بررسی وضعیت صنعت شیلات و پرورش آبزیان در خراسان رضوی
جزر و مد آبزی پروری
سید محمدمهدی هاشمی
استان خراسان رضوی با در اختیار داشتن تعداد قابل توجهی مرکز پرورش آبزیان ظرفیتی قابل توجه در پرورش انواع ماهی های خوراکی و زینتی دارد که با توسعه بیشتر آن علاوه بر اشتغال زایی امکان افزایش درآمدها و صادرات را هم برای استان ایجاد می کند.به رغم این ظرفیت ارزشمند اما بحران آب و قطعی های برق به دلیل ناترازی های انرژی مهم ترین موانع پیش روی فعالان این بخش هستند. در این گزارش به ظرفیت پرورش انواع شیلات و آبزیان و امکان توسعه این صنعت درکنار مهم ترین چالش های پیش روی آن در استان خراسان رضوی پرداخته ایم.
افزایش تولید انواع آبزیان خوراکی علاوه بر ایجاد شغل و توسعه اقتصادی که به همراه دارد باعث پررنگ تر شدن نقش این ماده غذایی سالم و مغذی در سبد غذایی خانوار و به تبع آن باعث سلامتی و کاهش انواع بیماری ها می شود. خود این مسئله باعث جلوگیری از اتلاف درصدی از بودجه های دولتی در حوزه درمان خواهد شد. همچنین تولید آبزیان زینتی با ایجاد ارزش افزوده قابل قبول، اشتغال زایی و بازده مناسب قدم های موثری در مسیر توسعه استان خراسان رضوی هستند. به رغم این ظرفیت مناسب اما بحران هایی مثل کمبود آب و ناترازی انرژی نه تنها تبدیل به موانعی در راه توسعه بیشتر این صنعت در استان شده اند، بلکه حتی موجب کاهش بازده و در مواردی ضررهای قابل توجهی برای فعالان این حوزه شده اند. البته که راه حل های مختلفی در جهت افزایش تولید آبزیان و استفاده مجدد آب با بازچرخانی آن یا استفاده از آب استفاده شده برای آبیاری زمین های زراعی وجود دارد. درباره وضعیت و چالش های پیش روی صنعت شیلات در استان خراسان رضوی گفت و گویی با مدیر امور شیلات و آبزیان سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی داشتیم.
آورده های صنعت شیلات برای خراسان رضوی
مجید طاهرپور در پاسخ به سوالی مبنی بر پتانسیل استان خراسان رضوی در توسعه صنعت شیلات به خراسان رضوی اظهار می کند: استان خراسان رضوی به رغم قرار گرفتن در منطقه کم بارش و بیابانی به دلیل اقلیم و همچنین منابع آب متنوع در کل شرایط مناسبی برای پرورش آبزیان دارد. وجود 10137 حلقه چاه، 6612 دهانه چشمه ، 6970 رشته قنات، 32 رودخانه مهم و 19 سد در سطح استان خود گواه این موضوع است. صنعت پرورش ماهی در استان به طور خلاصه دارای مزایایی است،به عنوان مثال: استفاده بهینه از منابع آب، تولید پروتئین حیوانی مرغوب (امروزه ارزش گوشت آبزیان بر هیچ کس پوشیده نیست و معمولا از ماهی تحت عنوان غذای سلامتی یاد می شود)، تامین امنیت غذایی جامعه و کاهش وابستگی به واردات مواد غذایی، اشتغال زایی مناسب، درآمد حاصله از گردشگری آبزیان یا آکواتوریسم مانند پارک کروکودیل یا رستوران های آبزیان، صادرات انواع محصولات مرتبط با آبزیان مانند صادرات انواع خوراک ماهی، ماهیان زینتی و ماهیان خوراکی به کشورهای همجوار و کسب درآمد ارزی برای استان و همچنین کمک به درآمد جامعه روستایی کشور.
