چریک خستگی ناپذیر زبان فارسی
شاه‌منصور شاه‌میرزا ادب‌پژوه تاجیک
هشتصد و سی و یکمین شب از سلسله‌شب‌های مجله بخارا با موضوع «یادداشت های استاد صدرالدین عینی» شاعر نام آور تاجیکستانی با همکاری سفارت تاجیکستان در تهران برگزار شد.به گزارش خراسان، صبح روز چهارشنبه هفته گذشته، هشتصد و سی و یکمین شب از سلسله‌شب‌های مجله بخارا با موضوع «یادداشت های استاد صدرالدین عینی» با حضور دکتر نظام‌الدین زاهدی، سفیر فوق‌العاده و تام‌الاختیار جمهوری تاجیکستان در تهران و تعداد زیادی از شاعران، نویسندگان و پژوهشگران ایرانی و تاجیکستانی در فرهنگسرای نیاوران برگزار شد.
احیاگر ادبیات فارسی در تاجیکستان
در ابتدای این نشست علی دهباشی، سردبیر مجله بخارا به ارائه مقدماتی درباره موضوع نشست پرداخت و در ادامه، دکتر نظام‌الدین زاهدی، سفیر فوق‌العاده و تام‌الاختیار جمهوری تاجیکستان در تهران، درباره نقش و جایگاه استاد عینی در ادبیات فارسی سخن گفت و اظهار کرد: در میان ادبای تاجیک، آثار صدرالدین عینی بیش از همه در خارج از کشور ترجمه و منتشر شده و تحقیقات و پژوهش‌هایی نیز درباره آثار او صورت گرفته است.
وی افزود: ایران به دلیل اشتراکات فرهنگی بسیار با تاجیکستان، در این زمینه جایگاهی ممتاز دارد و تقریباً بیشتر آثار عینی در حوزه تاریخ، زبان‌شناسی، علمی، پژوهشی و اشعار او منتشر شده‌اند. از جمله دانشمندان ایرانی که به آثار او پرداخته‌اند می‌توان از سعید نفیسی، پرویز ناتل خانلری، حسین لسان، حبیب یغمایی، علی‌اصغر حکمت، محمدرضا شفیعی کدکنی، علی رواقی، امیر هوشنگ کشاورز، حسن جوادی، شهباز ایرج و دیگران نام برد.
او افزود: نخستین نوشته درباره عینی به قلم سعید نفیسی بود که نزدیک به صد سال پیش منتشر شد و او کتاب «نمونه‌ای از ادبیات تاجیک»، نوشته استاد عینی را معرفی کرد و تأکید داشت هر کسی که با ادبیات فارسی سروکار دارد، باید دست‌کم یک‌بار این کتاب را بخواند. مجلاتی چون پیام نوین، سخن، یغما و آینده از نخستین مجلاتی بودند که به انتشار آثار استاد عینی پرداختند. نویسندگان این نشریات نیز تأکید کردند که آثار عینی بخشی از میراث ادبی مشترک فارسی‌زبانان است.
مبارز فرهنگی در برابر قوم گرایی
دکتر عبدالنبی ستارزاده، دانشمند تاجیک، عینی را از جمله «دانشمندان ذوفنون» خواند و از تلاش‌ها و مبارزات سیاسی و اجتماعی او علیه پان‌ترکیسم و قوم‌گرایان یاد کرد.
دکتر اصغر دادبه، پژوهشگر پیشکسوت ایرانی، نیز از روش علمی، پویا و خستگی‌ناپذیر عینی سخن گفت و او را احیاگر زبان و ادب در ماوراءالنهر دانست.
وی افزود: در زمانه عینی، ماوراءالنهر دوره‌ای دشوار را سپری می‌کرد؛ از یک سو ضعف و سقوط امارت بخارا و از سوی دیگر حملات امپراتوری تزاری روسیه به این منطقه، شرایطی دشوار پدید آورده بود که در آن دشمنان در داخل و خارج، در پی نابودی زبان و ادب فارسی بودند. عینی در این برهه تاریخی بسیار رنج کشید و با تألیف کتاب ارزشمند «نمونه ادبیات تاجیک» و ده‌ها اثر دیگر، عنوان «پدر ادبیات نوین تاجیک» را از آن خود کرد.
قصه‌خوانی و تأثیر اجتماعی
در یادداشت‌های عینی
دکتر محمد جعفری قنواتی، دانشمند برجسته ایرانی، از دیگر سخنرانان این نشست بود که کتاب یادداشت‌ها را از زوایای سیاسی، اجتماعی، زبان‌شناسی، ادبی و فولکلور بررسی کرد و موضوع قصه‌خوانی در خانواده‌ها و جامعه را از ویژگی‌های برجسته این کتاب دانست. او تلاش‌های عینی در مبارزه با پان‌ترک‌ها و قوم‌گرایانی که زبان و ادب فارسی را نادیده می‌گرفتند، ستود و گفت که نتایج این تلاش‌ها امروز بیش از پیش احساس می‌شود.
دکتر مصطفی باباخانی، پژوهشگر برجسته ایرانی که این کتاب با کوشش او ترجمه شده، درباره شکل‌گیری این اثر و اهمیت آن سخن گفت و یادداشت‌ها را نادرترین اثر عینی نامید. او تأکید کرد: عینی با خلق آثاری بی‌بدیل، زبان و ادب فارسی را در منطقه فرارود از نابودی نجات داد و زندگی و آثار این دانشمند شهیر را الگویی برای نسل‌های بعدی دانست.
حسن قریب، تاجیک‌شناس و نویسنده ایرانی که مقاله‌های متعددی درباره عینی نوشته است، تأکید کرد: در زمانه‌ای که دشمنان می‌خواستند زبان و ادب فارسی را در ماوراءالنهر نابود کنند، عینی در دوراهی انتخاب زبان و خط فارسی قرار گرفت و او آگاهانه زبان فارسی را برگزید؛ و به این وسیله زبان فارسی در این سرزمین از خطر نابودی در امان ماند.
دکتر روشن رحمانی، فولکلورشناس تاجیک، نیز یادآور شد: امروز نزدیک به ۲۰۰ میلیون نفر در جهان به زبان فارسی گفتوگو می‌کنند و عینی یکی از بنیادگذاران استوار این زبان در ماوراءالنهر محسوب می‌شود.