یادش بخیر! مستندهای جریان‌ساز آوینی
محمد بهبودی نیا
هنر انقلاب اسلامی یکی از تاثیرگذارترین جریان‌های فرهنگی معاصر است که توانسته مفهوم مقاومت و ایمان را در قالب‌های هنری به دور از شعارزدگی بازتعریف کند. در این میان، نقش مستندهایی مانند «روایت فتح» در معرفی واقعیت‌های جنگ و انتقال احساسات انسانی انکارناپذیر است. اینگونه آثار با تلفیق خلاقیت، هنر و حقیقت، توانسته‌اند جایگاهی ماندگار در تاریخ هنر معاصر ایران پیدا کنند و ارتباطی ماندگار با مخاطبان برقرار کنند.به مناسبت ۲۰ فروردین ماه، سالروز شهادت سیدمرتضی آوینی و روز هنر انقلاب اسلامی، با محسن مؤمنی شریف، از دوستان نزدیک شهید آوینی، درباره راز ماندگاری آثار سید شهیدان اهل قلم و جای خالی مستندهایی با کیفیت مشابه «روایت فتح» گفت و گو کرده ایم.
به نظر شما دلایل و رمز تأثیرگذاری و ماندگاری آثار شهید مرتضی آوینی در حوزه هنر انقلاب چیست؟
ماندگاری و تأثیرگذاری سید شهیدان اهل قلم به دلایل متعددی برمی‌گردد. یکی از دلایل اصلی، همان‌طور که خودش همواره تأکید داشت، این است که او «از یک راه طی‌شده بازگشته بود». او پیش از انقلاب اسلامی با فرهنگ و هنر غربی ارتباط گسترده‌ای داشت و آن را به خوبی می‌شناخت. این شناخت عمیق، همراه با تغییری بنیادین در اندیشه او پس از انقلاب، باعث شد تا او با عرفان و حکمت اسلامی پیوندی ژرف پیدا کند. این ترکیب از تجربیات پیشین و نگاه معنوی، به خلق آثاری منجر شد که نه تنها از نظر هنری بلکه از نظر مفهومی نیز بسیار برجسته بودند.
او همچنین فردی آگاه و مسلط به هنرهای مختلف بود. توانایی تحلیل دقیق وقایع، شناخت عمیق از ابعاد فلسفی و اجتماعی موضوعات و تبدیل آن‌ها به اثری هنری، ویژگی خاص او بود. علاوه بر این، اخلاق‌مداری شهید آوینی در هنر، نقطه قوت دیگری بود که باعث شد آثارش تأثیری ماندگار بر مخاطبان بگذارد. همین خصوصیات اخلاقی و تعهد به ارزش‌ها، او را به الگویی ویژه و دوست داشتنی برای هنرمندان تبدیل کرد.
شهادت شهید آوینی چه نقشی در معرفی او و هنر انقلاب اسلامی داشت؟
من فکر می‌کنم شهادت شهید آوینی نقش بسیار مؤثری در شناساندن دستگاه فکری و هنری او داشت. اگر این اتفاق رخ نمی‌داد، شاید او به این اندازه مورد توجه جوانان ایران و حتی جهان قرار نمی‌گرفت. شهادت او هنر انقلاب اسلامی را وارد مرحله‌ای جدید کرد و ابعاد آن را به نسل‌های مختلف بهتر معرفی کرد. در واقع، شهادت سید مرتضی آوینی همانند مهر تأییدی بر صداقت، تعهد و خلوصی بود که در کارهای هنری‌اش به چشم می‌خورد.
اگر شهید آوینی امروز در میان ما بود، در کدام حوزه‌ها بیشتر فعالیت می‌کرد و چه تأثیری بر هنر انقلاب می‌گذاشت؟
با شناختی که از شخصیت و دیدگاه‌های او داریم، می‌توان حدس زد که شهید آوینی اگر امروز زنده بود، بخش زیادی از زمان خود را در حوزه رسانه و هنرهای رسانه‌ای صرف می‌کرد. او نگاه کاملاً تبلیغی و پیام‌محور به هنر داشت و احتمالاً در پی آن بود تا هنرهای مختلف را به رسانه‌های نوین پیوند دهد. همچنین، بعد از دوران دفاع مقدس، شهید آوینی به گسترش انقلاب اسلامی در سایر کشورها توجهی ویژه داشت. از سوی دیگر اگر شهید آوینی در میان ما بود بحث نظری هنرانقلاب اسلامی حتما خیلی گسترده تر از آنچه امروز شاهد آن هستیم، می شد.
به نظر شما چه ویژگی‌هایی در شهید آوینی بارزتر بود که هنرمندان می توانند سرلوحه زندگی هنری خود کنند؟
علاوه بر اخلاق‌مداری، مدیریت فوق‌العاده او در استفاده از زمان یکی از بارزترین ویژگی‌هایش بود. شهید آوینی با مدیریت فوق العاده اش در استفاده از زمان، توانست در طول عمر کوتاه خود، آثار ارزشمندی خلق کند که بسیاری از هم‌عصران او هنوز به گرد پای او نرسیده‌اند. این نشان از برنامه‌ریزی دقیق، تمرکز و بهره‌وری بالای او داشت.همچنین، او فردی متشرع بود که مسائل شرعی برایش اهمیت زیادی داشت. در عین حال، فردی دُگم و متعصب نبود و این موضوع او را به یک هنرمند روشنفکر مسلمان تبدیل کرده بود. آگاهی، تعهد و مطالعه وسیع او، در کنار باورهای دینی‌اش، ترکیبی نادر از هنرمندی آگاه و متعهد به وجود آورد.
و سخن پایانی؟
شهید آوینی هنرمندی بود که در عین هنرمند بودن فردی متشرع بود.او به مسائل شرعی بسیار توجه داشت و هنرمند بودن و وجوه روشنفکری هنر و هنرمندان باعث نمی شد که در زمینه مسائل شرعی کوتاهی کند اما در عین حال انسان دُگمی نبود و به معنی واقعی او را می توان یک مسلمان روشنفکر دانست. او یک هنرمند آگاه و با مطالعه بود؛ نکتهای که هنرمندان امروز ما باید به آن، توجه ویژه ای داشته باشند.