بودجه به استان رکب زد!
مسعود حمیدی
بودجه 1403 طنز بود و هست اما تلخ و گس! به قول ناظر گمرکات استان که با خنده‌ای تلخ می‌گوید «تا همین 2 ماه پیش نمی‌دانستیم که در قانون بودجه 1403 گمرکات خراسان رضوی باید حدود 2900 میلیارد تومان درآمد به خزانه دولت واریز کند!»از هرکجای قانون بودجه شروع کنیم خود جلوه‌ای دارد؛ از قانون دومرحله‌ای شدن رسیدگی به بودجه به بهانه جلوگیری از رانت بازی و زد و بند در ردیف‌های بودجه تا ایجاد ردیف‌های درآمدی جدید و جهش بی‌پایه و اساس درآمدستانی استان‌ها تا بودجه‌های عمرانی که محقق نمی‌شوند.
شاید امروز به‌جرئت بتوان ادعا کرد کلاهی گشاد بر سر استان رفته است و به‌نوعی داریم تاوان عملکردسازی خودمان را می‌دهیم! وقتی با تمام قوا فریاد زدیم اقتصاد خراسان رضوی توان رشد 8 درصد در سال را دارد، ولی در یک دهه گذشته تنها 13 درصد رشد اقتصادی داشتیم. وقتی به‌جای مطالبه گری از منابع ملی و چانه‌زنی با پایتخت‌نشینان، دست در جیب خود بردیم که بگوییم ما حالمان خوب است و اقتصادمان به سامان. وقتی دو سال رکود کرونا را پشت سر گذاشتیم شاهد بازگشت بخش‌های راکد خدماتی وابسته به زائر و گردشگر استان بودیم و تصور کردیم که می‌توانیم گامی بلند در مسیر رشد اقتصادی برداریم و فریاد ما که این تصور تنها نمای بازگشت به حالت صفر است زیرا در 2 سال کرونا تولید و اشتغال استان منفی شده بود اما گوش شنوایی نبود. از آن‌طرف تورم و نوسانات دلاری درآمد ارزش‌افزوده و مالیاتی قابل‌توجهی را به خزانه دولت سرازیر کرد غافل از آنکه این درآمدها ناشی از تورم قیمت‌هاست که مستقیماً روی مالیات ستانی ها اثر گذاشته ولی رشد مطلقی صورت نگرفته اما بازهم گوش شنوایی نبود.
تمام این رویه‌ها باعث شد که دولت و مجلس در لایحه و قانون بودجه 1403 حسابی از خجالت خراسان رضوی دربیایند و به‌جای کیسه، گونی بدون ته به دستمان سپردند که پول به خزانه دولت واریز کنیم.
شرح کلاهی که بر سرمان رفت
بگذارید با عدد و رقم شرح دهیم کلاهی که بر سر استان رفت. دولت در قانون بودجه 1403 یک‌باره حجم درآمدهای استان خراسان رضوی را از رقم 19 هزار و 700 میلیارد تومان به حدود 37 هزار میلیارد تومان رساند؛ یعنی رشد حدود 87 درصد. اما چه اتفاقی رخ‌داده است که دولت انتظار داشت فعالان اقتصادی خراسان رضوی 37 هزار میلیارد تومان درآمد به خزانه دولت سرازیر کنند؟ در شرایطی که 95 درصد اقتصاد استان در اختیار بخش خصوصی خرد بوده که بیشتر مؤدی حقیقی‌اند تا حقوقی، با این حال دولت سهم درآمدزایی خراسان رضوی را 87 درصد رشد داده در حالی که متوسط کشوری آن 75 درصد بوده است؛ یعنی دولت انتظار و برآورد کرد که فعالان اقتصادی این استان می‌توانند 12 درصد بالاتر از ظرفیت کشوری برای دولت درآمدزایی کنند که از همان ابتدا فریاد زدیم که این ظلم در حق خراسانی‌هاست اما بازهم گوش شنوایی نبود.
