پویش #چهارشنبه_سوری_ایمن
علیرضا کاردار
چهارشنبه‌سوری یکی از آیین‌های کهن ایرانی و یکی از میراث‌های ارزشمند فرهنگی ماست که ریشه در تاریخ و آداب و رسوم ایران زمین دارد، جشنی زیبا و نمادی از شادی و امید برای استقبال سال نو. این جشن با روشن کردن آتش بر این دیدگاه استوار است که آتش می‌تواند پلیدی‌ها را بسوزاند و زندگی را روشن کند و نماد پاکی، شادی و خداحافظی با سختی‌های سال گذشته است، فرصتی برای جمع‌شدن خانواده‌ها، برپایی مراسم سنتی و لذت‌بردن از دورهمی‌هاست. ایرانیان در این شب بدی و بیماری را به آتش داده و آرزو می کنند که شادی و سلامتی نصیب‌شان شود. اما متاسفانه در سال‌های اخیر به ویژه در شهرهای بزرگ، این آیین زیبا تبدیل به فرصتی برای رفتارهای نسنجیده شده که آرامش دیگران را برهم می‌زند. در این سال‌ها این جشن تبدیل به صحنه‌ای از انفجارهای ترقه و آتش‌بازی شده که نه تنها آرامش و شادی را از این مراسم می‌گیرد، بلکه موجب آسیب‌های جدی به شهروندان، محیط زیست و موجودات زنده هم می‌شود. برای همین امسال هم مانند یکی دو سال گذشته پویشی در فضای مجازی راه افتاده است تا کاربران فضای مجازی و همه شهروندان را به خطرات ناشی از ترقه‌بازی و فشفشه‌اندازی آگاه و اهمیت پایبندی به آیین سنتی چهارشنبه‌سوری را به همگان گوشزد کند. شما هم می‌توانید عضوی از این پویش سراسری شوید تا یک شب چهارشنبه سوری شاد، ایمن و به یادماندنی را برگزار کنیم.
چهارشنبه سوری ایرانی ترقه ندارد
یکی از مشکلات جدی چهارشنبه‌سوری در سال‌های اخیر استفاده گسترده از مواد منفجره و ترقه است. ترقه و انفجار جایی در سنت چند صد ساله چهارشنبه سوری ایرانی ندارد. صدای مهیب انفجارها نه تنها باعث ترس و آزار همسایه‌ها و شهروندان شده و آرامش سالمندان، کودکان و بیماران را از بین می‌برد، بلکه آسیب جدی به حیوانات هم می‌رساند. بسیاری از افراد از این شب به جای فرصتی برای شادی، به عنوان یک تجربه ناخوشایند یاد می‌کنند. حتی برخی از افراد به ویژه سالمندان یا بیمارانی که به آرامش نیاز دارند، به ناچار در این شب خانه‌های خود را ترک نمی‌کنند یا گوش‌های خود را از شدت صدا می‌پوشانند. علاوه بر این بسیاری از شهروندان هم از پیامدهای استفاده غیرمسئولانه از مواد منفجره آسیب می‌بینند. گذشته از سروصدا و استرس و صدمات ناشی از آن، سوختگی، قطع عضو و حتی مرگ از جمله پیامدهای ناگواری است که هر سال در چهارشنبه‌سوری گزارش می‌شود. روز گذشته رئیس سازمان اورژانس کشور اعلام کرد ️چهارشنبه سوری امسال تاکنون حدود ۴۵۸ مصدوم بر جای گذاشته است. در حالی که هنوز این مراسم آغاز نشده است!
