گزارشی درباره 4 خط خبری غالب مربوط به حادثه انفجار در بندر شهید رجایی بندرعباس در 3 روز گذشته
بندر همچنان در اندوه
سید محمد مهدی هاشمی
در ساعات پایانی شب گذشته و با اعلام رسمی وزیر کشور و تأیید تیم‌های تخصصی آتش‌نشانی، عملیات ملی مقابله با حریق گسترده در اسکله شهید رجایی به پایان رسید و پس از گذشت سه روز از وقوع حادثه ناگوار انفجار بندر شهید رجایی بندر عباس وارد عملیات لکه‌گیری، آواربرداری و جست وجو برای جانباختگان شد. از اولین ساعات وقوع این حادثه اما اخبار و شایعات مختلفی حول محور 4 موضوع شامل تعداد کشته شدگان و میزان خسارت ها، دلیل وقوع حادثه، تبعات و تاثیرات و عکس العمل های بین المللی این واقعه و همدردی و کمکهای خالصانه مردم نسبت به حادثه دیدگان در حال انتشار بودند. که در این گزارش به صحت و سقم آن می پردازیم.
خسارت و تعداد مجروحان
اولین موضوعی که مورد توجه قرار گرفت میزان خسارت ها، تعداد کشته شدگان، تعداد مفقودان و تعداد مجروحان این حادثه بود. در این باره به رغم پوشش تقریبا همه جانبه از سوی رسانه های مختلف اما با توجه به ادامه عملیات اطفای حریق و امداد رسانی همچنان خبری موثق از آمار دقیق کشته شدگان و مجروحان وجود ندارد و با توجه به ابعاد بسیار بزرگ این حادثه ناگوار زمان بیشتری برای تخمین میزان خسارت ها نیاز است که همین مسئله باعث انتشار برخی شایعات درباره تعداد کشته شدگان و میزان خسارت ها در فضای مجازی شد. آنچه مشخص است این است که بندر شهید رجایی یکی از بزرگ ترین و مهم ترین بنادر تجاری کشور است که دارای 23 اسکله است. این اتفاق در یکی از این اسکله ها به وقوع پیوسته که البته به علت انفجار دچار خسارت سنگین نیز شده است. همچنین مطابق اخبار و تصاویری که در فضای مجازی پخش شده است، امکان خسارت به دپو های مختلف کالا در نزدیکی محل آتش سوزی، خودروهای مردم که در نزدیکی محل حادثه پارک بودند و ساختمان های اطراف وجود دارد و بسیاری از این موارد آسیب های بسیاری را هم دیده اند؛ همین امر روند بررسی و تخمین میزان خسارات را سخت تر و طولانی تر می کند. مطابق اعلام استاندار هرمزگان تاکنون 70 نفر در این حادثه جان خود را از دست داده اند. این حادثه بیش از یک هزار مجروح برجای گذاشته است که هزار و ۷۲ نفر از مصدومان این حادثه پس از دریافت خدمات درمانی مرخص شده‌اند و ۱۳۸ نفر نیز بستری هستند.
علت حادثه چه بود؟
یکی از مهم ترین سوالاتی که در اولین لحظات وقوع حادثه مطرح شد علت این اتفاق بود و این سوال بسیار مهم از اولین لحظات وقوع با پاسخ هایی متفاوت از رسانه‌های مختلف با جهت گیری های مختلف مواجه شد. برخی چهره ها با مقایسه این حادثه با انفجار سال 2020 در بندر بیروت نقش خرابکاری در این اتفاق را پررنگ تر از سایر موارد دانستند و برخی هم مستقیما از نقش اسرائیل در این ماجرا گفتند و این فرضیه به حدی فراگیر شد که حتی برخی رسانه های خارجی از تکذیب نقش اسرائیل در این حادثه توسط برخی منابع از داخل دولت اسرائیل خبر دادند. خبر دیگری که عموما توسط رسانه های خارجی درباره علت این حادثه منتشر شد ارتباط دادن منبع انفجار به مسائل دفاعی کشور بود. نیویور تایمز یکی از رسانه های بود که مدعی شد ماده منفجر شده سوخت جامد موشک بوده است. خبری که توسط بسیاری دیگر از رسانه های خارجی و مشخصا رسانه های با رویکرد ضد ایرانی منتشر شد. با این حال سخنگوی وزارت دفاع تاکید کرد که هیچ محموله ای با کاربرد نظامی در بندر شهید رجایی وجود نداشته است. در اولین اظهار نظر ها در روز 6 اردیبهشت،نیز اسکندر مومنی وزیر کشور درباره علت این حادثه گفت: در کنار اولویت اصلی که رسیدگی به مجروحان و مصدومان بوده، کمیته‌ای برای بررسی علل حادثه تشکیل شده است. بر اساس مستندات اولیه و بررسی تصاویر دوربین‌های نظارتی، عملیات جابه‌جایی بخشی از محموله‌ها از ساعت ۹:۳۰ صبح آغاز شده و تا ساعت ۱۲:۰۴ به‌صورت عادی ادامه داشته است. در این لحظه، شعله کوچکی مشاهده شد که هنوز علت آن مشخص نیست. پس از آن، دود و آتش به‌تدریج گسترش یافت و ظرف یک دقیقه، حریق به کانتینرهای اطراف سرایت کرد و انفجاری رخ داد. علل احتمالی از جمله رعایت نکردن نکات ایمنی، ضعف در پدافند غیرعامل یا اظهار نادرست مواد قابل اشتعال در حال بررسی است. مردم عزیز اطمینان داشته باشند که با