مدرسه پریزاد، اثر هنری و پایگاه دینی
علیرضا کاردار
به برکت حضور امام رضا(ع) در خراسان و بعد از شهادت ایشان و وجود مزار شریف آن حضرت در این دیار، برپایی مجالس علمی و تأسیس مدارس متعدد در مشهد رایج بوده است. مناظره‌های علمی حضرت با عالمان مذاهب گوناگون هم که شهرت تاریخی دارند. به همین دلیل مدرسه‌هایی دست‌کم از عهد تیموری به بعد در مجموعه حرم و اطراف آن ساخته و تا امروز وجود داشته‌اند. ساختمان بسیاری از این مدارس طی سالیان و در طرح‌های توسعه حریم حرم، تغییر کاربری داده یا در مجموعه‌های دیگر ادغام شده‌اند. امروزه در مجموعه حرم مطهر چهار مدرسه تاریخی وجود دارد: مدرسه پریزاد، مدرسه دودَر (که قبلا به معرفی آن پرداختیم)، مدرسه میرزا جعفر و مدرسه خیرات خان.
یادگار نواده خواجه ربیع
مدرسه پریزاد در حرم امام رضا(ع)، همزمان با مسجد گوهرشاد در عهد تیموریان با معماری زیبایی ساخته شده است که به گفته برخی، به همت شخصی به همین نام بنا شده است. طبق اسناد بانی آن پریزاد خانم، ندیمه گوهرشاد آغا بوده است. او این مدرسه را همزمان با برپایی مسجد گوهرشاد و از مازاد مصالح آن بنا نهاده است. پریزادخانم از نوادگان ربیع بن خَیثَم معروف به خواجه ربیع و همسر میرزا میرک حسینی، متولی مزار خواجه ربیع بود. برابر وقف‌نامه موجود مدرسه در سال ۸۲۳ق ساخته و وقف شده است. واقف همچنین رقبات زیادی از املاک و دکان‌ها را در مشهد و اطراف آن برای تأمین هزینه‌های مدرسه وقف و تولیت آن را به شوهرش واگذار کرده است. آخرین متولی مدرسه حاج سید ابوالقاسم موسوی حجازی از عالمان و بزرگان مشهد بود که پس از فوت این عالم در ۱۳۴۱ شمسی، فرزند وی به نام حاج آقا مرتضی متولی مدرسه بودند. در حال حاضر تولیت این مدرسه با آستان قدس رضوی است.
اثری هنری با کاشی‌ها
و گچبری‌های زیبا
این مدرسه از شمال به مدرسه بالاسر(دارالولایه)، از شرق به رواق دارالسیاده و از جنوب به مسجد گوهرشاد محدود است. مدرسه پریزاد همانند دیگر مدارس دوره تیموریان بنایی چهار ایوانی است و ۳۰۰ متر مربع مساحت دارد. ساختمان آن در دو طبقه شامل ۲۲ حجره و چهار ایوان ساخته شده است. پیشانی ایوانچه حجره‌ها و نمای داخل ایوان‌ها که به‌عنوان مَدرَس (اتاق‌های درس حوزه علمیه) کاربری داشته است، با کاشی‌های معرق و گچبری‌های زیبا و باشکوه آراسته شده است. در حاشیه زیر طاق ایوان شرقی سوره مبارکه والفجر با خط ثلث بسیار زیبایی گچبری شده که در سال ۱۴۰۶ق مورد مرمت قرار گرفته است. در زیر طاق ایوان قبله سوره مبارکه والتین والزیتون با خط ثلث گچبری شده و تاریخ تعمیر آن ۱۳۶۵ش است. از مقایسه نقشه عمومی و تزیینات به کار رفته در بنای پریزاد با بناهایی همچون مدرسه غیاثیه خرگرد (در شهرستان خواف)، ساخت این بنا را می‌توان همزمان با برپایی مسجد گوهرشاد دانست. مدرسه پریزاد به شماره ۳۳۳ به ثبت تاریخی رسیده است.
مدرسه‌ای از گذشته تا حال
بنا به اطلاعات کتاب «بارگاه خورشید»، براساس آن‌چه در کتیبه سردر آمده، مدرسه در ۱۰۹۱ق به فرمان نجف قلی‌خان، بیگلربیگی قندهار و به اهتمام آقا محمدباقر بیگ و میرزا شکرا... بازسازی شده است. در سال ۱۳۴۶ش هم اداره اوقاف خراسان به مرمت مدرسه همت گماشت. اما در ماجرای تخریب بازار و توسعه اطراف حرم در ۱۳۵۴ش این مدرسه به‌صورت ویرانه‌ای درآمد. پس از پیروزی انقلاب، در ۱۳۶۳ آستان قدس رضوی بازسازی آن را با همان شکل نخستین آغاز کرد و در ۱۳۶۸ به پایان برد. در گذشته بین این مدرسه و مدرسه دودر، بازار زنجیر قرار داشت که در سال ۱۳۵۴ تخریب شد و اکنون به صورت راهرویی درآمده که زائران از طریق بست شیخ بهایی از آن به حرم مطهر مشرف می‌شوند. هم‌اکنون از این مدرسه به‌عنوان مرکز پاسخ‌گویی به سؤال‌های دینی و اطلاع‌رسانی استفاده می‌شود که شامل بخش‌های پاسخ‌گویی به مسائل شرعی به‌صورت حضوری و تلفنی، مشاوره، حلقه‌های معرفت، حرم‌شناسی و اطلاع‌رسانی است.