حیوانات؛ قربانیان جشن انسان‌ها
از سوی دیگر صدای بلند و غیرمنتظره ترقه‌ها می‌تواند موجب ترس شدید حیوانات شود. پرندگان، سگ‌ها و گربه‌ها، چه خانگی و چه خیابانی، قربانیان اصلی این صداها هستند. ترس و وحشت، حیوانات را به رفتارهایی مانند فرار بی‌هدف سوق می‌دهد که ممکن است به تصادفات یا حتی گم‌شدن این موجودات منجر شود. علاوه بر این، آلودگی ناشی از دود و باقی‌مانده مواد منفجره، آسیب جدی به محیط زیست وارد می‌کند. اما مهم ترین ضرری که انفجارهای شب چهارشنبه سوری به حیوانات وارد می‌کند، ترس و سکته حیوانات است. صدای بلند ترقه‌ها و مواد منفجره، به خصوص در ساعات شب، تاثیری وحشتناک بر حیوانات دارد. پرندگان که حس شنوایی بسیار حساسی دارند، با شنیدن صدای ناگهانی و بلند ترقه‌ها دچار وحشت شدید و سکته می‌شوند. در نتیجه بسیاری از آن‌ها از لانه‌های خود فرار می‌کنند، گاه در تاریکی شب به اشیا و موانع برخورد می‌کنند و صدمات جدی می‌بینند. حتی ممکن است برخی از این پرندگان جان خود را از دست بدهند. گربه‌ها و سگ‌ها هم در معرض خطر قرار دارند. این حیوانات با شنیدن صداهای انفجاری دچار استرس و ترس شدید می‌شوند که ممکن است به رفتارهای غیرمعمولی مانند فرار بی‌هدف، گم شدن یا حتی تصادف با خودروها منجر شود.
صدمات چهارشنبه سوری خطرناک به پرندگان
محمدعلی ا... قلی کارشناس حیات وحش در گفت‌وگو با خبرآنلاین می‌گوید: «زمان برگزاری مراسم چهارشنبه سوری دقیقا مصادف با لانه گزینی و تخم‌گذاری پرندگان است که این مراسم به سبک امروزی در این روند طبیعی خلل ایجاد می‌کند. پرنده‌ها در انتخاب مکان امن برای لانه‌گزینی با هم رقابت می‌کنند، از این رو اگر مکانی را که انتخاب کرده‌اند از دست بدهند، ممکن است دیگر شرایطی برای این منظور برایشان فراهم نشود. همچنین صدای انفجار ترقه‌ها و دود ناشی از آن و فشفشه‌ها موجب ترس و دور شدن پرنده از مکان امنی می‌شود که برای لانه‌سازی انتخاب کرده است. در این فصل برخی از پرندگان لانه‌های خود را ساخته و تخم هم گذاشته‌اند که انبوه سرو صداهای ناهنجار موجب بروز ترس و فراری دادن آن‌ها از آشیانه‌ها می‌شود و چه بسا هیچ‌گاه به لانه بازنگردند و تخم‌ها هم از دست بروند. یا ممکن است برخی جوجه‌ها سر از تخم در آورده باشند که با ترک مادر از آشیانه قطعا از دست خواهند رفت.» اسماعیل کهرم بوم شناس، فعال محیط زیست و پرنده شناس هم به ایرنا گفت: «قلب یک پرنده 600 تا 700 بار در دقیقه می‌زند بنابراین تاب و تحمل صدای انفجارهای مهیب و ناگهانی ترقه‌های چهارشنبه سوری را ندارد. با توجه به ظریف و حساس بودن قلب پرندگان، صدای انفجار ترقه و نارنجک در مراسم چهارشنبه سوری سبب سکته و مرگ آن‌ها می‌شود. چون قلب یک پرنده به دفعات بسیار زیاد در دقیقه می‌زند، کافی است که برای یک صدم ثانیه متوقف شود که در این صورت مرگ پرنده را در پی خواهد داشت. همچنین برخی آتش بازی‌های چهارشنبه سوری موجب آتش گرفتن درختان می‌شود که مامن و لانه پرندگان روی آن‌هاست و با این کار آن‌ها بی‌خانمان می‌شوند.»
