفر یوسفی
خبر کوتاه بود اما پرمعنا؛ احمد توکلی، سیاستمدار برجسته و مؤسس دیده‌بان شفافیت و عدالت، به‌طور رسمی از برگزاری آیین نکوداشتش در سالن همایش‌های صداوسیما انصراف داد. این تصمیم، فراتر از یک کنش فردی، نمادی از مشی و منش سیاسی شخصی است که طی سال‌ها، تلاش کرده تا شفافیت، عدالت و پرهیز از رانت را در عرصه عمومی به‌عنوان ارزش‌هایی غیرقابل معامله تثبیت کند. این اقدام، حلقه‌ای دیگر از زنجیره رفتارهای متین، اخلاقی و منطقی او در برابر فساد و بی‌عدالتی است؛ رفتاری که طی دهه‌های اخیر او را به یکی از معدود شخصیت‌های مورد وثوق در عرصه سیاست ایران بدل کرده است.
سوت‌زنی فساد
در فضایی که گاه افشای فساد به ابزاری برای رقابت‌های سیاسی و تخریب‌های جناحی تبدیل می‌شود، احمد توکلی نمونه‌ای کم‌نظیر از مواجهه مسئولانه و منطقی با فساد را ارائه داده است. برخلاف برخی مدعیان سوت‌زنی که افشاگری‌هایشان بیش از آنکه در خدمت حقیقت باشد، در خدمت اغراض سیاسی و شخصی است، توکلی در تمامی این سال‌ها نشان داده که شفاف‌سازی و عدالت‌خواهی را از مسیر منطق و مستندات دنبال می‌کند، نه از طریق جنجال‌آفرینی و سیاه‌نمایی.
راه‌اندازی «دیده‌بان شفافیت و عدالت» یکی از مهم‌ترین دستاوردهای او در این مسیر است؛ نهادی که با تکیه بر مستندات، پیگیری حقوقی و مطالبه‌گری اصولی، در پرونده‌های مختلف فساد ورود کرده و در عین رعایت انصاف، فارغ از جناح‌بندی‌های مرسوم، تخلفات را پیگیری کرده است. این رویکرد، مرز مشخصی میان او و جریان‌هایی که به بهانه فسادستیزی، سیاست‌ورزی خود را بر پایه تخریب رقبا و هیاهوی رسانه‌ای بنا نهاده‌اند، ایجاد کرده است.
مواضع متوازن در انتخابات۸۸
در سیاست ایران، لحظاتی وجود داشته که بسیاری از شخصیت‌های سیاسی، در مواجهه با رخدادها، از مسیر اعتدال خارج شده و جانب یکی از طرفین را گرفته‌اند. انتخابات ۸۸ یکی از آن بزنگاه‌های تاریخی بود که بسیاری را به ورطه تقابل‌های افراطی کشاند. در آن میان، احمد توکلی یکی از معدود چهره‌هایی بود که توانست همزمان در برابر جریان‌های مختلف، موضعی اصولی، منطقی و منصفانه اتخاذ کند. او، هم به تندی از رفتارهای غیرقانونی و تندروی‌های جنبش سبز و رهبران آن انتقاد کرد و هم از نقد صریح عملکرد محمود احمدی‌نژاد و دولت وقت ابایی نداشت.
آنچه او در آن دوران انجام داد، بیش از یک موضع‌گیری سیاسی، نوعی الگوسازی از رفتار عقلانی در فضای سیاست ایران بود؛ الگویی که در آن، نه مصلحت‌اندیشی‌های کوتاه‌مدت و نه جوگیری‌های رسانه‌ای، جایگزین حقیقت و انصاف نمی‌شود. این همان خط فکری‌ای بود که افراد نادری در آن برهه پرآشوب توانستند حفظ کنند و توکلی یکی از برجسته‌ترین آنها بود.
تمایز میان اصولگرایی و احمدی‌نژاد؛ توکلی و حفظ هویت یک جریان
یکی از مهم‌ترین نقاط عطف در کارنامه سیاسی احمد توکلی، نقش او در تمایزبخشی میان جریان اصولگرایی و احمدی‌نژاد است. درحالی‌که بسیاری از چهره‌های اصولگرا، تا سال‌ها پس از روی کار آمدن احمدی‌نژاد، از انتقاد صریح نسبت به عملکرد او خودداری می‌کردند، توکلی با صراحت، رویکردهای نادرست او را به چالش کشید و درخصوص پیامدهای تصمیمات اقتصادی و سیاسی او هشدار داد.
توکلی، درحالی‌که همچنان پایبند به ارزش‌های اصولگرایی بود، نشان داد که حمایت از یک دولت، نباید به معنای چشم‌پوشی بر خطاهای آن باشد. این موضع‌گیری، نقشی کلیدی در حفظ هویت فکری اصولگرایان داشت؛ چرا که نشان داد این جریان، می‌تواند میان وفاداری به مبانی خود و نقد عملکردهای نادرست، تمایز قائل شود. اگر امروزه اصولگرایان توانسته‌اند از میراث برخی تصمیمات پرهزینه دولت‌های نهم و دهم فاصله بگیرند، بخش مهمی از این تحول، مدیون چهره‌هایی چون توکلی است که این مرزبندی را از همان سال‌ها ترسیم کردند.خلاصه آنکه احمد توکلی از جمله معدود چهره‌های سیاست ایران است که همواره فراتر از سیاست روزمره و منافع مقطعی عمل کرده است. چه در مقام نماینده مجلس، چه در رسانه و چه به‌عنوان دیده‌بان شفافیت، او نشان داده که سیاست را نه صحنه معامله، که عرصه‌ای برای دفاع از حقیقت می‌داند. انصراف او از نکوداشت در صداوسیما، نه صرفاً یک تصمیم شخصی، بلکه نماد وفاداری او به مشی عدالت‌خواهانه‌اش است؛ رویکردی که در سیاست ایران، سخت پیدا می‌شود و سخت‌تر تکرار.