گزارشی درباره وضعیت بد خانه های قدیمی شهری کهن که در حال نابود شدن است
مرگ تدریجی خانه های تاریخی نیشابور
وحید شجاعی مهر
در جهان مدرن و صنعتی شده امروز، حفظ المان های فرهنگی، هنری و تاریخی جوامع مختلف بشری، بسیار مهم و حیاتی است. این مهم در کشوری مثل ایران و آن هم در شهری که قدمت فرهنگ و هنرش به بلندای تاریخ است، امری ویژه تر و مهم است. نیشابور شهری است که تا اسم آن بر زبان جاری می شود، ناخودآگاه جلوه ای از فرهنگ و هنر و تاریخ در اذهان نقش می بندد. امروزه یکی از مصادیق تاریخ، فرهنگ و هویت نیشابور، خانه های تاریخی آن است که بخشی از شناسنامه هویتی و فرهنگی این شهر تاریخیاند. خانه هایی که به رغم اهمیتشان، متاسفانه در سایه غفلت مسئولان هر روز شرایط بدتری را تجربه می کنند. یک روز خبر از تخریب شبانه آن ها می رسد و روزی دیگر با کشیدن خیابان از وسط آن ها، خواب پرندگان باغ هایشان آشفته می شود.
یکی از عکاسان نیشابوری و کارشناس ارشد باستان شناسی با بیان اینکه عمارت های قدیمی نیشابور بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی این شهر را تشکیل می‌دهند، گفت: بی‌توجهی و نگهداری نامناسب موجب از بین رفتن این خانه‌های تاریخی شده است. مرتضی امین الرعایایی که موفق شده است از تعداد زیادی از این خانه ها، گنجینه عکس تهیه کند، افزود: برخی از این خانه‌ها در اثر عوامل طبیعی مانند برف و باران تخریب شده یا از بین رفته‌اند که فرسایش و فرسودگی نیز بر اثر گذر زمان امری اجتناب‌ناپذیر است.
بی رغبتی برخی مالکان به حفظ خانه های تاریخی
وی اظهار کرد: بیش از این‌ها باید به رغبت نداشتن برخی مالکان در حفظ این میراث‌های تاریخی اشاره کرد. یکی از دلایل مهم بی‌رغبتی به نگهداری و حفظ خانه‌های تاریخی به منافع اقتصادی آن بازمی‌گردد، زیرا به لحاظ اقتصادی هزینه نگهداری از یک بنای تاریخی چندان به‌صرفه نیست و در عوض تخریب و بازسازی مجدد این بناها، منفعت اقتصادی فراوانی برای مالک یا مالکان دارد. امین‌الرعایایی تصریح کرد: از دیگر دلایل رغبت نداشتن مالکان به حفظ خانه‌های تاریخی، نبود برنامه راهبردی و طرح مطالعاتی شهرداری و میراث فرهنگی برای جذب سرمایه گذار در حوزه حفظ و احیای خانه های تاریخی نیشابور است.
وی بیان کرد: شهر نیشابور درگذشته یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی، علمی و زادگاه بسیاری از دانشمندان و شاعران بوده و به‌عنوان نمادی از تاریخ و فرهنگ ایران مطرح است، به همین دلیل بناهای تاریخی زیادی در آن وجود دارد؛ ولی متاسفانه برخی از خانه‌های قدیمی شهر نیشابور تخریب شده یا به‌کلی از بین رفته‌اند و در تعداد محدودی همچنان زندگی جریان دارد. وی با اشاره به بخشی از این گنجینه های ارزشمند گفت: عمارت های تاریخی وکیلی، مجتهدی، قوامی، امین الاسلامی و خانه های استاد کمال الملک و استاد پرویز مشکاتیان وضعیت نابسامانی دارند و در حال تخریب هستند.
گنجینه های فرهنگی و تاریخی دیگر تکرار نخواهند شد
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیشابور نیز در اینباره گفت: جامعه ما تا چند وقت پیش، زیستی شاعرانه داشت؛ به طوری که یک نظم، ترتیب و آداب برگرفته از فرهنگ و جغرافیا و اقلیم در زندگی جاری بود. حسن گیاهی افزود: یکی از مواردی که از این‌سبک زندگی توسط نیاکان برای ما به یادگار گذاشته شده، همین خانه های تاریخی است. وی با بیان این که این خانه ها به دلایل زیاد دیگر تکرار نخواهند شد، افزود: نیشابور یک شهر فرهنگی و تاریخی است و ما باید با چنگ و دندان از این نشانه های تمدن دفاع کنیم. رئیس اداره میراث فرهنگی نیشابور اظهار کرد: اگر این بناها از بین بروند به چه چیزی افتخار کنیم و نیشابور کهن را با چه چیزهایی معرفی کنیم؟ وی خاطرنشان کرد: خانه هایی مثل خانه قوامی، خانه امین اسلامی، خانه مشکاتیان، خانه وکیلی و... ثبت میراث ملی هستند؛ اما این موضوع برای حفظ آن ها کافی نیست.
گیاهی با بیان این که خانه های تاریخی فرصتی برای نیشابور هستند، گفت: مدیریت شهری باید تمرکز بیشتری روی این موارد داشته باشد. مدیریت شهری باید این اهمیت را درک کند و به عنوان سرچشمه های فرهنگ و هنر به این خانه ها نگاه کند. رئیس اداره میراث فرهنگی نیشابور افزود: برخی از مالکان متاسفانه به دلایل مختلف تمایلی به حفظ این خانه ها ندارند، خیلی ها نگاه مادی دارند و می خواهند منافع شان تامین شود و باید به سمت برنامه هایی برویم که شرایط برد برد داشته باشند. وی بیان کرد: برخی از این خانه ها را نیز دولت یا شهرداری می تواند تملک کند، نمونه این کار هم در برخی نقاط کشور رخ داده و بنا حفظ و نگهداری شده است اما در نیشابور تنها خانه قریشی توسط شهرداری خریداری شده که امیدواریم تعداد این موارد نیز افزایش یابد. گیاهی با اشاره به کمک هایی که مجموعه میراث فرهنگی می تواند در این زمینه داشته باشد، گفت: در این زمینه صدور مجوز رایگان هتل بوتیک، ارائه تسهیلات بانکی مناسب و برخی امکانات حمایتی به مالکان، برای حفظ این خانه ها فراهم است.