مشکلات دیگر این شب خاص
یکی دیگر از مشکلاتی که در چهارشنبه‌سوری دیده می‌شود، راه‌بندان خیابان‌ها و ایجاد ترافیک سنگین است. بسیاری از افراد برای اجرای مراسم به خیابان‌ها هجوم می‌آورند و با بستن مسیرها و اشغال معابر، حرکت وسایل نقلیه را مختل می‌کنند. این رفتار نه تنها موجب ناراحتی رانندگان و مسافران می‌شود، بلکه در مواقع اضطراری دسترسی خودروهای امدادی مانند آمبولانس و آتش‌نشانی را هم به خطر می‌اندازد. تصور کنید یک بیمار به دلیل این راه‌بندان نتواند به موقع به بیمارستان برسد؛ این مسئله عواقبی جبران‌ناپذیر در پی خواهد داشت. نکته مهم دیگر احترام به حقوق دیگران است. هیچ‌کس حق ندارد با رفتارهای غیرمسئولانه آرامش و امنیت دیگران را مختل کند. این شامل پرهیز از استفاده بی‌رویه از مواد آتش‌زا و رعایت قوانین ترافیکی و معابر عمومی است. رئیس سازمان اورژانس استان تهران اعلام کرد در چهارشنبه سوری سال گذشته پرتاب نارنجک و ترقه، ۳ آمبولانس را از عملیات خارج کرد. وی گفت: «️با توجه به این‌که ما کمبود آمبولانس داریم، هر آمبولانس ما به ۶۵۰ هزار شهروند خدمت‌رسانی می‌کند که با وجود خارج شدن ۳ آمبولانس از چرخه عملیات، رسماً هزاران نفر از خدمات اورژانس محروم شدند. از شهروندان تقاضا می‌کنیم که به نیروهایی امدادرسان و خودروهایشان آسیب نزنند، چرا که فراهم کردن این وسایل و تجهیزات آن بسیار هزینه‌بر و سخت است.» یادمان باشد که یک جشن واقعی، جشنی است که همگان، از پیر و جوان گرفته تا انسان و حیوان، بتوانند از آن لذت ببرند.
از میراث زیبای خود محافظت کنیم
چاره این مشکلات بازگشت به اصل و معنای واقعی چهارشنبه‌سوری است. فارغ از مصداق امسال، این شب نباید صحنه‌ای برای نمایشی خطرناک و پرسروصدا باشد؛ بلکه باید لحظه‌ای باشد برای گردهم آمدن خانواده‌ها و دوستان در فضایی صمیمی و آرام. روشن کردن آتش کوچک، خواندن شعرها و داستان‌های قدیمی و بازی‌های گروهی می‌تواند جایگزین مناسبی برای ترقه‌بازی و انفجارهای مهیب باشد. این شب باید به جای میدان جنگ، به صحنه‌ای برای شادی و آرامش تبدیل شود. خانواده‌ها می‌توانند با برنامه‌ریزی فعالیت‌های جمعی یا حتی برگزاری مسابقات کوچک در محیطی کنترل‌شده، لذت بیشتری از این شب ببرند. حفظ طبیعت و احترام به حقوق موجودات زنده، بخشی از مسئولیت اجتماعی ماست. حیوانات زبان اعتراض ندارند و نمی‌توانند از خود در برابر ترس‌ها و خطرات محافظت کنند. این وظیفه ماست که با کاهش رفتارهای آسیب‌زا، محیطی امن‌تر برای آن‌ها فراهم کنیم. چهارشنبه‌سوری می‌تواند همچنان یکی از زیباترین جشن‌های ایرانی باقی بماند، اگر آن را با خرد و امن برگزار کنیم. این مناسبت می‌تواند همچنان یکی از زیباترین شب‌های تقویم ما باشد، به شرط آن‌که همگی با احترام به ارزش‌های این جشن و حقوق دیگران، در آن شرکت کنیم. با کمی تامل و مدیریت درست، می‌توانیم میراثی ماندگار برای نسل‌های آینده باقی بگذاریم.
چهارشنبه سوری ایرانی ترقه ندارد
یکی از مشکلات جدی چهارشنبه‌سوری در سال‌های اخیر استفاده گسترده از مواد منفجره و ترقه است. ترقه و انفجار جایی در سنت چند صد ساله چهارشنبه سوری ایرانی ندارد. صدای مهیب انفجارها نه تنها باعث ترس و آزار همسایه‌ها و شهروندان شده و آرامش سالمندان، کودکان و بیماران را از بین می‌برد، بلکه آسیب جدی به حیوانات هم می‌رساند. بسیاری از افراد از این شب به جای فرصتی برای شادی، به عنوان یک تجربه ناخوشایند یاد می‌کنند. حتی برخی از افراد به ویژه سالمندان یا بیمارانی که به آرامش نیاز دارند، به ناچار در این شب خانه‌های خود را ترک نمی‌کنند یا گوش‌های خود را از شدت صدا می‌پوشانند. علاوه بر این بسیاری از شهروندان هم از پیامدهای استفاده غیرمسئولانه از مواد منفجره آسیب می‌بینند. گذشته از سروصدا و استرس و صدمات ناشی از آن، سوختگی، قطع عضو و حتی مرگ از جمله پیامدهای ناگواری است که هر سال در چهارشنبه‌سوری گزارش می‌شود. روز گذشته رئیس سازمان اورژانس کشور اعلام کرد ️چهارشنبه سوری امسال تاکنون حدود ۴۵۸ مصدوم بر جای گذاشته است. در حالی که هنوز این مراسم آغاز نشده است!
