«جنگ تصویرسازی از آینده»
مصطفی زمانیان
سفر ترامپ به منطقه پایان یافت. صحبت‌های اخیر ترامپ در ریاض مورد توجه رسانه ها و تحلیل گران زیادی قرار گرفت. تحلیل گران سیاسی و امنیتی این سفر را به مثابه تلاش او برای حضور و تاثیرگذاری مستقیمش بر روی میز مذاکرات ایران و آمریکا تلقی کرده‌اند. بی تردید بخش‌های زیادی از صحبت‌های وی را باید رجزخوانی سیاسی و نظامی دانست؛ گوش دنیا از گزافه‌گویی های او پُر است که قطعا بخشی از آن به قدرت سیاسی و نظامی امروز جمهوری اسلامی ایران بر می‌گردد.اما از منظر سیاسی تحلیل پیام ترامپ، رویدادی درس‌آموز و حاوی نکات قابل تأملی است. این که در شتاب تحولات جهانی و خاصّه منطقه غرب آسیا، رئیس جمهور ایالات متحده چه مواضع و نکاتی را مورد تمرکز و توجه خود قرار می‌دهد، نشان از اولویت‌های او و رویکرد وی به هم‌پیمانان آمریکا دارد. با تحلیلی محتوایی از سخنرانی حدود یک ساعته ترامپ در ریاض و کنش‌های رفتاری و گفتاری او، به جرئت می توان مفهوم محوری کنش سیاسی ترامپ درخصوص عربستان، منطقه و ایران را در یک عبارت خلاصه کرد: تصویرسازی از آینده! ترامپ سخنرانی خود را با ترسیمی از وضعیت آمریکا در چند ماه گذشته آغاز می کند. سپس با اعلام این که هدف سفرش رونمایی از تصویر آینده منطقه است، سخنرانی اش را بر مروری بر وضع کنونی عربستان متمرکز می کند و در این میان، تقدیر چند باره از بن سلمان و تصریح بر نقش محوری او در پیشرفت عربستان در مسیر توسعه، اقدامی بدیع و نوآورانه به نظر می‌رسد. در واقع ترامپ در این فرصت خاص رسانه‌ای و سیاسی کوشیده است تا یک «تصویر مثبت» و جذاب از هم‌پیمان منطقه‌ای خود ارائه دهد و مکمل این تصویرپردازی مثبت ترامپ از عربستان سعودی، تلاش وی برای ارائه تصویری منفی و مخرب از ایران بود در نهایت ترامپ سعی کرد تا با معرفی امکان هایی برای تحول در آینده ایران، تحقق آینده ای روشن برای ایران را منوط به رسیدن به توافق بداند. به عبارتی ترامپ تلاش می کند که تصویر خود از آینده ایران را منحصر در مسیر پیشنهادی خود کند و در پایان تهدید به وقوع شرایطی بدتر از گذشته را پیش بینی می کند. درس‌آموخته این مواضع مهم ترامپ، اهمیت تصویرسازی به عنوان راهبردی موثر در جهان سیاسی امروز است. ترامپ در یک میدان جنگ پیچیده و چند بُعدی با ایران و آنچه وی نیروهای نیابتی ایران در منطقه می‌خوانَد، «تصویر آینده» را دستاویز خود قرار داده است. گویا ارائه تصویری مثبت از نتیجه همراهی با آمریکا و تخریب هر جریان و عنصر مقاوم در برابر اراده آمریکایی، سلاحی است که او از هر گونه ابزار جنگی دیگری در میانه این میدان جنگ مرکّب از جنگ‌های شناختی، دیپلماتیک، فرهنگی، امنیتی و حتی جنگ سخت، کارآمدتر و مخرب‌تر یافته است. این رخداد مهم سیاسی و استفاده از تصویر آینده به مثابه یک سلاح نَرم، ما را مجاب می‌سازد که از «جنگ تصویرسازی از آینده» به عنوان عرصه جنگی نوین نام ببریم. در میدان این جنگ روزآمد، ما شاهد اقدامات تصویرپردازانه‌ای از سوی آمریکا و کشورهای مورد حمایت آن هستیم؛ در قالب‌هایی نظیر تعریف چشم‌اندازهای ملی برای کشورهای عربی، طراحی و اجرای برنامه‌های بهبود ویژند ملی به مشاورت نهادهای مجرّب آمریکایی و اروپایی در این کشورها و اجرای این برنامه‌ها به رغم هزینه‌های هنگفت آن‌ها در قالب‌های متنوعی از میزبانی رویدادهای ورزشی و فرهنگی جهانی گرفته تا اجرای پروژه‌های بلندپروازانه نوآورانه و فناورانه. اظهارات ترامپ و استفاده او از سلاح نرم تصویرسازی از آینده را نیز بایستی در تکمیل این زنجیره اقدامات بهبود تصویر کشورهای همسو قلمداد کرد. گویا وی و هم‌پیمانانش به دنبال برداشت میوه آن تصویرپردازی ای هستند که بذر آن را در دهه‌های اخیر توسط شرکت های مشاوره آمریکایی در قالب سند چشم انداز کشورهای عربی در منطقه کاشته‌اند، آن هم به بهای گزاف پروژه‌های چند میلیارد دلاری.حال این پرسش بجاست که در این جنگ ترکیبی نوین بر سر تصویر آینده ما کجای میدان نبرد قرار گرفته‌ایم؟ آیا موضع مناسبی در این میدان جنگ اتخاذ کرده‌ایم؟ اصلا آیا به این میدان جنگ تصویرسازی و روایت از آینده کشورمان، منطقه و جبهه مقاومت باور یافته‌ایم؟ آیا اساسا بدنه حکمرانی و نخبگانی ما به این میدان وارد شده و نسبتی با این موضوع حیاتی برقرار کرده است؟ در حالی که ترامپ به مثابه افسر ارشد و فرمانده جنگی، شخصا در این میدان جنگ تصویرسازی از آینده وارد شده است، مدیران ارشد نظام جمهوری اسلامی ایران ارتباطی فعال و حضوری جدی در این میدان یافته‌اند؟ پرسش‌هایی که با عنایت به وضعیت نیروهای این عرصه جنگی در کشورمان، هرچند پاسخ‌هایی مطلوب به آن ها نمی‌توان یافت اما پرداخت امیدوارانه و تبیین ضرورت و کیفیت کنش‌گری بایسته و جمعی حکمرانان و نخبگان ما در این خصوص ضرورتی گریزناپذیر می‌نماید؛ تا در این میدان نبرد که اذهان مخاطبین داخلی و منطقه‌ای تصویر کنونی و آینده ایران را در قیاس با کشورهای منطقه‌ای مورد حمایت ایالات متحده هدف قرار داده است، با قوت حاضر شوند.