مذاکرات روی ریل فنی
دور دوم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا با میانجی‌گری عمان، همراه با گمانه‌زنی‌های رسانه‌ای در ساختمانی واقع در محله کامیلوچایا شهر رم برگزار شد. محله ای که ترکیبی از جدیت دیپلماتیک و محیط خانوادگی است، به‌طور کلی آرام و با کانون توجه به روابط اجتماعی خاص خود شناخته می‌شود. برخلاف دور اول مذاکرات در مسقط که خبری از حضور گسترده خبرنگاران در حاشیه نشست غیر مستقیم ایران و آمریکا نبود؛ این بار رم میزبان حضور پررنگ‌تر خبرنگاران بود. قبل از آغاز رسمی مذاکرات، تیم مذاکراتی ایرانی و آمریکایی دیدارهای مختلفی را با مقامات بین المللی برگزار کردند. دیدار جداگانه هیئت‌های ایرانی و آمریکایی با مقامات بین‌المللی و به‌ویژه رایزنی نماینده آمریکا با هیئتی از رژیم صهیونیستی، از جمله نکات قابل توجه در حاشیه این دور از مذاکرات بود. با شروع مذاکرات در ساعت 11:30 به وقت تهران، تب شایعات نیز بالا گرفت. برخی رسانه‌های عبری-عربی با انتشار اخباری ضد و نقیض، مدعی شدند که هیئت‌های آمریکایی و ایرانی در یک اتاق در سفارت عمان در رم گرد هم آمده‌اند. همچنین، شایعاتی مبنی بر تعلیق کوتاه مدت مذاکرات به دلیل طرح مسائل غیرهسته‌ای توسط طرف آمریکایی منتشر و حتی اعلام شد که مفاد و محتوای خواسته های آمریکا و ایران در این مذاکرات چیست! در نهایت اما با اوج گیری شایعات، بقایی سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشورمان که همراه تیم ایرانی در رم حضور پیدا کرده بود، با رد قاطعانه این شایعات، آن‌ها را تلاش‌هایی برای انحراف افکار عمومی و ایجاد حاشیه در روند مذاکرات توصیف کرد. وی تاکید کرد که تمرکز هیئت ایرانی صرفاً بر تامین منافع ملی و رفع تحریم‌هاست. وی همچنین توضیح داد که خروج هیئت ایرانی برای ادای فریضه نماز، به اشتباه به عنوان تعلیق مذاکرات تلقی شده است.
عراقچی: جلسه خوبی بود و مذاکرات روبه جلوست
در نهایت، دور دوم مذاکرات پس از 4 ساعت با اعلام فضایی "سازنده" به پایان رسید. طرفین توافق کردند که گفتوگوها در روزهای آینده در سطح کارشناسی ادامه یافته و متعاقباً در روز شنبه، مذاکرات در سطح دو مذاکره‌کننده ارشد از سر گرفته شود. در همین راستا سخنگوی وزارت خارجه کشورمان اعلام کرد: شنبه آینده مذاکرات در سطح دو مذاکره کننده ارشد ادامه می‌یابد ... امروز گفت وگوهای غیرمستقیم مفیدی میان ایران و آمریکا با وساطت وزیر خارجه عمان در فضایی سازنده برگزار شد ... دو طرف توافق کردند گفت وگوهای غیرمستقیم را طی چند روز آینده در سطح فنی از سر گیرند و متعاقباً در روز شنبه آینده در سطح دو مذاکره‌کننده ارشد ادامه دهند.» سید عباس عراقچی وزیر خارجه کشورمان نیز در باره روند مذاکرات غیر مستقیم تهران - واشنگتن اظهار کرد: «امروز چهار ساعت. مذاکره داشتیم. در ادامه جلسه گذشته این بار هم رو به جلو بود. موفق شدیم در خصوص یک سری اصول و اهداف به تفاهم بهتری برسیم. قرار شد مذاکرات ادامه یابد و وارد مراحل بعدی شود و جلسات کارشناسی شروع شود. از چهارشنبه این هفته مذاکرات فنی در سطح کارشناسان در عمان برگزار خواهد شد. شنبه آینده مجدد در عمان ما ملاقات خواهیم کرد و نتیجه کار کارشناسان را بررسی خواهیم کرد. مذاکرات در فضای سازنده ای برگزار شد و رو به جلوست.» وی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: «گمانه زنی و تفسیر شخصی با اهداف مختلف همیشه در هر مذاکره ای وجود دارد. هیچ گونه از این گمانه زنی ها را تایید نمی‌کنم. وقتی مذاکرات به نتیجه برسد نتایج خودشان را نشان خواهد داد. مذاکره یکی از کارهای وزارت خارجه است و احتیاجی نیست هیجانی ایجاد شود. ما با دقت کار خودمان را ادامه می‌دهیم. دلیلی برای خوش بینی زیاد و بدبینی زیاد وجود ندارد. امیدوارم که هفته آینده بعد از جلسات فنی در موقعیت بهتری باشیم.»