حیوانات؛ قربانیان جشن انسان‌ها
از سوی دیگر صدای بلند و غیرمنتظره ترقه‌ها می‌تواند موجب ترس شدید حیوانات شود. پرندگان، سگ‌ها و گربه‌ها، چه خانگی و چه خیابانی، قربانیان اصلی این صداها هستند. ترس و وحشت، حیوانات را به رفتارهایی مانند فرار بی‌هدف سوق می‌دهد که ممکن است به تصادفات یا حتی گم‌شدن این موجودات منجر شود. علاوه بر این، آلودگی ناشی از دود و باقی‌مانده مواد منفجره، آسیب جدی به محیط زیست وارد می‌کند. اما مهم ترین ضرری که انفجارهای شب چهارشنبه سوری به حیوانات وارد می‌کند، ترس و سکته حیوانات است. صدای بلند ترقه‌ها و مواد منفجره، به خصوص در ساعات شب، تاثیری وحشتناک بر حیوانات دارد. پرندگان که حس شنوایی بسیار حساسی دارند، با شنیدن صدای ناگهانی و بلند ترقه‌ها دچار وحشت شدید و سکته می‌شوند. در نتیجه بسیاری از آن‌ها از لانه‌های خود فرار می‌کنند، گاه در تاریکی شب به اشیا و موانع برخورد می‌کنند و صدمات جدی می‌بینند. حتی ممکن است برخی از این پرندگان جان خود را از دست بدهند. گربه‌ها و سگ‌ها هم در معرض خطر قرار دارند. این حیوانات با شنیدن صداهای انفجاری دچار استرس و ترس شدید می‌شوند که ممکن است به رفتارهای غیرمعمولی مانند فرار بی‌هدف، گم شدن یا حتی تصادف با خودروها منجر شود.
صدمات چهارشنبه سوری خطرناک به پرندگان
محمدعلی ا... قلی کارشناس حیات وحش در گفت‌وگو با خبرآنلاین می‌گوید: «زمان برگزاری مراسم چهارشنبه سوری دقیقا مصادف با لانه گزینی و تخم‌گذاری پرندگان است که این مراسم به سبک امروزی در این روند طبیعی خلل ایجاد می‌کند. پرنده‌ها در انتخاب مکان امن برای لانه‌گزینی با هم رقابت می‌کنند، از این رو اگر مکانی را که انتخاب کرده‌اند از دست بدهند، ممکن است دیگر شرایطی برای این منظور برایشان فراهم نشود. همچنین صدای انفجار ترقه‌ها و دود ناشی از آن و فشفشه‌ها موجب ترس و دور شدن پرنده از مکان امنی می‌شود که برای لانه‌سازی انتخاب کرده است. در این فصل برخی از پرندگان لانه‌های خود را ساخته و تخم هم گذاشته‌اند که انبوه سرو صداهای ناهنجار موجب بروز ترس و فراری دادن آن‌ها از آشیانه‌ها می‌شود و چه بسا هیچ‌گاه به لانه بازنگردند و تخم‌ها هم از دست بروند. یا ممکن است برخی جوجه‌ها سر از تخم در آورده باشند که با ترک مادر از آشیانه قطعا از دست خواهند رفت.» اسماعیل کهرم بوم شناس، فعال محیط زیست و پرنده شناس هم به ایرنا گفت: «قلب یک پرنده 600 تا 700 بار در دقیقه می‌زند بنابراین تاب و تحمل صدای انفجارهای مهیب و ناگهانی ترقه‌های چهارشنبه سوری را ندارد. با توجه به ظریف و حساس بودن قلب پرندگان، صدای انفجار ترقه و نارنجک در مراسم چهارشنبه سوری سبب سکته و مرگ آن‌ها می‌شود. چون قلب یک پرنده به دفعات بسیار زیاد در دقیقه می‌زند، کافی است که برای یک صدم ثانیه متوقف شود که در این صورت مرگ پرنده را در پی خواهد داشت. همچنین برخی آتش بازی‌های چهارشنبه سوری موجب آتش گرفتن درختان می‌شود که مامن و لانه پرندگان روی آن‌هاست و با این کار آن‌ها بی‌خانمان می‌شوند.»