اما اتفاق عجیب‌تر آن که دولت در قانون بودجه 1403 ردیفی درآمدی جدیدی برای استان‌ها مشخص کرده است؛ «ارزش افزوده گمرک». دولت در این ردیف من‌درآوردی که در سال‌های قبل وجود خارجی نداشته و برای اولین بار در قانون بودجه 1403 گنجانده‌شده، خراسان رضوی را موظف کرده است که بالغ بر 2859 میلیارد تومان درآمد در قالب ارزش‌افزوده گمرک به خزانه دولت واریز کند. این رقم هم‌عرض بودجه عمرانی استان در سال قبل‌تر بوده است و در عجیب بودن آن همان‌قدر باید گفت که این درآمدها ناشی از عوارض واردات کالا توسط شرکت‌های حقیقی و حقوقی ثبت‌شده در استان خراسان رضوی است؛ یعنی مدیران متولی درآمدزایی در استان برای تحقق این درآمدها باید به‌جای سیاست توسعه صادرات، توسعه واردات را تشویق کنند و طنز این ردیف همین قدر است که هرچه واردات بیشتر شود درآمدزایی دولت هم بیشتر می‌شود؛ شاید منفی شدن تراز تجاری کشور بی‌تأثیر از این بند قانون بودجه 1403 نبوده است.
درآمدستانی گمرکی من‌درآوردی
قابل‌تأمل آن که ناظر گمرکات خراسان رضوی در گفت وگو با خبرنگار ما اذعان می‌کند تا دو ماه پیش نمی‌دانست باید بیش از 2800 میلیارد تومان درآمد به خزانه دولت واریز کند. حالا بعد از گذشت 11 ماه و 22 روز از سال 1403 و 5 روز مانده به اتمام مهلت قانون بودجه 1403 بر اساس گزارش اداره کل اقتصاد و دارایی، گمرکات استان تنها حدود 1600 میلیارد تومان از این درآمدها را محقق کرده‌اند و حدود 1200 میلیارد تومان عقب‌ماندگی دارند. البته جعفری ناظر گمرکات استان این عدد را 1700 میلیارد تومان می‌داند. با این حال با رویه‌ای که پیش روست و اتمام مهلت قانونی به نظر می‌رسد به‌رغم این که حجم واردات استان نسبت به سال گذشته به لحاظ ارزش تغییری نکرده است، حداقل هزار میلیارد تومان عقب‌ماندگی در تحقق این منبع درآمدی برای خراسان رضوی خواهیم داشت که اثر فوق منفی و خسارت‌بار این ردیف من‌درآوردی دولت در قانون بودجه 1403 بر استان را در ادامه گزارش اشاره خواهیم کرد.
درآمد مالیاتی مازادی که از آن محرومیم
مروری بر وضعیت تحقق درآمدهای مالیاتی استان نشان می‌دهد، به‌رغم این که دولت در قانون بودجه 1403 بیش از 12 درصد مازاد بر متوسط کشور خراسان رضوی را موظف به واریز درآمد به خزانه دولت کرده است و رشد درآمدهای مالیاتی استان بیش از متوسط کشور و رشد 71درصدی را تجربه کرده اما بازهم مؤدیان مالیاتی علاوه بر تحقق 100 درصدی مالیات ستانی ابلاغی بیش از هزار میلیارد تومان بیشتر به خزانه دولت درآمد واریز کرده‌اند که طبق قانون باید این مازاد درآمد به استان بازگردانده شود اما در ادامه اشاره می‌کنیم که چگونه شرط سازمان برنامه‌وبودجه باعث می‌شود همین درآمد مازاد ناشی از فشار مضاعف بر مؤدیان مالیاتی که قانونا حق استان است به خراسان رضوی بازنمی‌گردد.
عمران بدون بودجه
در گزارش‌های پیشین اشاره کردیم که میزان تحقق بودجه عمرانی استان در سال جاری(1403) به طرز بی‌سابقه‌ای محقق نمی‌شود. طبق اعلام رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تاکنون و تنها 5 روز مانده به اتمام مهلت قانونی برای تخصیص اعتبارات عمرانی به استان تنها 35 درصد معادل حدود 2800 میلیارد تومان از کل 7600 میلیارد تومان اعتبارات عمرانی استان تخصیص پیدا کرده و این عدم تحقق حدود 65 درصدی تقریباً در طی حداقل یک دهه گذشته بی‌سابقه بوده است. یعنی در شرایطی که دولت در قانون بودجه 1403 به‌صورت عجیب و من‌درآوردی و فراتر از توان و واقعیت اقتصادی استان درآمدستانی از خراسان رضوی را 87 درصد و 12 درصد بیشتر از متوسط دولت افزایش داده است در عمل به وظیفه قانونی یعنی تخصیص اعتبارات عمرانی نهایت کاستی را گذاشته و حدود 4800 میلیارد تومان از اعتبارات عمرانی استان را نداده است درحالی‌که پروژه‌های روی زمین‌مانده استان که مستهلک شده‌اند به حداقل 550 همت اعتبار نیاز دارند و دولت تخصیص همین اعتبار ناچیز 7600 میلیارد تومانی را هم به زیر 40درصد آورده است.
