در بین خصوصیات برجسته شهید آیت ا... رئیسی، آن چه او را عمیقاً ممتاز می‌ساخت، باور و علقه بی‌آلایش او به مردم بود
مردم‌دار
احسان صالحی /دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت سیزدهم
درباره شهید رئیسی این روزها مطالب زیادی گفته شده است. هر کسی از منظری به دیدگاه ها و فعالیت‌های او توجه کرده است. مثلاً می‌توان گفت آقای رئیسی کارآزموده بود و با مسئولیت‌های مهمی که تا پیش از ریاست جمهوری برعهده داشت، آمادگی‌های لازم برای قرار گرفتن در چنین منصبی را کسب کرده بود. می‌توان گفت سعه صدر و توانایی مدیریتی، اشراف به نظام مسائل کشور، آشنایی با ظرفیت ها و توانایی‌های طبیعی و انسانی، اعتماد به نفس و روحیه فوق‌العاده برای مواجهه با چالش‌ها، قدرت الهام‌بخشی به کارگزاران و متصدیان دستگاه ها و همچنین برخی خصلت های شخصی همچون تواضع، اخلاص، صدق و خودساختگی، در او واقعاً درخشان بود. اما در بین این خصوصیات، آن چه او را عمیقاً ممتاز می‌ساخت، باور و علقه بی‌آلایش او به مردم بود.
آقای رئیسی حقیقتاً مردمی بود؛ مردمی بودن در او نهادینه بود. نزدیک شدن به مردم نه تنها برای او تکلّف ایجاد نمی‌کرد، بلکه شیرین‌ترین لحظات او که گذر زمان را در آن ها از یاد می‌برد، لحظات ارتباطات مردمی او بود.
رئیس‌جمهور علاوه بر این که در پی حل مسائل مردم و پیشرفت کشور بود، در حوزه کاری ما که بخش اطلاع‌رسانی و رسانه دولت ایشان بود، دغدغه جدی برای رفع ابهامات مردم و پاسخگویی داشت. احترام او به افکار عمومی یک احترام واقعی بود. همان‌قدر که نیازهای عمومی مردم برای او اهمیت و اولویت داشت، برای افکار عمومی و برداشت‌های مردم از دولت اهمیت قائل بود. جزو برنامه‌های ثابت و به تعبیر خود ایشان تعقیبات نماز صبح او، مرور روزنامه‌ها بود؛ با اشراف به مسائل دولت و کشور، مواردی که نیازمند پیگیری و رفع مشکل بود به دفتر ارجاع می‌داد تا از دستگاه مربوط پیگیری شود. مواردی که نیازمند تبیین و رفع ابهام بود، به دبیرخانه شورای اطلاع‌رسانی دولت منعکس می‌شد تا از دستگاه مربوطه خواسته شود برای انجام این مأموریت اقدام کند.
اهمیت افکار عمومی برای آقای رئیسی محدود به دوره ریاست جمهوری نبود. در دوره ریاست قوه قضاییه و تولیت آستان قدس رضوی نیز که به نوعی مقام‌های انتصابی محسوب می‌شدند، با این حال او درهای مجموعه‌های تحت مدیریت خود را به روی رسانه‌ها و فعالان سیاسی و اجتماعی گشود. در ماه مبارک رمضان سال 1398 که مقارن با اولین سال ریاست ایشان بر قوه قضاییه بود، نشستی با حضور مدیران رسانه‌ها از همه سلایق و گرایش‌های درون نظام برگزار شد؛ در آن جلسه برخی مدیران رسانه‌ها به شوخی و جدی می‌گفتند وقتی از ما برای این نشست دعوت شد، ابتدا تصور کردیم این هم یکی از احضارهای قضایی است چون تا پیش از این، نوع تعامل ما با دستگاه قضایی در این محدوده بود.
«مردم» برای آقای رئیسی همان نقطه کانونی بودند که در شرایط سخت سال 1400 که به تعبیر آقای جهانگیری (معاون اول دولت‌های یازدهم و دوازدهم) سخت‌تر از دوره دفاع مقدس بود، حاضر شد از دستگاه مطالبه‌گر یعنی قوه قضاییه به منصب پاسخگویی و صندلی داغ قوه مجریه نقل مکان کند تا بلکه بتواند گره‌های بیشتری از زندگی مردم باز کند. آن هم در حالی که انباشت بحران‌ها از تحریم و کرونا تا سوء مدیریت باعث ایجاد احساس بی‌دولتی و رها بودن امور در مردم شده بود و بسیاری از سر خیرخواهی آقای رئیسی را از حضور در انتخابات بر حذر می‌داشتند و می‌گفتند شرایط مشابه باتلاقی است که هر کسی روی صندلی رئیس‌جمهور بنشیند به درون آن فرو خواهد رفت.
