موتور محرکه اقتصاد خلاق یا ویترینی فراموش‌شده؟
زهرا کیوانلو/فعال حوزه طلا و جواهر
برگزاری رویدادهایی مانند نمایشگاه تخصصی طلا و جواهر مشهد، فرصتی است برای رصد پیوند دیرینه این استان با صنعت گوهرتراشی و تجارت سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی. مشهد به‌واسطه جایگاه ویژه در حوزه زیارت و گردشگری، همواره یکی از قطب‌های بازار جواهرات ایران بوده است، اما آیا این رویدادها توانسته‌اند ظرفیت‌های واقعی خراسان رضوی را به یک برند ملی یا حتی بین‌المللی تبدیل کنند؟ برای بررسی این سوال نیاز است که چند گزاره را مورد بررسی قرار دهیم.
1- جایگاه مشهد در صنعت سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی
ذخایر معدنی بکر: استان خراسان رضوی دارای معادن غنی از فیروزه، عقیق، آگات و سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی است. فیروزه نیشابور به‌تنهایی یک نماد فرهنگی-اقتصادی است که متأسفانه بخشی از بازار آن به دلیل نبود پردازش ارزشمند، به صورت خام فروخته می‌شود.
صنعت تراش و طراحی: با وجود حضور استادکاران سنتی در بازارهای مشهد، بسیاری از سنگ‌های استخراج‌شده برای تراش و طراحی به شهرهایی مانند اصفهان و تهران منتقل می‌شود. این یعنی فرار ارزش افزوده از خراسان رضوی.
2- فرصت و چالش های نمایشگاه طلا و جواهر
رونق گردشگری خرید: نمایشگاه‌های سالانه مشهد می‌توانند با جذب زائران و گردشگران خارجی (به‌ویژه از آسیای میانه و خلیج فارس)، تقاضا برای محصولات با هویت محلی را افزایش دهد.
شبکه‌سازی ناقص: علیرغم حضور تولیدکنندگان محلی، اغلب غرفه‌ها توسط برندهای تهرانی و یا نمایندگان برندهای مطرح کشور اشغال می‌شود. هرچند البته طی سال های اخیر این نقیصه تا حدود زیادی برطرف شده اما بازهم باید توجه ویژه تری به تولیدکنندگان خرد محلی داشت تا شرایط برای رشد و تعالی این تولیدکنندگان بیش از پیش فراهم شود.
فقدان روایتگری: نمایشگاه‌ها کمتر به معرفی تاریخچه گوهرتراشی خراسان یا معرفی سنگ‌های منحصربه‌فرد منطقه (مانند عقیق تربت حیدریه) می‌پردازند و بیشتر به ویترینی به عرضه تولیدات همیشگی حوزه طلا و جواهر تبدیل شده است. البته برگزاری کارگاه های آموزشی در حاشیه این نمایشگاه توانسته تا حدود زیادی این فقدان روایتگری را جبران کند.
3- راهکارهای توسعه پایدار صنعت طلا و جواهر مشهد چیست؟
تبدیل مشهد به هاب تراش سنگ: ایجاد مراکز آموزشی-تولیدی برای تربیت نیروی متخصص در حوزه تراش پیشرفته سنگ‌های نیمه‌قیمتی با همکاری دانشگاه‌هایی مانند فردوسی مشهد و یا مراکز آزاد آموزشی.
ثبت برند جغرافیایی: مثلاً «فیروزه نیشابور با تراش مشهدی» می‌تواند ارزش افزوده ایجاد کند.
ادغام با گردشگری: طراحی تورهای ویژه بازدید از معادن و کارگاه‌های تراش سنگ در حاشیه نمایشگاه طلا و جواهر.
به هر حال، طی سال های اخیر با توجه به بررسی چند ساله نمایشگاه طلا و جواهر مشهد، اقدام شاخص، جسورانه و قابل توجه مدیران و متولیان در تغییر رویکرد برگزاری نمایشگاه از برپایی آن صرفا به عنوان یک رویداد تجاری کاملا مشهود است که البته هنوز جای رشد بسیاری دارد چرا که نمایشگاه طلا و جواهر مشهد اگر تنها به یک رویداد تجاری محدود شود، فرصت‌سوزی است. این رویداد باید آینه‌ای از هویت هنر-صنعت طلا و جواهر خراسان باشد؛ از معدن تا طراحی نهایی. مشهد می‌تواند با تکیه بر مزیت‌های منحصربه‌فرد خود، نه‌تنها به قطب جواهرات ایران تبدیل شود، بلکه پایگاه صادرات به بازارهای آسیایی نیز باشد.