شرط عجیب سازمان برنامه
حالا عجیب‌تر هم می‌شود وقتی بگوییم سازمان برنامه‌وبودجه کشور در شرطی عجیب اعلام کرده است که برای تخصیص اعتبارات عمرانی باید استان‌ها مازاد بر وظیفه و درآمد ابلاغی مصوب 1403 به خزانه دولت درآمد واریز کنند. یعنی استان خراسان رضوی که 12 درصد مازاد بر متوسط کشور یعنی 87 درصد رشد درآمدستانی داشته حالا باید برای دریافت آنچه حقش از اعتبارات عمرانی است و به طرز بی‌سابقه‌ای به زیر 40 درصد تنزل پیداکرده باید بیش از 100 درصد درآمد ابلاغی پول به خزانه دولت واریز کند تا درصدی به تخصیص خجالت‌آور اعتبارات عمرانی استان افزوده شود.
هم مالیات ستانی مازاد، هم محروم از بودجه
تلخ و گس تر آن که با توجه به این که ردیف درآمدی من‌درآوردی 2860 میلیاردی ارزش‌افزوده گمرک با کسری هزارمیلیاردی و ردیف 458 میلیاردی درآمدهای متفرقه با عدم تحقق روبه رو خواهند شد. عملاً استان خراسان رضوی به خاطر همین شرط سازمان برنامه‌وبودجه از حق قانونی خود یعنی بازگشت مازاد درآمد مالیاتی که بیش از هزار میلیارد تومان است محروم خواهد شد.
عقب نشینی در 1404
شاید به همین خاطر است که دولت در قانون بودجه 1404 میزان رشد درآمدستانی خراسان رضوی را عقب‌تر از متوسط کشور و به نصف 1403 کاهش داده و ردیف من‌درآوردی 2860 میلیاردی ارزش‌افزوده گمرک را حذف کرده است.
شاید امروز به‌جرئت بتوان ادعا کرد کلاهی گشاد بر سر استان رفته است و به‌نوعی داریم تاوان عملکردسازی خودمان را می‌دهیم! وقتی با تمام قوا فریاد زدیم اقتصاد خراسان رضوی توان رشد 8 درصد در سال را دارد، ولی در یک دهه گذشته تنها 13 درصد رشد اقتصادی داشتیم. وقتی به‌جای مطالبه گری از منابع ملی و چانه‌زنی با پایتخت‌نشینان، دست در جیب خود بردیم که بگوییم ما حالمان خوب است و اقتصادمان به سامان. وقتی دو سال رکود کرونا را پشت سر گذاشتیم شاهد بازگشت بخش‌های راکد خدماتی وابسته به زائر و گردشگر استان بودیم و تصور کردیم که می‌توانیم گامی بلند در مسیر رشد اقتصادی برداریم و فریاد ما که این تصور تنها نمای بازگشت به حالت صفر است زیرا در 2 سال کرونا تولید و اشتغال استان منفی شده بود اما گوش شنوایی نبود. از آن‌طرف تورم و نوسانات دلاری درآمد ارزش‌افزوده و مالیاتی قابل‌توجهی را به خزانه دولت سرازیر کرد غافل از آنکه این درآمدها ناشی از تورم قیمت‌هاست که مستقیماً روی مالیات ستانی ها اثر گذاشته ولی رشد مطلقی صورت نگرفته اما بازهم گوش شنوایی نبود.
تمام این رویه‌ها باعث شد که دولت و مجلس در لایحه و قانون بودجه 1403 حسابی از خجالت خراسان رضوی دربیایند و به‌جای کیسه، گونی بدون ته به دستمان سپردند که پول به خزانه دولت واریز کنیم.
