چگونه شرایط غیرشرافتمندانه برای مذاکره‌کنندگان تغییر کرد؟
مهدی جهان تیغی
یادداشت
info@khorasannews.com
به‌زودی مذاکرات غیرمستقیم ایران با آمریکا در عمان آغاز می‌شود. اما چگونه شرایط پیش مقدماتی اولیه برای مذاکره‌کنندگان ایرانی از فضای غیرشرافتمندانه خارج شد؟
1- برای درک نوع و ماهیت این تغییر شرایط باید، پیشینه دو ماه گذشته را دوباره بازخوانی کرد. ایران قبل از این به دستور آیت‌ا... خامنه‌ای سلسله رزمایش‌هایی برای تغییر محاسباتی نظامی امنیتی آمریکا و اسرائیل آغاز کرد که اینک بعد از چندین هفته می‌توان گفت که برآوردهای جمع‌آوری شده نشان می‌دهد که تاثیرات مستقیمی بر محاسبات جامعه نظامی مورد هدف گذاشته است.
2-ترامپ تلاش و هزینه سنگین امنیتی، سیاسی، رسانه‌ای و اقتصادی را از قبل و بلافاصله بعد از آغاز ریاست‌جمهوری خود آغاز کرد که همانند آنچه برای اوکراین و زلنسکی برای ایران هم رقم بزند و جمهوری اسلامی را وادار به مذاکره مستقیم در شرایط غیرشرافتمندانه کند. اما این پروژه پرفشار درباره ایران با آنچه قرار بود اتفاق بیفتد، اکنون فاصله جدی پیدا کرده است.
3- نامه ترامپ به ایران که بعدازاین دو مرحله اتفاق افتاد، با سیاست‌ورزی رهبر ایران سرعت تحولات بین دو کشور و شرایط دیپلماسی را متفاوت‌تر از قبل کرد. گرچه درباره جزئیات پاسخ ایران به نامه ترامپ، محتوای چندانی منتشر نشد، ولی از نحوه پاسخ ایران می‌توان نکات مهمی را برداشت کرد.
4- اولین نکته این است که مدت‌زمان پاسخ ایران به آمریکا از یک اعتمادبه‌نفس و شجاعت قابل تأملی حکایت دارد. ایران به دنبال خرید زمان نرفت و در مدت‌زمان نسبتاً کوتاهی پاسخ‌نامه را کامل و همه‌جانبه داد.
5- ایران در برابر گزینه مذاکرات هسته‌ای، پنجره را نبست ولی پیشنهاددهنده، تعیین‌کننده و تحمیل‌کننده مراحل و پیش‌شرط‌های خودش شد. پیش‌شرط‌هایی که اولاً مذاکره مستقیم را هم منوط به رضایت از روند مذاکره غیرمستقیم و هم در تعیین کشور واسطه انتقال‌نامه و حتی به‌نوعی مکان شروع مذاکره یعنی عمان را به‌طرف آمریکایی تحمیل کرد. ایران همچنین در حوزه مذاکره درباره اضلاع مقاومت، نه‌تنها در دام طراحی دیپلماسی آمریکا نیفتاد، بلکه تلاش کرد که گروه‌های مقاومت را به‌صورت مستقل به گذرگاه‌ها و ظرفیت‌های جدید دیپلماسی تبدیل کند و سطح استقلال، کنش سیاسی و همچنین وزن بین‌المللی آن ها را افزایش داد. تعیین و تحمیل واسطه دلخواه، تعیین و تحمیل نوع مذاکره (غیرمستقیم) با شرط آزمون عملی، متغیرهای جدی بود که باید در هر نوع تحلیل درباره دلیل شروع و چگونگی مذاکرات به آن توجه کرد.
6- در حوزه نظامی، ایران در بیان خطوط قرمز خودش در جواب نامه ترامپ صراحت رسمی داشت ولی نکته قابل‌توجه آن بود که ایران هیچ جغرافیای سیاسی را مانع اقدام خود علیه پایگاه‌ها و منافع آمریکا ندانست، این بدین معناست که ایران در هر نوع شرایط جنگی اهداف ثابت از پیش تعیین شده و قابل‌دسترس برای آسیب رساندن دارد و خسارت دیدن سنگین آمریکا قطعی هست. ایران با این کار گزینه تهدید و اقدام متقابل نظامی را به‌شدت برای طرف آمریکایی معتبر کرد.