تولید 15060 تن ماهی خوراکی در سال 1403
مدیر امور شیلات و آبزیان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به جایگاه استان به عنوان یکی از تولیدکنندگان شیلات ادامه می دهد: استان خراسان رضوی در سال گذشته افتخار اخذ رتبه ششم تولید ماهیان گرمابی و رتبه نهم ماهیان سردابی در کشور را داشته است و در مجموع رتبه 15 تولید کشور را در حوزه شیلات به خود اختصاص داده ایم. ضمن این که در سال 1402 در تولید گوشت ماهیان خاویاری رتبه هشتم کشور و در تولید خاویار موفق به کسب رتبه ششم شدیم. طاهرپور در پاسخ به این سوال که گردش مالی صنعت شیلات استان چقدر است؟ و معمولا پرورش چه نوع ماهی هایی در استان رواج دارد،بیان می کند: در سال گذشته حدود 19500 میلیارد ریال سرمایه در گردش در صنعت ماهیان سردابی، 4500 میلیارد ریال در صنعت ماهیان گرمابی و 600 میلیارد ریال در بخش ماهیان زینتی در استان گردش مالی وجود داشته است. وی با اشاره به انواع ماهیانی که در استان پرورش پیدا می کنند بیان می کند: با توجه به اقلیم متنوع استان خراسان رضوی ماهیان تولید شده در استان در 4 گروه مجزا شامل ماهیان سردابی نظیر قزل آلا، ماهیان گرمابی نظیر کپور، ماهیان خنک آبی مانند ماهیان خاویاری و ماهیان زینتی و ماهی قرمز قرار می گیرند. طاهرپور با اشاره به میزان تولید شیلات در استان خراسان رضوی تصریح می کند: ما در سال 1403 در استان 15.060 تن ماهی خوراکی تولید کرده ایم که 11.106 تن ماهیان سردآبی و 3.843 تن ماهیان گرمابی بوده اند. همچنین در سال گذشته 111 تن ماهیان خاویاری، 256 کیلوگرم خاویار و 13.300.000 قطعه ماهیان زینتی در استان خراسان رضوی تولید شده است.
خشکسالی مهم ترین چالش پیش روی صنعت شیلات
مدیر امور شیلات و آبزیان جهاد کشاورزی استان در پاسخ به این سوال که با توجه به کمبود شدید آب در استان آیا توسعه این صنعت در استان توجیه دارد؟ می گوید: به هر حال خشکسالی یکی از عوامل مهم محدود کننده صنعت آبزی پروری در استان است ولی در سال های اخیر با پیش بینی تمهیداتی از قبیل مکانیزاسیون مزارع و استفاده از فناوری های نوین تا حدودی آثار خشکسالی کاهش یافته است. در حقیقت در سال های اخیر در کنار توسعه افقی، تمرکز بیشتری بر توسعه عمودی یا به عبارتی افزایش تولید در واحد سطح شده است. وی با اشاره به چالش های پیش روی این صنعت در خراسان رضوی تصریح می کند: این صنعت هم مثل هر صنعت دیگری در استان ما با چالش هایی روبه روست که مهم ترین این چالش ها اعم از خشکسالی های سال های اخیر، تغییرات اقلیمی، کمبود اعتبارات و تسهیلات بانکی، قطع مکرر برق مزارع پرورش ماهی، افزایش شدید قیمت نهاده های اولیه آبزیان شامل خوراک، بچه ماهی، دستمزد پرسنل و ... یا به طور کلی افزایش هزینه تولید، قیمت پایین محصولات تولیدی در بازار به رغم افزایش هزینه های تولید و عدم هماهنگی بین نهادهای دولتی در حمایت از این صنعت است.
استفاده از انرژی خورشیدی در حوضچه های پرورش ماهی
طاهرپور با اشاره به خسارت های این صنعت به علت قطعی های مکرر برق در سال گذشته ادامه می دهد: در سال گذشته خسارت های زیادی ناشی از قطع برق بر مزارع پرورش ماهی استان تحمیل شد که به همین علت راهکارهایی هم توسط سازمان جهاد کشاورزی برای کم کردن تاثیر این قطعی ها بر صنعت شیلات تدوین شده است؛ این راهکارها شامل ترغیب پرورش دهندگان در به کارگیری دیزل ژنراتورها در مواقع قطع برق، همکاری و مساعدت در تامین سوخت مورد نیاز دیزل ژنراتورها و ترغیب پرورش دهندگان در به کارگیری انرژی های نوین در مزارع مانند پنل های خورشیدی بوده است که حتی در این باره در سال گذشته یک پرورش دهنده جهت دریافت تسهیلات بانکی برای نصب پنل های خورشیدی نیز معرفی شد. وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اعلام سیاست های حمایتی در نظرگرفته شده برای تشویق سرمایه گذاران به توسعه این صنعت در استان خاطرنشان می کند: ما در استان خراسان رضوی به دنبال افزایش بهره وری این صنعت و توسعه آن هستیم که در همین جهت سیاست های تشویقی برای سرمایه گذاران این حوزه در نظر گرفته شده است. این سیاست ها شامل معرفی به بانک جهت دریافت تسهیلات بانکی، جذب اعتبارات در قالب اعطای یارانه به نهاده های اولیه نظیر خوراک و بچه ماهی و ...، مساعدت جهت رفع مشکل فروش محصولات تولیدی از طریق توزیع ماهی در سایر نهادهای دولتی، ترغیب پرورش دهندگان در توسعه صنعت گردشگری و آکواتوریسم و تشکیل کمیسیون های مشترک با سایر ادارات جهت رفع مشکل پرورش دهندگان بوده است به عنوان مثال برای مورد آخر تشکیل جلسه مشترک با شرکت آب منطقه ای و دام پزشکی را برای پیگیری مسائل فعالان این حوزه داشته ایم.