شرح کلاهی که بر سرمان رفت
بگذارید با عدد و رقم شرح دهیم کلاهی که بر سر استان رفت. دولت در قانون بودجه 1403 یک‌باره حجم درآمدهای استان خراسان رضوی را از رقم 19 هزار و 700 میلیارد تومان به حدود 37 هزار میلیارد تومان رساند؛ یعنی رشد حدود 87 درصد. اما چه اتفاقی رخ‌داده است که دولت انتظار داشت فعالان اقتصادی خراسان رضوی 37 هزار میلیارد تومان درآمد به خزانه دولت سرازیر کنند؟ در شرایطی که 95 درصد اقتصاد استان در اختیار بخش خصوصی خرد بوده که بیشتر مؤدی حقیقی‌اند تا حقوقی، با این حال دولت سهم درآمدزایی خراسان رضوی را 87 درصد رشد داده در حالی که متوسط کشوری آن 75 درصد بوده است؛ یعنی دولت انتظار و برآورد کرد که فعالان اقتصادی این استان می‌توانند 12 درصد بالاتر از ظرفیت کشوری برای دولت درآمدزایی کنند که از همان ابتدا فریاد زدیم که این ظلم در حق خراسانی‌هاست اما بازهم گوش شنوایی نبود.
اما اتفاق عجیب‌تر آن که دولت در قانون بودجه 1403 ردیفی درآمدی جدیدی برای استان‌ها مشخص کرده است؛ «ارزش افزوده گمرک». دولت در این ردیف من‌درآوردی که در سال‌های قبل وجود خارجی نداشته و برای اولین بار در قانون بودجه 1403 گنجانده‌شده، خراسان رضوی را موظف کرده است که بالغ بر 2859 میلیارد تومان درآمد در قالب ارزش‌افزوده گمرک به خزانه دولت واریز کند. این رقم هم‌عرض بودجه عمرانی استان در سال قبل‌تر بوده است و در عجیب بودن آن همان‌قدر باید گفت که این درآمدها ناشی از عوارض واردات کالا توسط شرکت‌های حقیقی و حقوقی ثبت‌شده در استان خراسان رضوی است؛ یعنی مدیران متولی درآمدزایی در استان برای تحقق این درآمدها باید به‌جای سیاست توسعه صادرات، توسعه واردات را تشویق کنند و طنز این ردیف همین قدر است که هرچه واردات بیشتر شود درآمدزایی دولت هم بیشتر می‌شود؛ شاید منفی شدن تراز تجاری کشور بی‌تأثیر از این بند قانون بودجه 1403 نبوده است.
درآمدستانی گمرکی من‌درآوردی
قابل‌تأمل آن که ناظر گمرکات خراسان رضوی در گفت وگو با خبرنگار ما اذعان می‌کند تا دو ماه پیش نمی‌دانست باید بیش از 2800 میلیارد تومان درآمد به خزانه دولت واریز کند. حالا بعد از گذشت 11 ماه و 22 روز از سال 1403 و 5 روز مانده به اتمام مهلت قانون بودجه 1403 بر اساس گزارش اداره کل اقتصاد و دارایی، گمرکات استان تنها حدود 1600 میلیارد تومان از این درآمدها را محقق کرده‌اند و حدود 1200 میلیارد تومان عقب‌ماندگی دارند. البته جعفری ناظر گمرکات استان این عدد را 1700 میلیارد تومان می‌داند. با این حال با رویه‌ای که پیش روست و اتمام مهلت قانونی به نظر می‌رسد به‌رغم این که حجم واردات استان نسبت به سال گذشته به لحاظ ارزش تغییری نکرده است، حداقل هزار میلیارد تومان عقب‌ماندگی در تحقق این منبع درآمدی برای خراسان رضوی خواهیم داشت که اثر فوق منفی و خسارت‌بار این ردیف من‌درآوردی دولت در قانون بودجه 1403 بر استان را در ادامه گزارش اشاره خواهیم کرد.
