میانجیگری،پشت پرده!
هادی محمدی
در بحبوحه مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا و در فاصله یک هفته‌ای میان دور اول و دوم این مذاکرات در عمان و ایتالیا، وزارت خارجه روزهای پرمشغله، مملو از رفت و آمدها و دیدارهای دیپلماتیک مختلف را از سر گذراند تا آمادگی‌های لازم برای حضور در مذاکرات رم فراهم شود.در میان فهرست تحرکات دیپلماتیک وزارت خارجه، سفر یکباره عباس عراقچی به مسکو در راس توجهات رسانه‌های بین‌المللی قرار گرفت که هر یک سعی کردند با تکیه بر مواضع طرفین و گمانه‌زنی درباره مأموریت اصلی هیئت ایرانی در این سفر، یعنی تحویل نامه رهبر معظم انقلاب اسلامی به ولادیمیر پوتین، نقش احتمالی و پشت پرده روسیه در روند مذاکرات تهران- واشنگتن را ارزیابی کنند. این موضوع به ویژه از آن رو جای پای سفت‌تری پیدا کرده که ویتکاف نماینده آمریکا نیز در مذاکرات پیش از شروع مرحله نخست مذاکرات در مسقط ابتدا به مسکو رفته بود تا نشان دهد در میان بی‌توجهی عامدانه ترامپ به طرف‌های اروپایی برجام، هم ایران و هم آمریکا به نوع نقش‌آفرینی روسیه چشم دوخته‌اند.
اهداف سفر عراقچی به مسکو
اگرچه از همان زمان اعلام برنامه سفر عراقچی به مسکو، سایه موضوع مذاکرات هسته‌ای در تحلیل رسانه‌ها از اهداف این سفر سنگینی کرد اما به گفته مقامات مختلف ایرانی و روسی موضوعات مورد گفت وگو میان طرفین صرفاً محدود به مذاکرات نبوده و به ابعاد مختلف همکاری‌های روبه گسترش تهران و مسکو در راستای اجرایی کردن توافقنامه «مشارکت جامع راهبردی» میان دو کشور پرداخته است چنان که عراقچی در بدو ورود به مسکو با بیان این که این سفر چند هدف مختلف دارد که اول از همه ارائه پیام مکتوب مقام معظم رهبری به رئیس جمهور روسیه است، گفت: «روابط دوجانبه مسائل متنوعی را در برمی‌گیرد که هر بار هم موضوعات زیادی برای صحبت و پیگیری است». او همچنین از پیگیری پروژه‌های اقتصادی و مباحث سیاسی درخصوص منطقه غرب و آسیا و تحولات و مسائل آن در جریان دیدارهایش با مقامات روسی خبر داد.با این مواضع وزیر خارجه و خبرهای مختلفی که از پررنگ بودن رایزنی‌های صورت گرفته درباره موضوع مذاکرات هسته‌ای با آمریکا در جریان این سفر وجود دارد، می‌توان این گونه برداشت کرد که جمهوری اسلامی مشورت و هماهنگی و احیاناً استقبال از نقش تسهیلگر مسکو در روند مذاکرات هسته‌ای را ذیل سیاست بنیادین گسترش همکاری‌ها و اتحاد راهبردی در چارچوب توافق جامع راهبردی به پیش می‌برد و اراده حفظ و تقویت اتحاد با روسیه در سیاست خارجی جمهوری اسلامی تزلزل‌ناپذیر است. در این باره عراقچی گفت: «من دیروز ملاقات بسیار خوب و طولانی با جناب آقای پوتین داشتم و پیام کتبی مقام معظم رهبری را خدمت ایشان تسلیم کردم. این، هم یک پیام به آقای پوتین بود و هم یک پیام به همه دنیا بود که ایران، روسیه را شریک اصلی و راهبردی خود می‌داند و در مسائل مهم مشورت می‌کند.»اما فارغ از اتمسفر کلی این سفر که بر اتحاد ناگسستنی ایران و روسیه اشاره دارد، مواضع روشن طرفین در اظهارات رسانه‌ای نشان می‌دهد که انتظار نقش‌آفرینی ملموس‌تر روسیه در روند پیشرفت مذاکرات و رفع چالش‌های بزرگ پیش‌رو دور از ذهن نیست.