آمریکایی‌ها تاکنون هیچ بحث غیرمرتبط با موضوع هسته‌ای را مطرح نکردند
رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان همچنین خاطر نشان کرد: «آمریکایی‌ها تاکنون هیچ بحث غیرمرتبط با موضوع هسته‌ای را مطرح نکردند ... ما گفته‌ایم که مذاکره ما مرتبط با مسائل هسته‌ای است و موضوع دیگری را نمی پذیریم.» در دور جدید مذاکرات به نظر می رسد به‌جای بحث‌های کلان سیاسی، موضوعاتی مانند چارچوب بازرسی‌ها، نحوه رفع تحریم‌ها و جدول زمانی بازگشت متقابل به تعهدات، محور گفت‌وگو قرار گیرد. کارشناسان این روند را نشانه‌ای از تمایل دو طرف به عبور از فضای سیاسی و ورود به جزئیات اجرایی می‌دانند. گرچه این نشانه‌ها امیدوارکننده‌اند، اما واقعیت آن است که رسیدن به توافق نهایی، همچنان با چالش‌های جدی همراه خواهد بود. ایران تلاش می‌کند با استفاده از دیپلماسی فعال، همزمان با تمام طرف‌های درگیر در برجام گفت‌وگو کند. سفر مقامات به کشورهای مختلف، هماهنگی با قدرت‌های منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین مدیریت فضای داخلی آژانس، بخشی از این راهبرد پیچیده است. با این حال، مسیر مذاکرات تهران و واشنگتن همچنان دشوار، پرفراز و نشیب و پر از متغیرهای غیرقابل پیش‌بینی است. بسیاری از کارشناسان می‌گویند اختلافات بنیادی میان طرفین، ساختار تحریم‌ها و نگرانی‌های امنیتی، همگی موانعی جدی برای دستیابی به توافق نهایی محسوب می‌شوند.در چنین فضایی، هرچند دیپلماسی هنوز زنده است، اما موفقیت آن نیازمند اراده سیاسی واقعی و همراهی مؤثر همه طرف‌های درگیر خواهد بود.
واکنش های داخلی و خارجی به مذاکرات رم
بلافاصله پس از اعلام پایان مذاکرات، درباره جزئیات دور دوم مذاکرات ادعا های مختلفی در رسانه ها مطرح شد. در همین راستا لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال مدعی شد: «ایران به دنبال تضمین‌هایی «تقریباً غیرممکن» از آمریکا برای عدم خروج از توافق هسته‌ای است. تضمین‌هایی به دنبال برنامه احیای برجامِ بایدن. آن ها اکنون به خاطر خروج ترامپ در سال ۲۰۱۸ حساس‌تر شده‌اند.»
در ادامه گمانه زنی ها برخی تحلیلگران مدعی شدند که قاعدتا مذاکرات فنی نمی‌تواند غیرمستقیم باشد. لذا ورود به مرحله مذاکرات فنی، نشانه دوچندانی از پیشرفت و افق مثبت مذاکرات است.
