اولویت ها برای گذار از بحران آب مشهد
حمیدی
«لازم باشد در منزل شما هم چاه خواهیم زد!» این جمله غیررسمی اما جدی یکی از مسئولان استان در حاشیه یک نشست است، وقتی به نحوه صدور مجوز برای حفر چاه‌های جدید در یکی دو سال گذشته در کلان‌شهر مشهد انتقاد کردیم.
وقتی رئیس‌جمهور در نشست شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان تهران حاضر شد و مستقیماً به بحران آب اشاره کرد، شاخک همه فعال شد که بله بله بحران هست و باید یک کاری کرد. 10 سال است فریاد می‌زنیم که مشهد آب ندارد. 60 سال است که دشت مشهد ممنوعه اعلام‌شده اما به‌جای محدود کردن آن توسعه ساخت‌وساز و شهرنشینی آن را به تاخت ادامه دادیم و از دشت و آبخوان بی‌آب «تخصیص» دادیم، چاه زدیم، کشاورزی را توسعه دادیم تا امنیت غذایی کشور را برعهده بگیریم. شهر را توسعه دادیم تا دومین کلان‌شهر کشور شویم.
حال بعد از 60 سال کاسه چه کنم و ندارم دست گرفته‌ایم و به‌ناچار و تنها برای گذار موقت از بحران اجتماعی و تشنگی زائران و مجاوران در تابستان گذشته، جاری و آتی مجوز حفر چاه جدید می‌دهیم درحالی که قاعدتاً و منطقاً وقتی دشتی 60 سال است ممنوعه شده و کسری مخازن آبی آن به 1.2 میلیارد مترمکعب رسیده و فرونشست سالانه آن 10 برابر حالت فوق‌العاده جهانی است، مدیر آب حتی به قیمت برکناری و توبیخ نباید حتی یک مترمکعب تخصیص جدید بدهد؛ اما امروز علنا اعلام می‌شود که مجوز حفر چاه‌های جدیدی صادرشده است. چاه‌هایی که در یکی دو سال گذشته از حیاط مدرسه و پارک گرفته تا پیاده‌روهای خیابان‌های شهرمان مانند زالو به جان آبخوان بی‌آب افتاده‌اند تا مبادا احساس شود مشهد آب ندارد و امروز صراحتاً می‌گویند لازم باشد در حیاط منزل شما هم چاه خواهیم زد.
شهروندان مقصر نیستند
البته که شهروندان مشهدی مقصر نیستند و آمارهای رسمی نشان می‌دهد پایین‌ترین سرانه مصرفی آب را در کشور دارند و شاید امروز به خاطر افت کیفیت آب این کلان‌شهر مردم برخی مناطق آب‌لوله‌کشی شده را تنها برای مصارف غیرشرب استفاده می‌کنند. مشکل مدیرانی است که در چند دهه و سال‌های اخیر به دلیل ناتوانی مدیریت و نداشتن جسارت در تصمیم‌گیری وضع موجود بحران آبی مشهد را با سکوت، تصمیم و تایید خواسته مدیران بالادستی رقم زدند و نگاهشان به آسمان بوده و هست که قطره‌های باران این کاستی‌ها را جبران کند؛ اما حقیقت اقلیمی مشهد می‌گوید این دشت و آبخوان‌ها با نزولات جوی سیراب نخواهند شد و این کلان‌شهر به‌مانند تهران توانایی توسعه یک سانتی‌متر دیگر را هم ندارد و نمی‌تواند برای یک نفر بیشتر هم آب بر سر سفره بیاورد و برای تأمین و گذار از وضع موجود و آب موردنیاز مردمی که در حال حاضر بر این سفره نشسته‌اند باید آب از فراحوزه به آبخوان مشهد تزریق شود وگرنه آبخوان خشک و ترک‌خورده مشهد دیر یا زود ما را خواهد بلعید.
چند پیشنهاد
انتظار می‌رود استاندار به‌عنوان رئیس شورای تأمین استان موضوع بحران آب را در اولویت قرار دهد و در وهله اول تزریق منابع مالی موجود برای اتمام تصفیه‌خانه‌های کلان‌شهر مشهد در دستور کار قرار گیرد و فرصت چندماهه به مدیران آب مشهد داده شود که این پروژه‌ها تا قبل پایان سال آینده به بهره‌برداری برسند که با ورود این تصفیه‌خانه‌ها علاوه بر این که حداقل 70 تا 100 میلیون مترمکعب پساب استاندارد وارد چرخه آبی مشهد می‌شود تا بتوانیم آن را به غرب مشهد منتقل و آبخوان را نجات دهیم، جلوی ورود فاضلاب سرطانی به حوزه کشف رود گرفته می‌شود. دوم این که اجرای پروژه‌های سد شوریجه و انتقال مازاد آب هزار مسجد در دستور کار تأمین آب قرار بگیرد و مهلت یک‌ساله به مدیران آب منطقه‌ای داده شود که این پروژه‌ها چه با مشارکت بخش خصوصی یا منابع بانکی یا دولتی تکمیل شوند که با این کار حداقل 40 میلیون مترمکعب آب شرب وارد چرخه آبی مشهد می‌شود و نهایتاً موضوع انتقال آب از دریای عمان و اجرای دیپلماسی استانی با کشور افغانستان برای مبادله آب و انرژی و تجارت برای تأمین حقابه سد دوستی در دستور کار یک‌ساله آتی قرار بگیرد؛ اما اگر بنا باشد همین روال فعلی ادامه پیدا کند و تنها به صدور مجوز برای حفر چاه بر آبخوان خشک بسنده کنیم، به خود و آیندگان خیانت کرده‌ایم.