درآمد مالیاتی مازادی که از آن محرومیم
مروری بر وضعیت تحقق درآمدهای مالیاتی استان نشان می‌دهد، به‌رغم این که دولت در قانون بودجه 1403 بیش از 12 درصد مازاد بر متوسط کشور خراسان رضوی را موظف به واریز درآمد به خزانه دولت کرده است و رشد درآمدهای مالیاتی استان بیش از متوسط کشور و رشد 71درصدی را تجربه کرده اما بازهم مؤدیان مالیاتی علاوه بر تحقق 100 درصدی مالیات ستانی ابلاغی بیش از هزار میلیارد تومان بیشتر به خزانه دولت درآمد واریز کرده‌اند که طبق قانون باید این مازاد درآمد به استان بازگردانده شود اما در ادامه اشاره می‌کنیم که چگونه شرط سازمان برنامه‌وبودجه باعث می‌شود همین درآمد مازاد ناشی از فشار مضاعف بر مؤدیان مالیاتی که قانونا حق استان است به خراسان رضوی بازنمی‌گردد.
عمران بدون بودجه
در گزارش‌های پیشین اشاره کردیم که میزان تحقق بودجه عمرانی استان در سال جاری(1403) به طرز بی‌سابقه‌ای محقق نمی‌شود. طبق اعلام رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان تاکنون و تنها 5 روز مانده به اتمام مهلت قانونی برای تخصیص اعتبارات عمرانی به استان تنها 35 درصد معادل حدود 2800 میلیارد تومان از کل 7600 میلیارد تومان اعتبارات عمرانی استان تخصیص پیدا کرده و این عدم تحقق حدود 65 درصدی تقریباً در طی حداقل یک دهه گذشته بی‌سابقه بوده است. یعنی در شرایطی که دولت در قانون بودجه 1403 به‌صورت عجیب و من‌درآوردی و فراتر از توان و واقعیت اقتصادی استان درآمدستانی از خراسان رضوی را 87 درصد و 12 درصد بیشتر از متوسط دولت افزایش داده است در عمل به وظیفه قانونی یعنی تخصیص اعتبارات عمرانی نهایت کاستی را گذاشته و حدود 4800 میلیارد تومان از اعتبارات عمرانی استان را نداده است درحالی‌که پروژه‌های روی زمین‌مانده استان که مستهلک شده‌اند به حداقل 550 همت اعتبار نیاز دارند و دولت تخصیص همین اعتبار ناچیز 7600 میلیارد تومانی را هم به زیر 40درصد آورده است.
شرط عجیب سازمان برنامه
حالا عجیب‌تر هم می‌شود وقتی بگوییم سازمان برنامه‌وبودجه کشور در شرطی عجیب اعلام کرده است که برای تخصیص اعتبارات عمرانی باید استان‌ها مازاد بر وظیفه و درآمد ابلاغی مصوب 1403 به خزانه دولت درآمد واریز کنند. یعنی استان خراسان رضوی که 12 درصد مازاد بر متوسط کشور یعنی 87 درصد رشد درآمدستانی داشته حالا باید برای دریافت آنچه حقش از اعتبارات عمرانی است و به طرز بی‌سابقه‌ای به زیر 40 درصد تنزل پیداکرده باید بیش از 100 درصد درآمد ابلاغی پول به خزانه دولت واریز کند تا درصدی به تخصیص خجالت‌آور اعتبارات عمرانی استان افزوده شود.
هم مالیات ستانی مازاد، هم محروم از بودجه
تلخ و گس تر آن که با توجه به این که ردیف درآمدی من‌درآوردی 2860 میلیاردی ارزش‌افزوده گمرک با کسری هزارمیلیاردی و ردیف 458 میلیاردی درآمدهای متفرقه با عدم تحقق روبه رو خواهند شد. عملاً استان خراسان رضوی به خاطر همین شرط سازمان برنامه‌وبودجه از حق قانونی خود یعنی بازگشت مازاد درآمد مالیاتی که بیش از هزار میلیارد تومان است محروم خواهد شد.
عقب نشینی در 1404
شاید به همین خاطر است که دولت در قانون بودجه 1404 میزان رشد درآمدستانی خراسان رضوی را عقب‌تر از متوسط کشور و به نصف 1403 کاهش داده و ردیف من‌درآوردی 2860 میلیاردی ارزش‌افزوده گمرک را حذف کرده است.