اما فضای سازنده و مثبت و رو به جلو مذاکرات در رم، با واکنش هایی در داخل نیز همراه شد در همین راستا عباس آخوندی وزیر دولت روحانی نوشت: تا این جا خبرهای دریافتی از رم مثبت است و گویا جلسات کارشناسی قرار است به‌زودی تشکیل گردد. نفس تشکیل جلسات کارشناسی علامت مثبتی است. البته من نکته‌ای را بلافاصله پس از نامه‌نگاری ترامپ به رهبری نوشتم مبنی بر این‌که لحظه تاریخی توافق فرا رسیده‌است. البته هنوز زود است که قضاوت نهایی کرد ولی، از جهت تاریخی برخی اتفاقات بزرگ گویی زمانشان فرا می‌رسد. تا این لحظه من بر این باورم که لحظه‌ی سازش ایران و آمریکا فرا رسیده‌است، لذا، همچنان که پیش از این برآورد می‌کردم مذاکرات با سرعتی بسیار تندتر از آنچه همه تصور می‌کنند به‌پیش می‌رود. و شاهد اتفاقاتی خواهیم بود که پیش‌بینی نمی‌کردیم. بخشی از آن نیز به فرایند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در آمریکا باز می‌گردد. آنان وقتی در باره موضوعی به نتیجه می‌رسند در مذاکره خیلی روان هستند. من این بحث را در مذاکره با بوئینگ تجربه کردم. ایران نیز به آینده دیگری فکر می‌کند.زمان به زیان ایران است. ایران باید در کوتاه‌ترین زمان تصمیم‌های بزرگ بگیرد. اجازه دهید فعلا خوش‌بین باشیم.
همچنین محمدرضا جلائی پور فعال سیاسی اصلاح طلب نیز در این خصوص اظهار داشت: «دور دوم مذاکرات در رم یک قدم به پیش بود. تا حالا و به رغم این که اوضاع مردم در سختی است، ولی خوشبختانه دیپلماسی ایران داره متوازن پیش می‌ره. دیپلماسی به طرف روسیه یا چین غش نکرده و "آمریکا ستیز" هم نیست. دیپلماسی با دولت‌های عرب هماهنگی کرده. تیم مذاکره، نماینده همه بخش‌های حاکمیت است. صدا وسیما در خدمت تیم مذاکرات است. با این همه هنوز دیپلماسی اول راه است. حتی راه سختی برای رسیدن به یک «معامله موقت» هست. (عادی شدن روابط ایران و آمریکا که فعلا دور از دسترس است). در روزهای پیش رو خیلی باید نگران بود که نتانیاهوی «جنایت پیشه و بدتر از هیتلر» بازی رو به هم نزنه.»
وزارت خارجه عمان نیز در یک بیانیه رسمی اعلام کرد: «سخنگوی وزارت امور خارجه عمان تایید کرد که در دیدار امروز در رم، دکتر سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و استیو ویتکاف، نماینده رئیس جمهور آمریکا با میانجی‌گری بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، موافقت کردند که وارد مرحله بعدی مذاکرات خود شوند که هدف آن تضمین عاری شدن از تسلیحات هسته ای و رفع تحریم‌ها و همچنین حفظ توانایی ایران برای توسعه انرژی هسته ای صلح آمیز است. تنها در گفت وگو و ارتباطات شفاف است که می‌توانیم به توافق و تفاهم معتبر متقابل به نفع همه طرف‌های منطقه و بین‌المللی دست یابیم. همچنین قرار است دور بعدی در چند روز آینده در مسقط برگزار شود.»
امیرحسین یزدان پناه فعال سیاسی اصولگرا نیز در خصوص مذاکرات دور دوم در رم نوشت:
1 آمریکایی‌ها برخلاف مواضع رسانه‌ای کماکان در چارچوبی که توسط ایران پیشنهاد شده قراردارند. یعنی اولا مذاکرات فقط هسته‌ای است؛ ثانیا بحث درباره کاهش سطح غنی‌سازی تا ایجاد اطمینان درباره برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران است و نه اصل صنعت هسته‌ای.