وقتی رئیس‌جمهور در نشست شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان تهران حاضر شد و مستقیماً به بحران آب اشاره کرد، شاخک همه فعال شد که بله بله بحران هست و باید یک کاری کرد. 10 سال است فریاد می‌زنیم که مشهد آب ندارد. 60 سال است که دشت مشهد ممنوعه اعلام‌شده اما به‌جای محدود کردن آن توسعه ساخت‌وساز و شهرنشینی آن را به تاخت ادامه دادیم و از دشت و آبخوان بی‌آب «تخصیص» دادیم، چاه زدیم، کشاورزی را توسعه دادیم تا امنیت غذایی کشور را برعهده بگیریم. شهر را توسعه دادیم تا دومین کلان‌شهر کشور شویم.
حال بعد از 60 سال کاسه چه کنم و ندارم دست گرفته‌ایم و به‌ناچار و تنها برای گذار موقت از بحران اجتماعی و تشنگی زائران و مجاوران در تابستان گذشته، جاری و آتی مجوز حفر چاه جدید می‌دهیم درحالی که قاعدتاً و منطقاً وقتی دشتی 60 سال است ممنوعه شده و کسری مخازن آبی آن به 1.2 میلیارد مترمکعب رسیده و فرونشست سالانه آن 10 برابر حالت فوق‌العاده جهانی است، مدیر آب حتی به قیمت برکناری و توبیخ نباید حتی یک مترمکعب تخصیص جدید بدهد؛ اما امروز علنا اعلام می‌شود که مجوز حفر چاه‌های جدیدی صادرشده است. چاه‌هایی که در یکی دو سال گذشته از حیاط مدرسه و پارک گرفته تا پیاده‌روهای خیابان‌های شهرمان مانند زالو به جان آبخوان بی‌آب افتاده‌اند تا مبادا احساس شود مشهد آب ندارد و امروز صراحتاً می‌گویند لازم باشد در حیاط منزل شما هم چاه خواهیم زد.
شهروندان مقصر نیستند
البته که شهروندان مشهدی مقصر نیستند و آمارهای رسمی نشان می‌دهد پایین‌ترین سرانه مصرفی آب را در کشور دارند و شاید امروز به خاطر افت کیفیت آب این کلان‌شهر مردم برخی مناطق آب‌لوله‌کشی شده را تنها برای مصارف غیرشرب استفاده می‌کنند. مشکل مدیرانی است که در چند دهه و سال‌های اخیر به دلیل ناتوانی مدیریت و نداشتن جسارت در تصمیم‌گیری وضع موجود بحران آبی مشهد را با سکوت، تصمیم و تایید خواسته مدیران بالادستی رقم زدند و نگاهشان به آسمان بوده و هست که قطره‌های باران این کاستی‌ها را جبران کند؛ اما حقیقت اقلیمی مشهد می‌گوید این دشت و آبخوان‌ها با نزولات جوی سیراب نخواهند شد و این کلان‌شهر به‌مانند تهران توانایی توسعه یک سانتی‌متر دیگر را هم ندارد و نمی‌تواند برای یک نفر بیشتر هم آب بر سر سفره بیاورد و برای تأمین و گذار از وضع موجود و آب موردنیاز مردمی که در حال حاضر بر این سفره نشسته‌اند باید آب از فراحوزه به آبخوان مشهد تزریق شود وگرنه آبخوان خشک و ترک‌خورده مشهد دیر یا زود ما را خواهد بلعید.
چند پیشنهاد
انتظار می‌رود استاندار به‌عنوان رئیس شورای تأمین استان موضوع بحران آب را در اولویت قرار دهد و در وهله اول تزریق منابع مالی موجود برای اتمام تصفیه‌خانه‌های کلان‌شهر مشهد در دستور کار قرار گیرد و فرصت چندماهه به مدیران آب مشهد داده شود که این پروژه‌ها تا قبل پایان سال آینده به بهره‌برداری برسند که با ورود این تصفیه‌خانه‌ها علاوه بر این که حداقل 70 تا 100 میلیون مترمکعب پساب استاندارد وارد چرخه آبی مشهد می‌شود تا بتوانیم آن را به غرب مشهد منتقل و آبخوان را نجات دهیم، جلوی ورود فاضلاب سرطانی به حوزه کشف رود گرفته می‌شود. دوم این که اجرای پروژه‌های سد شوریجه و انتقال مازاد آب هزار مسجد در دستور کار تأمین آب قرار بگیرد و مهلت یک‌ساله به مدیران آب منطقه‌ای داده شود که این پروژه‌ها چه با مشارکت بخش خصوصی یا منابع بانکی یا دولتی تکمیل شوند که با این کار حداقل 40 میلیون مترمکعب آب شرب وارد چرخه آبی مشهد می‌شود و نهایتاً موضوع انتقال آب از دریای عمان و اجرای دیپلماسی استانی با کشور افغانستان برای مبادله آب و انرژی و تجارت برای تأمین حقابه سد دوستی در دستور کار یک‌ساله آتی قرار بگیرد؛ اما اگر بنا باشد همین روال فعلی ادامه پیدا کند و تنها به صدور مجوز برای حفر چاه بر آبخوان خشک بسنده کنیم، به خود و آیندگان خیانت کرده‌ایم.