نقش سبک زندگی در روشن و خاموش شدن ژن‌ها
المیرا زمانی | روزنامه‌نگار سلامت
تا به حال فکر کرده‌اید که چرا دوقلوهای همسان با این که ژن‌های یکسانی دارند، ممکن است در بزرگ سالی یکی سالم بماند و دیگری دچار بیماری شود؟ پاسخ این معما در علمی نهفته است که به آن اپی‌ژنتیک گفته می‌شود؛ شاخه‌ای از زیست‌شناسی که بررسی می‌کند چگونه عوامل محیطی می‌توانند بدون تغییر در ساختار DNA، بر نحوه عملکرد ژن‌ها اثر بگذارند. تغییرات اپی‌ژنتیکی می‌توانند موقتی یا دایمی باشند و به نسل‌های بعدی منتقل شوند. اپی‌ژنتیک در بسیاری از زمینه‌ها، از جمله تحقیقات سرطان، بیماری‌های قلبی و اختلالات روانی، اهمیت زیادی دارد. از طریق درک بهتر این فرایندها، می‌توان به توسعه درمان‌های جدید برای بیماری‌ها و همچنین بهبود سبک زندگی و پیشگیری از بیماری‌ها کمک کرد. این علم در حال حاضر یکی از پرشتاب‌ترین و پرطرفدارترین حوزه‌ها در زیست‌شناسی و پزشکی است. ژن‌ها، فقط کُد نیستند، دستورالعملی‌اند که باید اجرا شوند. هر سلول بدن ما شامل نسخه‌ای کامل از DNA است، همان نقشه ژنتیکی که از پدر و مادر به ارث برده‌ایم. اما تمام ژن‌ها در همه سلول‌ها فعال نیستند. درست مثل چراغ‌هایی که می‌توان روشن یا خاموش‌شان کرد، ژن‌ها هم بسته به شرایط، فعال یا غیرفعال می‌شوند. این جاست که محیط وارد ماجرا می‌شود.
تنظیم‌کننده‌های پنهان ژن‌ها
شاید الان ذهن‌تان پر از سوال باشد و به دنبال این باشید که چه مواردی می‌توانند روی ژن‌ها تاثیر بگذارند و آن را تنظیم کنند. ما به این موارد خواهیم پرداخت.
نقش پررنگ تغذیه
ویتامین‌ها و مواد معدنی خاص، مانند ویتامین B12 و اسید فولیک، می‌توانند تأثیر مستقیم بر فرایند DNA داشته باشند. آن‌ها می‌توانند فعالیت آنزیم‌هایی را که در تنظیم بیان ژن‌ها نقش دارند، تغییر دهند. همچنین برخی مواد غذایی مثل سبزیجات و میوه های غنی از آنتی اکسیدان ها می‌توانند با تأثیر بر مسیرهای سیگنالی سلولی، تغییرات اپی ژنتیکی را مهار کنند. این تغییرات اپی ژنتیکی ممکن است به صورت موقت یا دایمی باشند و می‌توانند بر سلامت فرد تأثیر بگذارند. در کل، تغذیه مناسب با تأمین مواد مغذی مورد نیاز می‌تواند نقش مهمی در حفظ و تنظیم الگوهای اپی ژنتیکی سالم داشته باشد.
ورزش منظم و بهبود عملکرد ژن‌ها
ورزش می‌تواند باعث فعال‌سازی ژن‌های مرتبط با سلامت و متابولیسم و سوخت‌و‌ساز چربی شود و ورزش منظم به کاهش استرس و اضطراب کمک می‌کند. استرس می‌تواند منجر به تغییرات منفی در اپی‌ژنتیک شود، بنابراین فعالیت بدنی می‌تواند به تثبیت و حفظ الگوهای اپی‌ژنتیکی سالم کمک کند. سلامت متابولیک و پیشگیری از بیماری، با تغییرات اپی‌ژنتیکی مثبت ناشی از ورزش، ریسک بروز بیماری‌هایی مانند دیابت نوع ۲، چاقی و برخی انواع سرطان را کاهش می دهد. به طور کلی، ورزش نه تنها به عنوان یک عامل فیزیکی برای بهبود سلامتی عمل می‌کند، بلکه با تأثیر بر الگوهای اپی‌ژنتیکی، به بهبود عملکرد ژن‌ها و سلامت کلی بدن کمک می‌کند. بنابراین، حفظ یک الگوی ورزشی منظم می‌تواند تأثیرات مثبت طولانی‌مدتی بر سلامت و کیفیت زندگی داشته باشد.
فعال و غیرفعال‌کردن هورمون‌ها
وقتی دچار اضطراب می‌شویم، بدن هورمون‌هایی ترشح می‌کند. این هورمون‌ها می‌توانند باعث تغییرات اپی‌ژنتیکی شوند، به این صورت، استرس می‌تواند باعث فعال یا غیرفعال‌تر شدن بعضی از ژن‌هایی که مربوط به کنترل احساسات، حافظه یا سیستم ایمنی هستند، شود. به طور مثال، ژن‌های مرتبط با افسردگی و اضطراب را فعال‌تر و در مقابل فعالیت ژن‌هایی را که به آرامش و کنترل استرس کمک می‌کنند، ضعیف می‌کند. البته بعضی از تغییرات اپی‌ژنتیکی که در اثر استرس شدید ایجاد می‌شوند، ممکن است برای مدت طولانی باقی بمانند. این تغییرات ممکن است به فرزندان هم منتقل شود مثلاً کودکانی که مادرشان در دوران بارداری استرس زیادی داشته، ممکن است ریسک بالاتری برای مشکلات اضطرابی داشته باشند.