۲ جنگ روانی برخی رسانه‌ها در مذاکرات رم و مسقط نشان می‌دهد که کماکان رژیم صهیونیستی و طیفی از مقامات دولت ترامپ مخالف روند فعلی هستند. تا این جا ظاهرا نتوانسته‌اند کاری از پیش ببرند اما این‌که در نهایت چه خواهند کرد، معلوم نیست.
۳ سیاست رسانه‌ای هیئت ایرانی مذاکرات به خصوص شخص وزیر خارجه و سخنگو و همچنین صداوسیما نسبت به گذشته بسیار بهتر شده است. این که شخص وزیر خارجه بلافاصله پس از مذاکرات مقابل دوربین تلویزیون با مردم سخن می‌گوید، نشان دهنده توجه جدی آقای عراقچی به افکار عمومی است. خبرنگار صداوسیما که همراه هیئت حضور دارد نیز تاکنون هم به دور از حاشیه پردازی و هیجانات خبری، کارش را انجام داده و هم تلاش کرده به موقع با اخبار دقیق و ادبیات مناسب، با خبرسازی غربی‌ها مقابله کند.
۴ این‌که مذاکرات تا این جا رو به جلو یا سازنده بوده، به این معنی نیست که نسبت به نتیجه مذاکرات خوش‌بینی افراطی داشته باشیم. همه موظف هستیم به دور از افراط و تفریط یک مسیر واقع‌بینانه و منطقی برای تیم مذاکره کننده فراهم کنیم تا بتوانند از منافع ملی دفاع کنند.
فراخبر
این بار رسانه جدی گرفته شد اما...
تیم اطلاع‌رسانی وزارت امور خارجه در این مذاکرات، با رویکردی کم‌سابقه در مدیریت روایت مذاکرات ایران و آمریکا، توانسته است میدان روایت را از فاز انفعالی به موضعی فعال منتقل کند. در بازخوانی تحولات اخیر مذاکرات ایران و آمریکا، ورود گفتوگوها به سطح کارشناسی به‌طور سنتی به‌معنای نزدیک شدن طرفین به ترسیم چارچوب‌های نهایی تلقی می‌شود. آن‌طور که از نشانه‌ها برمی‌آید، گفت‌وگوهای اخیر در عین حال که «سازنده» توصیف شده‌اند و تعیین زمان برای دور بعدی رایزنی میان کارشناسان ارشد، خود گواهی بر تداوم مسیر دیپلماتیک است.اما آن چه در این میان مغفول مانده و شاید مهم‌ترین خلأ موجود در فضای اظهارات رسمی و پوشش رسانه‌ای باشد، فقدان هرگونه شفاف‌سازی درباره میزان و چگونگی تعهدات احتمالی آمریکا در حوزه رفع تحریم‌هاست. نه در بیانیه‌ها و نه در روایت‌های غیررسمی، نشانی از این نیست که واشنگتن حاضر به ارائه تضمین‌های معتبر شده باشد. از زاویه‌ای دیگر، خط رسانه‌ای داخلی نیز بیش از حد از گفتمان جریان غربی تبعیت می‌کند؛ تمرکز بر امتیازات فنی و هسته‌ای ایران و خط‌کشی‌های آن، به‌تدریج «تحریم‌زدایی» را که قلب منافع ملی در این مذاکرات است، به حاشیه برده است. گویی در روایت مسلط، ایران صرفاً بازیگری است که باید امتیاز بدهد، نه طرفی که به‌حق انتظار دارد تحریم‌های ظالمانه و غیرقانونی با سازوکارهای مؤثر و تضمین‌شده لغو شوند. بازگشت به اولویت‌های بومی در روایتگری مذاکرات، ضرورتی حیاتی در مقطع کنونی است.