آقای رئیسی در چنین شرایطی پا به میدان خدمت گذاشت و به مقابله با بحران‌های فوری و پیش‌رو همچون کرونا، تورم 50 درصدی، کسری بودجه، قطعی برق و تنش‌های آبی رفت. تنش آبی در بعضی از مناطق کشور به قدری حاد شده بود که مردم آن مناطق به نشانه اعتراض به خیابان‌ها می‌آمدند.
ویژگی درس‌آموز آقای رئیسی این بود که از مسائل فرار یا آن ها را انکار نمی‌کرد؛ بلکه اصطلاحاً به استقبال آن ها می‌رفت. مثلاً در همین مسئله تنش آبی، اولین سفر سرزده خود را به مناطق شادگان خوزستان که دچار تنش آبی بودند، اختصاص داد و در گرمای 50 درجه شهریور به آنجا رفت. آن هم در شرایطی که حدود دو سال بود همه سفرهای رئیس‌جمهور قبل به علت کرونا متوقف شده بود. با رویکرد حل مسئله، رفع چالش آب به یکی از اولویت‌های دولت سیزدهم تبدیل شد به طوری که در پایان دولت سیزدهم از 10 هزار روستای درگیر تنش آبی، مشکل 5 هزار روستا حل شده بود.
بحران کرونا و تلفات روزانه 600 تا 700 تن از مبتلایان، چالش دیگری بود که شهید رئیسی برای علاج آن به ابتکار تماس تلفنی با رئیس‌جمهور چین و درخواست واردات انبوه واکسن دست زد و ظرف چند ماه واردات و واکسیناسیون سراسری به شکلی انجام شد که ایران جزو کشورهای موفق در مهار کرونا قرار گرفت.
حذف ارز ترجیحی 4200 تومانی که میراث دولت قبل برای او بود، چالش دیگری بود که آقای رئیسی با وجود آگاهی از آسیب‌های احتمالی آن برای تصویر و محبوبیت دولت، با توجه به تکلیف قانونی و اصرار کارشناسان بر ضرورت آن، اجرای آن را در دستور کار قرار داد؛ البته با تدبیر و گفت و گوی عمومی با مردم و تدارک مقدماتی مهم همچون افزایش یارانه‌های نقدی از 45 هزار تومان به 300 و 400 هزار تومان. این تدابیر بود که باعث شد با وجود افزایش قیمت‌ها، واکنش عمومی همدلانه باشد و خاطرات تلخ افزایش قیمت بنزین تکرار نشود.
آقای رئیسی با انجام 46 سفر استانی در طول سه سال (به جز سفرهای پروژه‌ای) به صورت مستمر پیام کار، حرکت و پیشرفت را به فضای عمومی منتقل کرد؛ آن هم در شرایطی که به خصوص پس از فتنه 1401، دشمن همه توان خود را روی این پروژه قرار داده بود که ایران عزیز را زیست‌ناپذیر و زمین سوخته نشان دهد. در این شرایط، تحرک و نشاطی که رئیس‌جمهور با حضور در بین مردم و خلق تصاویری شوق‌آفرین از اجتماعات عظیم مردمی ایجاد می‌کرد، از تثبیت و رسوب روایت مجعول جلوگیری کرد.
فهرست رویکردها و اقدامات رئیس‌جمهور شهید و دولت سیزدهم فهرستی مطوّل و افتخارآمیز است. با بیان چند رویکرد و مصادیق متناظر با آن ها سعی شد نشان داده شود که در همه تصمیمات و اقدامات مهم آقای رئیسی، مردم محوریت داشتند و هر طرح مهمی که در دولت یا نزد رئیس‌جمهور مطرح می‌شد ابتدا باید از جنبه نفع عمومی توجیه می‌شد.
آقای رئیسی با همه وجود مردمی بود و پاداش اخلاص و اعتقاد خود به مردم را نیز با آن تشییع و قدرشناسی‌های مردمی در شهرهای مختلف گرفت.