عراقچی در کنفرانس مشترک خبری با سرگئی لاوروف، همتای روسی خود گفت: «ما امیدواریم و انتظار داریم روسیه به نقش حمایتی خود در هر توافق جدید ادامه دهد.» و در ادامه لاوروف نیز از آماد‌گی روسیه برای «میانجیگری و کمک در مذاکرات هسته ای» خبر داد. وی گفت: ما آماده کمک، میانجیگری و ایفای هر نقشی هستیم که از دیدگاه ایران مفید و مورد قبول آمریکا باشد.»همزمان در سیگنالی دیگر از سوی مسکو، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین به خبرنگاران گفت: «فدراسیون روسیه آماده انجام هر کاری در حد توان خود برای کمک به حل و فصل اوضاع از طریق ابزارهای سیاسی و دیپلماتیک است.»اظهارات وی پس از آن بیان شد که وی در مصاحبه با خبرگزاری دولتی ریانووستی پیشنهاد کرده بود که روسیه و چین می توانند به عنوان ضامن مشترک هرگونه توافق آینده بین تهران و واشنگتن باشند.روسیه با بحران اوکراین و تحریم‌های غرب مواجه است و می‌کوشد با نقش‌آفرینی در پرونده‌های حساس مانند ایران، جایگاه دیپلماتیک خود در محیط بین‌المللی را تقویت کند. این سیاست مسکو نه تنها تلاشی برای کسب مزیت در معادلات ژئوپلیتیکی است، بلکه بخشی از مقاومت اقتصادی گسترده‌تر آن در برابر غرب است.مطمئناً نقش‌آفرینی حمایتی پکن و مسکو به عنوان اعضای دایم شورای امنیت از حقوق حقه صلح آمیز هسته‌ای ایران و رد مواضع زیاده‌خواهانه و غیرواقع بینانه آمریکا، می‌تواند به تقویت قدرت ایران در میز مذاکره و خنثی‌سازی جنگ تبلیغاتی- رسانه‌ای در کوران مذاکرات کمک کند. برای مثال در حالی که به فاصله یک هفته از انجام دور اول مذاکرات در عمان، مواضع طرف آمریکایی بسیار ضدونقیض، زیاده‌خواهانه، تهدیدآمیز و غیرشفاف بوده، روسیه و چین از موضع ایران درباره محدود ماندن مذاکرات به موضوع هسته‌ای حمایت کرده‌اند.لاوروف در اوایل سال جاری اعلام کرد : «شما نمی‌توانید از ایران بخواهید که نفوذ خود را در منطقه‌ای که حتی کوچک‌ترین کشورها در تلاش برای گسترش نفوذ خود هستند، کاهش دهد».چین نیز در روزهای اخیر مواضعی نزدیک به روسیه اتخاذ کرده و لیو جیان سخنگوی وزارت امور خارجه این کشور گفت که «آمریکا با خروج یک جانبه از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، باید مسئولیت بن بست کنونی را بر عهده بگیرد و از خود صداقت سیاسی نشان دهد و استفاده از زور و تاکتیک های فشار حداکثری را کنار بگذارد».ایران بارها به صراحت اعلام کرده که به هیچ عنوان درباره توان دفاعی و نظامی متعارف کشور در حوزه موشکی و تداوم حمایت از متحدان منطقه‌ای خود در محور مقاومت با هیچ نیرویی مذاکره نخواهد کرد و مذاکرات صرفاً باید در موضوع هسته‌ای و لغو تحریم‌ها باشد. عراقچی وزیر امور خارجه ایران در مقاله ای در 8 آوریل در واشنگتن پست گوشزد کرد که خواسته برچیده شدن تمامی تاسیسات هسته ای خیال‌پردازی محض است .در شرایط فعلی، به نظر می‌رسد دیپلماسی چندجانبه با محوریت روسیه و چین می‌تواند مسیر جدیدی در مذاکرات ایران و آمریکا باز کند. در این زمینه نباید قابليت شخصی پوتين را دست كم گرفت. پوتین ممکن است بتواند در پشت صحنه از نفوذ قابل توجه خود بر ترامپ برای کمک به تسهیل توافق استفاده کند. با این حال، موفقیت این نقش‌آفرینی به عواملی مانند موافقت آمریکا، تحولات منطقه‌ای و توانایی روسیه در متقاعد کردن واشنگتن بستگی دارد.