مشکلات دیگر این شب خاص
یکی دیگر از مشکلاتی که در چهارشنبه‌سوری دیده می‌شود، راه‌بندان خیابان‌ها و ایجاد ترافیک سنگین است. بسیاری از افراد برای اجرای مراسم به خیابان‌ها هجوم می‌آورند و با بستن مسیرها و اشغال معابر، حرکت وسایل نقلیه را مختل می‌کنند. این رفتار نه تنها موجب ناراحتی رانندگان و مسافران می‌شود، بلکه در مواقع اضطراری دسترسی خودروهای امدادی مانند آمبولانس و آتش‌نشانی را هم به خطر می‌اندازد. تصور کنید یک بیمار به دلیل این راه‌بندان نتواند به موقع به بیمارستان برسد؛ این مسئله عواقبی جبران‌ناپذیر در پی خواهد داشت. نکته مهم دیگر احترام به حقوق دیگران است. هیچ‌کس حق ندارد با رفتارهای غیرمسئولانه آرامش و امنیت دیگران را مختل کند. این شامل پرهیز از استفاده بی‌رویه از مواد آتش‌زا و رعایت قوانین ترافیکی و معابر عمومی است. رئیس سازمان اورژانس استان تهران اعلام کرد در چهارشنبه سوری سال گذشته پرتاب نارنجک و ترقه، ۳ آمبولانس را از عملیات خارج کرد. وی گفت: «️با توجه به این‌که ما کمبود آمبولانس داریم، هر آمبولانس ما به ۶۵۰ هزار شهروند خدمت‌رسانی می‌کند که با وجود خارج شدن ۳ آمبولانس از چرخه عملیات، رسماً هزاران نفر از خدمات اورژانس محروم شدند. از شهروندان تقاضا می‌کنیم که به نیروهایی امدادرسان و خودروهایشان آسیب نزنند، چرا که فراهم کردن این وسایل و تجهیزات آن بسیار هزینه‌بر و سخت است.» یادمان باشد که یک جشن واقعی، جشنی است که همگان، از پیر و جوان گرفته تا انسان و حیوان، بتوانند از آن لذت ببرند.
از میراث زیبای خود محافظت کنیم
چاره این مشکلات بازگشت به اصل و معنای واقعی چهارشنبه‌سوری است. فارغ از مصداق امسال، این شب نباید صحنه‌ای برای نمایشی خطرناک و پرسروصدا باشد؛ بلکه باید لحظه‌ای باشد برای گردهم آمدن خانواده‌ها و دوستان در فضایی صمیمی و آرام. روشن کردن آتش کوچک، خواندن شعرها و داستان‌های قدیمی و بازی‌های گروهی می‌تواند جایگزین مناسبی برای ترقه‌بازی و انفجارهای مهیب باشد. این شب باید به جای میدان جنگ، به صحنه‌ای برای شادی و آرامش تبدیل شود. خانواده‌ها می‌توانند با برنامه‌ریزی فعالیت‌های جمعی یا حتی برگزاری مسابقات کوچک در محیطی کنترل‌شده، لذت بیشتری از این شب ببرند. حفظ طبیعت و احترام به حقوق موجودات زنده، بخشی از مسئولیت اجتماعی ماست. حیوانات زبان اعتراض ندارند و نمی‌توانند از خود در برابر ترس‌ها و خطرات محافظت کنند. این وظیفه ماست که با کاهش رفتارهای آسیب‌زا، محیطی امن‌تر برای آن‌ها فراهم کنیم. چهارشنبه‌سوری می‌تواند همچنان یکی از زیباترین جشن‌های ایرانی باقی بماند، اگر آن را با خرد و امن برگزار کنیم. این مناسبت می‌تواند همچنان یکی از زیباترین شب‌های تقویم ما باشد، به شرط آن‌که همگی با احترام به ارزش‌های این جشن و حقوق دیگران، در آن شرکت کنیم. با کمی تامل و مدیریت درست، می‌توانیم میراثی ماندگار برای نسل‌های آینده باقی بگذاریم.