محیط و آلودگی‌ها
قرارگیری در معرض آلودگی‌های محیطی مانند مواد شیمیایی صنعتی، سیگار و آلودگی هوا می‌تواند باعث تغییرات اپی‌ژنتیکی در ژن‌های مرتبط با التهاب و بیماری‌های مزمن شود. در حالی که ژن‌ها به‌عنوان نقشه اولیه بدن عمل می‌کنند، اما سبک زندگی ما می‌تواند تأثیرات عمیقی بر نحوه بیان آن‌ها داشته باشد. با انتخاب‌های سالم در زمینه تغذیه، ورزش و مدیریت استرس، می‌توانیم اپی‌ژنتیک خود را به‌نفع سلامت و رفاه خود تغییر دهیم. این نشان‌دهنده قدرت ما در شکل‌دهی به سرنوشت ژنتیکی‌مان است.
تنظیم‌کننده‌های پنهان ژن‌ها
شاید الان ذهن‌تان پر از سوال باشد و به دنبال این باشید که چه مواردی می‌توانند روی ژن‌ها تاثیر بگذارند و آن را تنظیم کنند. ما به این موارد خواهیم پرداخت.
نقش پررنگ تغذیه
ویتامین‌ها و مواد معدنی خاص، مانند ویتامین B12 و اسید فولیک، می‌توانند تأثیر مستقیم بر فرایند DNA داشته باشند. آن‌ها می‌توانند فعالیت آنزیم‌هایی را که در تنظیم بیان ژن‌ها نقش دارند، تغییر دهند. همچنین برخی مواد غذایی مثل سبزیجات و میوه های غنی از آنتی اکسیدان ها می‌توانند با تأثیر بر مسیرهای سیگنالی سلولی، تغییرات اپی ژنتیکی را مهار کنند. این تغییرات اپی ژنتیکی ممکن است به صورت موقت یا دایمی باشند و می‌توانند بر سلامت فرد تأثیر بگذارند. در کل، تغذیه مناسب با تأمین مواد مغذی مورد نیاز می‌تواند نقش مهمی در حفظ و تنظیم الگوهای اپی ژنتیکی سالم داشته باشد.
ورزش منظم و بهبود عملکرد ژن‌ها
ورزش می‌تواند باعث فعال‌سازی ژن‌های مرتبط با سلامت و متابولیسم و سوخت‌و‌ساز چربی شود و ورزش منظم به کاهش استرس و اضطراب کمک می‌کند. استرس می‌تواند منجر به تغییرات منفی در اپی‌ژنتیک شود، بنابراین فعالیت بدنی می‌تواند به تثبیت و حفظ الگوهای اپی‌ژنتیکی سالم کمک کند. سلامت متابولیک و پیشگیری از بیماری، با تغییرات اپی‌ژنتیکی مثبت ناشی از ورزش، ریسک بروز بیماری‌هایی مانند دیابت نوع ۲، چاقی و برخی انواع سرطان را کاهش می دهد. به طور کلی، ورزش نه تنها به عنوان یک عامل فیزیکی برای بهبود سلامتی عمل می‌کند، بلکه با تأثیر بر الگوهای اپی‌ژنتیکی، به بهبود عملکرد ژن‌ها و سلامت کلی بدن کمک می‌کند. بنابراین، حفظ یک الگوی ورزشی منظم می‌تواند تأثیرات مثبت طولانی‌مدتی بر سلامت و کیفیت زندگی داشته باشد.
فعال و غیرفعال‌کردن هورمون‌ها
وقتی دچار اضطراب می‌شویم، بدن هورمون‌هایی ترشح می‌کند. این هورمون‌ها می‌توانند باعث تغییرات اپی‌ژنتیکی شوند، به این صورت، استرس می‌تواند باعث فعال یا غیرفعال‌تر شدن بعضی از ژن‌هایی که مربوط به کنترل احساسات، حافظه یا سیستم ایمنی هستند، شود. به طور مثال، ژن‌های مرتبط با افسردگی و اضطراب را فعال‌تر و در مقابل فعالیت ژن‌هایی را که به آرامش و کنترل استرس کمک می‌کنند، ضعیف می‌کند. البته بعضی از تغییرات اپی‌ژنتیکی که در اثر استرس شدید ایجاد می‌شوند، ممکن است برای مدت طولانی باقی بمانند. این تغییرات ممکن است به فرزندان هم منتقل شود مثلاً کودکانی که مادرشان در دوران بارداری استرس زیادی داشته، ممکن است ریسک بالاتری برای مشکلات اضطرابی داشته باشند.
محیط و آلودگی‌ها
قرارگیری در معرض آلودگی‌های محیطی مانند مواد شیمیایی صنعتی، سیگار و آلودگی هوا می‌تواند باعث تغییرات اپی‌ژنتیکی در ژن‌های مرتبط با التهاب و بیماری‌های مزمن شود. در حالی که ژن‌ها به‌عنوان نقشه اولیه بدن عمل می‌کنند، اما سبک زندگی ما می‌تواند تأثیرات عمیقی بر نحوه بیان آن‌ها داشته باشد. با انتخاب‌های سالم در زمینه تغذیه، ورزش و مدیریت استرس، می‌توانیم اپی‌ژنتیک خود را به‌نفع سلامت و رفاه خود تغییر دهیم. این نشان‌دهنده قدرت ما در شکل‌دهی به سرنوشت ژنتیکی‌مان است.