هرگونه قصور احتمالی در هر سطحی قاطعانه برخورد خواهد شد. پس از این اظهارات و در تاریخ 7 اردیبهشت نیز رسانه های مختلف به نقل از وزیر کشور از احضار مقصران حادثه بندر شهید رجایی خبر دادند که فرض های دیگر غیر از قصور و کوتاهی را کمرنگ تر میکند. همچنین سید مرتضی محمودی، نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و عضو هیئت اعزامی رئیس مجلس به بندرعباس در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به ابعاد حادثه انفجار در بندر شهید رجایی عنوان کرد: تیم اعزامی مجلس به بندرعباس، اهمال و قصور جدی را به عنوان دلیل اصلی انفجار در بندر شهید رجایی تشخیص داده است. نبود ساختار درست و عدم کنترل و نظارت بر کالاهای ورودی و خروجی یکی از دلایل مهم در ایجاد این حادثه بوده است. البته این اهمال و نبود نظارت در بنادر دیگر نیز وجود دارد اما در بندر شهید رجایی به میزان قابل توجهی وجود داشته است. وی ادامه داد: احتمال تعمد و کارخرابی در این حادثه بسیار کم است. شواهد و تصاویر فیلم‌های مداربسته و گزارش‌هایی که از مصدومان نزدیک به حادثه دریافت شده است نشان می‌دهد بی‌کفایتی و سهل انگاری بسیاری در روند بارگیری و دیگر موضوعات بندر شهید رجایی وجود داشته است. تخلفات در روند حمل بار به بندر شهید رجایی، دروغ اظهاری و اعلام نکردن محتوای واقعی کانتینرها به عینه در این بندر از سوی مسئولین مربوطه وجود داشته است. اما مسئله ای که با قاطعیت می توان درباره آن اظهار نظر کرد تاکید تمامی مقامات کشور بر شناسایی و برخورد با عوامل این حادثه تلخ بوده است. نکته ای که پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب، مصاحبه های رئیس جمهور در سفری که برای بررسی میدانی شرایط داشت و پیام های روسای مجلس و قوه قضاییه نیز بر آن تاکید شده است.
وجوه بین المللی ماجرا
سومین خط خبری که حول این واقعه دنبال می شد تاثیرات بین المللی این حادثه بود. مخصوصا که در روز شنبه مذاکرات غیرمستقیم میان هیئت های ایرانی و آمریکایی به صورت همزمان با این اتفاق در آن سوی آب های خلیج فارس و دریای عمان در مسقط در جریان بود و عمده کسانی که علت این واقعه را خرابکاری می دانستند از نقش اسرائیل در برهم زدن مذاکرات میان ایران و آمریکا می گفتند. از طرفی کسانی که این واقعه را با انفجار سال 2020 بیروت مقایسه می کردند این اتفاق را به عنوان ضعف در زیرساخت های اقتصادی و امنیتی کشور تعبیر می کردند. گرچه که تا زمانی که نمود واقعی بیرونی برای این اتفاق نباشد نمی توان در رابطه با اثر این حادثه بر مذاکرات یا ابعاد بین المللی آن نظر داد اما آن چه به طور قطع تا کنون پیش آمد کرده سرازیر شدن سیلی از پیام های همدردی و تسلیت از ملل مختلف جهان به دولت و ملت ایران بوده است. حتی پس از درخواست دولت ایران فدراسیون روسیه اقدام به ارسال 3 هواپیمای امدادی برای کمک به فرایند اطفای حریق و امداد به بندر عباس کرد که بیانگر جدیت این کشور در همدردی و کمک به ایران در مواجهه با این حادثه ناگوار بوده است.
همه برای ایران
آخرین خط خبری غالب اما ابراز همدردی فراگیر تمام مردم به صورت مجازی و حقیقی با حادثه دیدگان بود؛ جریانی که از حضور فیزیکی در محل و کمک به امدادرسانی شروع شد و تا صف های چند صد نفره در مراکز مختلف اهدا خون در سراسر کشور ادامه پیدا کرد. کوتاه کردن فستیوال کوچه در بوشهر پس از انجام اجراهای حزن انگیز، اعلام آمادگی پزشکان و کادر درمان در خدمت رسانی به حادثه دیدگان و پیام های تسلیت و همدردی از ورزشکاران، هنرمندان و عموم مردم اتفاقاتی بودند که با فاصله ای کم و به سرعت در فضای مجازی و حقیقی جامعه ایران خود را نشان دادند. این حجم از نوع دوستی و عشق به میهن و هموطنان احتمالا یکی از مهم ترین دلایلی بود که سیل انتشار شایعات و اخبار جهت داری که پیرامون این حادثه منتشر می شدند را به حاشیه راند.
تمام این موارد اما در رسانه های فضای مجازی و سایت های اینترنتی دنبال می شدند و صداوسیما در پوشش و خبررسانی درباره این حادثه به نوعی عقب مانده بود؛ عدم پوشش زنده و مداوم شبکه های ملی از محل وقوع حادثه، عدم استفاده از نوار سیاه در روز اول وقوع حادثه و عدم تغییر در کنداکتور روزانه صداوسیما مواردی بودند که باعث واکنش مردم و رسانه ها به عملکرد صداوسیما شدند.