7- در این میان مرحله اول یک سناریوی بسیار پرهزینه و بزرگ تیم امنیتی و سیاست خارجه دونالد ترامپ نیز توسط رهبر انقلاب خنثی شد. این سناریو این‌گونه طراحی شده بود که با گسترش عملیات روانی و افزایش اعتبار حمله نظامی به ایران، فاز التهابات اقتصادی و اجتماعی در ایران در فاصله زمانی کوتاهی، روند و شتاب صعودی گرفته و سپس زمینه اقدامات ضدامنیتی بزرگ در محیط داخلی ایران فراهم شود. رهبر انقلاب در خطبه‌های مهم عید فطر چند روز قبل با اعلام این که «ما خیلی اطمینان نداریم و احتمال زیاد نمی‌دهیم که از بیرون شرارتی انجام بگیرد» در واقع فاز اول این سناریو را که عمدتاً در محیط روانی ایران در حال پیشروی بود، دچار وقفه سنگین کردند. گرچه این سناریو در ماه‌های آینده همچنان ادامه پیدا خواهد کرد ولی در شروع و زمان‌بندی طراحی شده خود با آسیب جدی روبه‌رو شد.
8- اما نکته مهمی که غفلت می شود این است که گفت وگوی غیرمستقیم در عمان پیش شرط مذاکره حقیقی است. یعنی به نوعی در مرحله پیش از آنچه که بتوان آن را مذاکره حقیقی نامید، هستیم. با این وجود هم، آیت‌ا... خامنه‌ای شرایط را برای مذاکره‌کنندگان ایرانی حتی برای شروع گفت وگوهای غیرمستقیم تغییر داده و آن ها باید از جوانب این موضوع حراست کنند و البته طرف آمریکایی در روزهای آتی نشان خواهد داد که به دنبال شروع مذاکره واقعی است یا صرفا به دنبال تحمیل خواسته‌های خود است. اگر مورد دوم باشد ایران و رهبر آن نشان داده که ورود به شرایط غیر شرافتمندانه را لحظه‌ای هم تحمل نخواهند کرد.
info@khorasannews.com
به‌زودی مذاکرات غیرمستقیم ایران با آمریکا در عمان آغاز می‌شود. اما چگونه شرایط پیش مقدماتی اولیه برای مذاکره‌کنندگان ایرانی از فضای غیرشرافتمندانه خارج شد؟
1- برای درک نوع و ماهیت این تغییر شرایط باید، پیشینه دو ماه گذشته را دوباره بازخوانی کرد. ایران قبل از این به دستور آیت‌ا... خامنه‌ای سلسله رزمایش‌هایی برای تغییر محاسباتی نظامی امنیتی آمریکا و اسرائیل آغاز کرد که اینک بعد از چندین هفته می‌توان گفت که برآوردهای جمع‌آوری شده نشان می‌دهد که تاثیرات مستقیمی بر محاسبات جامعه نظامی مورد هدف گذاشته است.
2-ترامپ تلاش و هزینه سنگین امنیتی، سیاسی، رسانه‌ای و اقتصادی را از قبل و بلافاصله بعد از آغاز ریاست‌جمهوری خود آغاز کرد که همانند آنچه برای اوکراین و زلنسکی برای ایران هم رقم بزند و جمهوری اسلامی را وادار به مذاکره مستقیم در شرایط غیرشرافتمندانه کند. اما این پروژه پرفشار درباره ایران با آنچه قرار بود اتفاق بیفتد، اکنون فاصله جدی پیدا کرده است.
3- نامه ترامپ به ایران که بعدازاین دو مرحله اتفاق افتاد، با سیاست‌ورزی رهبر ایران سرعت تحولات بین دو کشور و شرایط دیپلماسی را متفاوت‌تر از قبل کرد. گرچه درباره جزئیات پاسخ ایران به نامه ترامپ، محتوای چندانی منتشر نشد، ولی از نحوه پاسخ ایران می‌توان نکات مهمی را برداشت کرد.
