بیانات صریح رهبری علیه افراط در خوش بینی و بدبینی به مذاکرات موجب عقب نشینی برخی جریانات از مواضع قبلی خود شد
ترک بر دیوار رادیکالیسم
جعفر یوسفی
در روزهایی که بار دیگر موضوع مذاکرات در صدر توجهات سیاسی و رسانه‌ای کشور قرار گرفته، سخنان روشنگرانه رهبر حکیم انقلاب با محوریت نفی «افراط خوش‌بینانه و بدبینانه» نسبت به روند گفت وگوها، موجب شکل‌گیری یک نقطه عطف مهم در فضای سیاسی کشور شد؛ نقطه‌ای که توانست دو سر طیف افراط، یعنی هم بدبینی مطلق جریان‌های رادیکال اصولگرا و هم خوش‌خیالی مفرط برخی محافل اصلاح‌طلب نسبت به مذاکره را متوقف کند و کمی به سمت واقع‌بینی سوق دهد و نوعی بازآرایی آرام در گفتمان برخی چهره‌ها و جریان‌های پیشرو در نقد یا حمایت از مذاکرات به‌وجود آورد.
هنگامی که رهبر انقلاب به صراحت پرچم مخالفت با افراطی‌گری را برافراشتند و خطاب به همه طیف‌های سیاسی خواستار پرهیز از نگاه‌های هیجانی و تند به مقوله حساس مذاکرات شدند، معادلات برای بسیاری از گروه‌هایی که پیشتر بی‌توجه به توصیه‌های رهبری، بر طبل تندروی می‌کوبیدند، دگرگون شد. حالا دیگر فضای سیاسی، میدان مانور برای لفاظی‌های افراطی نیست؛ چراکه پشتوانه شرعی و انقلابی‌ای که این گروه‌ها گمان می‌کردند با خود دارند، با آن صراحت کلام رهبر، رنگ باخته است. از این‌رو بسیاری از آنان که تا دیروز در برابر نصایح غیرمستقیم رهبری بی‌اعتنا بودند، امروز در مواجهه با این هشدار روشن، نه‌تنها عقب‌نشینی کرده‌اند، بلکه تلاش می‌کنند مواضع خود را در چارچوبی عاقلانه و پذیرفتنی بازتعریف کنند. فضای سیاسی کشور، حالا دیگر تاب افراط ندارد و باید جرئت حرکت در مسیر افراطی گرایی از این گروه های سیاسی گرفته می شد.
اصلاح گفتمان منتقدان تندرو
امیرحسین ثابتی، از چهره‌های شناخته‌شده جریان منتقد که پیشتر نطقش علیه عباس عراقچی در صحن علنی مجلس خبرساز شده بود و معمولا مواضعی افراطی علیه تیم دیپلماسی کشورمان داشت، این بار پس از بیانات رهبری، موضعی به‌مراتب متعادل‌تر اتخاذ کرد. او در صفحه شخصی خود نوشت: «از تیم مذاکره‌کننده حمایت می‌کنیم تا این بار با عبرت از برجام، بتواند به یک توافق خوب برسد... اگر هم آمریکای وقیح و زیاده‌خواه امتیاز خاصی نداد، فدای سر تیم مذاکره‌کننده کشورمان، چون توافق نکردن بهتر از امضای توافق بد مثل برجام است» این تغییر لحن از یک تقابل آشکار به یک حمایت مشروط و البته متزلزل، نشانه‌ای از تاثیر مستقیم گفتمان راهبردی رهبری بر بدنه منتقدین تندرو است.
حمید رسایی نیز که همواره از مخالفان جدی دیپلماسی دولت بوده، در گفت‌وگویی آنلاین اعلام کرد که انتقادهایش را نه برای تضعیف، بلکه به‌منظور تقویت جایگاه تیم مذاکره‌کننده در میز گفت وگو مطرح می‌کند. این تغییر زاویه، اگرچه به معنای تغییر ایدئولوژیک نیست، اما قطعاً حاکی از پذیرش نسبی منطق عقلانی و وحدت‌آفرین رهبر انقلاب است.
چرخش رسانه‌های اصلاح‌طلب از شور به شعور
در جبهه مقابل نیز، برخی روزنامه‌ها و رسانه‌های اصلاح‌طلب که پیشتر فضای مذاکرات را با امیدهای هیجانی و گاه غیرواقع‌بینانه تزیین می‌کردند، این روزها نگاهی محتاطانه‌تر و تحلیل‌محورتر در پیش گرفته‌اند. یکی از روزنامه‌های پرنفوذ اصلاح‌طلب در یادداشتی نوشت: «سخنان دیروز رهبری این نکته طلایی را نشان داد که لزومی ندارد همه اهالی مملکت و رسانه‌ها درگیر مذاکرات شوند.» چنین رویکردی که تا چندی پیش کمتر در این رسانه‌ها دیده می‌شد، مؤید آن است که حتی مدعیان خوش‌بینی مطلق به غرب نیز ناگزیر به بازخوانی و بازنگری در مواضع خود تحت تاثیر هشدارهای رهبری شده‌اند.
رهبری؛ محور عقلانیت در دوگانه افراط و تفریط
آنچه در این فضای ملتهب بیش از همه برجسته می‌نماید، نقش بی‌بدیل و کم‌نظیر رهبر حکیم انقلاب در مهار هیجانات سیاسی و بازگرداندن سیاست به ریل واقع‌گرایی است. ایشان با پرهیز از ورود به جزئیات فنی مذاکرات، از یک سو اعتبار تیم دیپلماسی را در افکار عمومی تثبیت کردند و از سوی دیگر، جامعه سیاسی را از اسارت در دوگانه‌های تخدیری و تخریبی نجات دادند. در شرایطی که برخی به‌دنبال «پایان» دادن به هر نوع مذاکره بودند و گروهی دیگر مذاکره را به‌مثابه «پایان همه مشکلات» می‌دیدند، تنها رهبر انقلاب بود که توانست با موضعی دقیق، متین و متوازن، قطب‌نمای خرد جمعی را در جهت درست قرار دهد. این اقدام، نه‌تنها مانع از هزینه‌زایی بیشتر سیاسی شد، بلکه وحدت و هم‌افزایی نخبگانی را نیز احیا کرد.
تلاش برای بازگشت به ریل سیاست‌ورزی معقول
تجربه اخیر یک‌بار دیگر نشان داد که جمهوری اسلامی در بزنگاه‌های خطیر، بیش از هر زمان دیگری به عقلانیتی راهبردی نیاز دارد؛ عقلانیتی که فقط در سطحی فراتر از رقابت‌های جناحی و هیجانات لحظه‌ای قابل تحقق است. سخنان رهبری در باب لزوم پرهیز از افراط و تفریط در مسئله مذاکرات، نه‌تنها نقشه راهی روشن برای سیاست‌ورزان ترسیم کرد، بلکه معیار تازه‌ای برای سنجش بلوغ سیاسی جریان‌ها نیز شد هرچند که قبل از این نیز بارها بر همین موارد تاکید کرده بودند ولی این بار صراحت کلام ایشان مانع تحریف و غفلت این گروه ها می شود.