نگاهی به پشت پرده غیرقانونی شدن «اخوان المسلمین» در اردن
ممنوعیت پس از 80 سال
پس از سال‌ها روابط پرفراز و نشیب میان اخوان المسلمین و دولت اردن، امان هفته گذشته اعلام کرد که فعالیت گروه‌های وابسته به اخوان المسلمین در این کشور ممنوع خواهد بود. مقامات اردنی این گروه را به «مشارکت در فعالیت‌هایی که می‌تواند امنیت و وحدت ملی را بی‌ثبات و تضعیف کند» متهم کرده‌اند. اخوان المسلمین دهه‌هاست که در اردن فعالیت سیاسی دارد و ممنوع شدن فعالیت این گروه اسلام‌گرا بیش از هرچیز این پرسش را ایجاد می‌کند که چرا فعالیت اخوان المسلمین پس از هشت دهه ممنوع اعلام شده است.
اخوان المسلمین اردن، از تاسیس تا انشعاب
اخوان المسلمین قدیمی ترین و بزرگ ترین سازمان اسلامی در اردن است. این گروه اردنی در سال 1946 در امان با هماهنگی هسته مرکزی آن در مصر تأسیس شد و مجوز رسمی را از نخست وزیر اردن در آن زمان دریافت کرد. پیش از این، این گروه در دهه 1920 در مصر تأسیس شده بود. اخوان المسلمین در حال حاضر بیش از 10 هزار عضو در اردن دارد. در سال 2015، اخوان المسلمین اردن به دو گروه اصلاح طلب با عنوان جامعه اخوان المسلمین و اخوان المسلمین سنتی تقسیم شد. این دو جناح اگرچه رقیب سیاسی به شمار می‌روند، اما در اصول پای بند به اصول اصلی اخوان المسلمین برای کسب قدرت سیاسی با هدف اجرایی شدن دولت اسلامی هستند. در سپتامبر 2016، حزب جبهه اقدام اسلامی وابسته به اخوان المسلمین 10 کرسی از 130 کرسی پارلمان را به دست آورد. نامزدهای اصلاح طلب اخوانی اما با یک حزب جداگانه به نام حزب کنگره ملی شرکت کردند و هیچ کرسی در پارلمان اردن به دست نیاوردند.
استراتژی این گروه در اردن همواره تاکید بر مشارکت سیاسی و تظاهرات مردمی در کنار نفی فعالیت مسلحانه و خشونت آمیز بوده است. با این حال در نشست عمومی اخوان المسلمین در امان در ژانویه 2013، «همام سعید»، از مقامات ارشد اخوان اردن اعلام کرد که متعهد به برپایی خلافت اسلامی در اردن است و این موضع گیری باعث شد تا دولت اردن با بدگمانی به فعالیت این گروه نگاه کند. پس از آن «ملک عبدا... دوم»، پادشاه اردن در سال 2013 در مصاحبه ای با نشریه آتلانتیک، رهبران اخوان المسلمین را به «گرگ هایی در لباس میش» متهم کرد.
در عین حال به رغم تعهد اخوان المسلمین مبنی بر عدم خشونت، راهپیمایی‌های این گروه در موارد متعددی به خشونت کشیده شده است و معترضان با پلیس درگیر می شوند. در مارس 2014، پلیس ضد شورش اردن با معترضان اخوانی که قصد حمله به سفارت اسرائیل در امان را داشتند، مقابله کرد. بر اساس گزارش ها، بسیاری از آن ها دستگیر شدند. در نوامبر 2014 نیز مقامات اردنی 31 نفر را به اتهام عضویت در یک هسته مرکزی اخوان المسلمین که اسلحه و پول را به کرانه باختری منتقل می‌کردند، دستگیر کردند. با این حال طی یک دهه گذشته نیز، اخوان المسلمین اردن با انشعابات متعددی روبه رو بوده و در مواردی رقابت‌های درونی در این گروه اسلام گرا باعث تضعیف کلی آن شده است. در حال حاضر با وجود آن که حداقل 30 نماینده پارلمان اردن وابسته به اخوان المسلمین به شمار می‌رود، اما این 30 نماینده در همه موارد با هم همسو و هم رای نیستند. در واقع با ادامه درگیری بین جناح‌های مختلف اخوانی، ناظران در مورد کارایی اخوان‌المسلمین در اردن تردید کرده‌اند.
رویکرد اخوانی‌های اردن
این گروه اردنی خود را به عنوان یک گروه مدافع اسلام میانه رو که برای گسترش روح اعتدال در جامعه و مقابله با افراط‌گرایی و تعصب تلاش می‌کند، توصیف می‌کند.
به گفته تحلیلگران عربی، این گروه در اردن توجه ویژه ای به مسئله فلسطین دارد و منتقدان این گروه در اردن آن‌ها را متهم می‌کنند که مسئله فلسطین را بر منافع ملی اردن در اولویت بالاتری قرار داده است. اخوان المسلمین اردن برای چندین دهه از حامیان دولت این کشور بوده است. مقامات اردنی در نیمه قرن بیستم در دوره ای که احزاب سیاسی در اردن محدود بودند، به این گروه اجازه فعالیت دادند. با این حال اخوان المسلمین اردن همواره خود را «یک حزب مخالف جریان حاکم و بزرگ‌ترین، قدرتمندترین و تأثیرگذارترین حزب اردنی» توصیف می‌کند.اکنون و پس از 80 سال فعالیت سیاسی و مذهبی در این کشور، دولت اردن هفته گذشته ممنوعیت رسمی اخوان المسلمین ، مصادره مقر و دارایی های آن را اعلام و هرگونه ترویج افکار یا نشریات این گروه را جرم انگاری کرد. این تصمیم که توسط وزیر کشور اردن اعلام شد، بر مبنای حکم نهایی قضایی صادر شده در سال 2020 توسط دادگاه تجدیدنظر صورت گرفته است. این تصمیم همچنین شامل «بستن دفاتر یا مقرهای مورد استفاده توسط اخوان المسلمین یا هر نهاد وابسته دیگری و ممنوعیت داد و ستد با آن‌هاست.»
چرایی نگرانی اردن
تحولات مرتبط با 7 اکتبر 2023 و عملیات طوفان الاقصی نیروهای فلسطینی علیه اسرائیل، باعث محبوبیت فزاینده اخوان المسلمین در اردن شد که همواره خود را پیشتاز حمایت از فلسطین معرفی می‌کند. پیروزی ائتلاف سیاسی اخوان المسلمین در انتخابات پارلمانی 2024 اردن با کسب 31 کرسی از 138 کرسی، برای ناظران سیاسی شوکه کننده بود. این ائتلاف سیاسی در واقع نزدیک به نیم میلیون رای از مجموع 1.6 میلیون رای دهنده ثبت نام شده را به دست آورد و آن را به بزرگ ترین و قدرتمندترین سازمان اپوزیسیون در اردن تبدیل کرد. بر این اساس به نظر می‌رسد دولت اردن با ایجاد محدودیت‌ها و ممنوعیت فعالیت اخوان المسلمین، به دنبال آن است که از مانع نفوذ فزاینده این گروه در اردن شود.