4- اولین نکته این است که مدت‌زمان پاسخ ایران به آمریکا از یک اعتمادبه‌نفس و شجاعت قابل تأملی حکایت دارد. ایران به دنبال خرید زمان نرفت و در مدت‌زمان نسبتاً کوتاهی پاسخ‌نامه را کامل و همه‌جانبه داد.
5- ایران در برابر گزینه مذاکرات هسته‌ای، پنجره را نبست ولی پیشنهاددهنده، تعیین‌کننده و تحمیل‌کننده مراحل و پیش‌شرط‌های خودش شد. پیش‌شرط‌هایی که اولاً مذاکره مستقیم را هم منوط به رضایت از روند مذاکره غیرمستقیم و هم در تعیین کشور واسطه انتقال‌نامه و حتی به‌نوعی مکان شروع مذاکره یعنی عمان را به‌طرف آمریکایی تحمیل کرد. ایران همچنین در حوزه مذاکره درباره اضلاع مقاومت، نه‌تنها در دام طراحی دیپلماسی آمریکا نیفتاد، بلکه تلاش کرد که گروه‌های مقاومت را به‌صورت مستقل به گذرگاه‌ها و ظرفیت‌های جدید دیپلماسی تبدیل کند و سطح استقلال، کنش سیاسی و همچنین وزن بین‌المللی آن ها را افزایش داد. تعیین و تحمیل واسطه دلخواه، تعیین و تحمیل نوع مذاکره (غیرمستقیم) با شرط آزمون عملی، متغیرهای جدی بود که باید در هر نوع تحلیل درباره دلیل شروع و چگونگی مذاکرات به آن توجه کرد.
6- در حوزه نظامی، ایران در بیان خطوط قرمز خودش در جواب نامه ترامپ صراحت رسمی داشت ولی نکته قابل‌توجه آن بود که ایران هیچ جغرافیای سیاسی را مانع اقدام خود علیه پایگاه‌ها و منافع آمریکا ندانست، این بدین معناست که ایران در هر نوع شرایط جنگی اهداف ثابت از پیش تعیین شده و قابل‌دسترس برای آسیب رساندن دارد و خسارت دیدن سنگین آمریکا قطعی هست. ایران با این کار گزینه تهدید و اقدام متقابل نظامی را به‌شدت برای طرف آمریکایی معتبر کرد.
7- در این میان مرحله اول یک سناریوی بسیار پرهزینه و بزرگ تیم امنیتی و سیاست خارجه دونالد ترامپ نیز توسط رهبر انقلاب خنثی شد. این سناریو این‌گونه طراحی شده بود که با گسترش عملیات روانی و افزایش اعتبار حمله نظامی به ایران، فاز التهابات اقتصادی و اجتماعی در ایران در فاصله زمانی کوتاهی، روند و شتاب صعودی گرفته و سپس زمینه اقدامات ضدامنیتی بزرگ در محیط داخلی ایران فراهم شود. رهبر انقلاب در خطبه‌های مهم عید فطر چند روز قبل با اعلام این که «ما خیلی اطمینان نداریم و احتمال زیاد نمی‌دهیم که از بیرون شرارتی انجام بگیرد» در واقع فاز اول این سناریو را که عمدتاً در محیط روانی ایران در حال پیشروی بود، دچار وقفه سنگین کردند. گرچه این سناریو در ماه‌های آینده همچنان ادامه پیدا خواهد کرد ولی در شروع و زمان‌بندی طراحی شده خود با آسیب جدی روبه‌رو شد.
8- اما نکته مهمی که غفلت می شود این است که گفت وگوی غیرمستقیم در عمان پیش شرط مذاکره حقیقی است. یعنی به نوعی در مرحله پیش از آنچه که بتوان آن را مذاکره حقیقی نامید، هستیم. با این وجود هم، آیت‌ا... خامنه‌ای شرایط را برای مذاکره‌کنندگان ایرانی حتی برای شروع گفت وگوهای غیرمستقیم تغییر داده و آن ها باید از جوانب این موضوع حراست کنند و البته طرف آمریکایی در روزهای آتی نشان خواهد داد که به دنبال شروع مذاکره واقعی است یا صرفا به دنبال تحمیل خواسته‌های خود است. اگر مورد دوم باشد ایران و رهبر آن نشان داده که ورود به شرایط غیر شرافتمندانه را لحظه‌ای هم تحمل نخواهند کرد.