سفر به گذشته؛ کشف اسرار ۵۰ هزار ساله در دل یخ‌های قطب جنوب
فائزه مهاجر
گروهی از پژوهشگران بین‌المللی در یکی از بلندپروازانه‌ترین پروژه‌های علمی جهان، موفق به استخراج نمونه‌هایی از یخ‌های ۵۰ هزار ساله از اعماق یک یخ‌تاق در سرزمین منجمد قطب جنوب شدند؛ نمونه‌هایی که به گفته کارشناسان، همچون کپسول زمانی، پنجره‌ای منحصر‌به‌فرد به گذشته دور زمین گشوده‌اند.
این عملیات پژوهشی که بخشی از پروژه بلندمدت «ورای حماسه» (Beyond Epica)نام دارد و گامی بلند در درک بهتر تاریخ اقلیمی زمین محسوب می‌شود، توانست به نقطه‌ای برسد که فراتر از انتظارات اولیه بود. تیمی متشکل از ۱۳ محقق متخصص با تلاش و پشتکاری مثال‌زدنی از کشورهای مختلف به مدت ۶۰ روز در یکی از مناطق دورافتاده و خشن قطب جنوب حضور داشتند و با انجام حفاری‌های مستمر در دو نوبت کاری از ساعت ۸ صبح تا نیمه‌شب، توانستند به موفقیت چشمگیری دست یابند. این محققان در کمال ناباوری توانستند به عمق ۸۰۸ متری برسند، رقمی فراتر از پیش‌بینی‌های اولیه که نویدبخش کشفیات علمی فراوانی است.
رازهای پنهان در دل یخ
کارلو باربانته، مدیر «موسسه علوم قطبی شورای تحقیقات ملی ایتالیا» با ستایش از کیفیت نمونه‌های به‌دست‌آمده، گفت: «این هسته‌های یخی چون اوراقی از کتاب تاریخ زمین هستند که لایه به لایه در خود اسرار هزاران سال دگرگونی جو و اقلیم را ثبت کرده‌اند.» وی اعلام کرد که این هسته‌های یخی، حاوی اطلاعات منحصر به فرد و بی‌نظیری درباره گذشته آب‌وهوای زمین، غلظت گازهای گلخانه‌ای، دمای جو و حتی وقوع حوادث ناگهانی مانند فوران‌های آتشفشانی هستند. وی افزود: «کیفیت نمونه‌ها بسیار بالاست و این موضوع امیدهای ما را برای کشف حقایق علمی بیشتر دوچندان کرده است.»
اما چگونه می‌توان از یخ به اسرار تغییرات آب‌وهوایی پی برد؟ یخچال‌های طبیعی در گذر هزاران سال از لایه‌های به‌هم فشرده‌شده برف تشکیل می‌شوند. این برف‌ها هنگام سقوط از آسمان، ذرات و ترکیبات شیمیایی موجود در جو را در خود جای می‌دهند. این اطلاعات درون لایه‌های یخی حفظ می‌شود و با حفاری عمقی، می‌توان به بررسی دقیق آن‌ها پرداخت. به عنوان مثال، وجود خطوط سیاه درون برخی لایه‌های یخ نشانه‌ای از فوران‌های آتشفشانی در گذشته است؛ خاکسترهایی که هنگام بارش برف، در مسیر با بلورهای برف ترکیب شده‌اند.
یخچال‌های طبیعی، به دلیل فرایند تدریجی شکل‌گیری‌شان، ابزاری دقیق و قابل اعتماد برای مطالعه اقلیم‌های گذشته محسوب می‌شوند. لایه‌های فشرده برف طی هزاران سال، مانند صفحات آرشیوی اطلاعات اقلیمی عمل می‌کنند و هرچه حفاری به اعماق بیشتری برسد، به دوران‌های دورتری از تاریخ زمین نیز می‌توان دست یافت.
رویای یک و نیم میلیون سال قبل
پروژه «ورای حماسه» که از سال ۲۰۱۹ آغاز و برای ۷ سال برنامه‌ریزی شده است، تنها در آغاز راه قرار دارد. هدف نهایی محققان، دستیابی به عمق ۲۷۰۰ متری است؛ عمقی که به گفته دانشمندان می‌تواند نمونه‌هایی از یخ متعلق به حدود یک و نیم میلیون سال پیش را در دل خود داشته باشد. چنین کشفی می‌تواند انقلابی در فهم ما از روندهای اقلیمی بلندمدت و چگونگی تکامل شرایط زیست‌محیطی زمین ایجاد کند.
بودجه این پروژه که بالغ بر ۱۱ میلیون یورو برآورد شده، از سوی کمیسیون اتحادیه اروپا و کشورهایی چون فرانسه و ایتالیا تأمین می‌شود؛ نشانه‌ای از اهمیت جهانی این پژوهش و تأثیر آن بر مطالعات اقلیمی و زیست‌محیطی آینده. این پروژه نه‌تنها پاسخی علمی به کنجکاوی بشر برای فهم گذشته است، بلکه ابزاری کلیدی برای پیش‌بینی آینده‌ای است که در آن، تغییرات اقلیمی به چالشی جهانی بدل شده‌اند.