دولت سیزدهم ، قفل هایی را گشود که سال ها روی آن ها خاک وعده نشسته بود
دولت سیزدهم چگونه قفل حکمرانی را شکست؟
آزاده لرستانی
اردیبهشت برای تاریخ سیاسی جمهوری اسلامی ایران، دیگر تنها ماهی از تقویم نیست؛ بلکه سالگرد عروج رئیس‌جمهور شهید، آیت‌ا... سید ابراهیم رئیسی، نقطه عطفی برای بازخوانی یک تجربه متفاوت در حکمرانی شد.
تجربه‌ای که رهبر معظم انقلاب اسلامی در خردادماه سال 1403، آن را «نصاب جدیدی از حکمرانی» توصیف کردند؛ عبارتی که نه‌فقط احترام به شخصیت رئیس‌جمهور فقید، بلکه تأییدی بر کارنامه‌ای بود که در تراز آرمان‌های انقلاب اسلامی تعریف شد.
اکنون در آستانه اولین سالگرد شهادت آیت‌ا... رئیسی و همراهانشان نیازمند بازخوانی این تجربه و استخراج مختصات آن هستیم؛ نه از سر تجلیل شخصی، بلکه به قصد تبیین الگوی بومی حکمرانی برآمده از عدالت، مردمی‌بودن، اقتدار ملی و استقلال در سیاست خارجی.
1ـ تراز جدید حکمرانی: از واژه تا واقعیت
بازخوانی بیانات رهبر انقلاب درباره نحوه عملکرد دولت سیزدهم بیانگر این نکته است که دولت سیزدهم دارای شاخصه‌هایی نظیر «تلاش فراوان، کار بی‌وقفه، حضور میدانی و پیگیری مستمر» است. توصیف‌هایی که فراتر از تشویق‌های رسمی و اداری است؛ بلکه ناظر به ویژگی‌هایی ساختاری و روش‌شناختی است که دولت شهید رئیسی را از سایر دولت‌ها متمایز می‌کرد.
حضور میدانی رئیس‌جمهور: آیت‌ا... رئیسی با بیش از 45 سفر استانی در مدت 2 سال، به رئیس‌جمهورِ حاضر در صحنه بدل شد. این نوع مواجهه، باعث شد تا ساختار تصمیم‌گیری دولت از اتاق‌های دربسته به کف میدان و مطالبات مردم منتقل شود.
دولت خدمتگزار به‌جای دولت سخنور: در شرایطی که برخی دولت‌ها بر ارتباط رسانه‌ای و تبلیغاتی تمرکز داشتند، رئیسی دولتی را ساخت که بیشتر از آن که دیده شود، عمل می‌کرد. این ویژگی، بازتاب نگاه دینی و انقلابی او به مسئولیت عمومی بود.
عدالت‌محوری واقعی: برخلاف برخی شعارهای تکراری، عدالت در دولت سیزدهم مفهومی اجرایی یافت. اختصاص منابع به استان‌های کمتر توسعه‌یافته، اولویت‌دهی به پروژه‌های حیاتی در نقاط محروم و سفرهای ناگهانی به حاشیه‌نشین‌ترین مناطق، تنها گوشه‌ای از این رویکرد بود.
پرهیز از حاشیه‌سازی سیاسی: دولت سیزدهم با پرهیز از ورود به درگیری‌های جناحی، خود را وقف حل مسائل کشور کرد. حتی در قبال برخی بداخلاقی‌های رسانه‌ای یا اختلاف‌نظرهای سیاسی، سکوت و سعه‌صدر را پیشه کرد.
2ـ استقلال در سیاست خارجی
عبور از گره‌زدن معیشت به برجام؛ دولت سیزدهم، برخلاف مدل‌های وابسته به غرب در دولت‌های پیشین، سیاست خارجی را در سه محور بازتعریف کرد:
سیاست همسایگی و منطقه‌گرایی: فعال‌سازی دیپلماسی با کشورهای همسایه و تقویت روابط اقتصادی با روسیه، چین، هند و اعضای سازمان‌های بریکس و شانگهای، رویکردی بود که نشان داد ایران می‌تواند در مسیر تعامل بدون انفعال حرکت کند.
متوقف نکردن کشور به‌خاطر مذاکرات: برخلاف نگاه معطل‌کننده‌ای که حتی آب خوردن را نیز به برجام پیوند می‌داد، دولت شهید رئیسی در عمل ثابت کرد که کشور را می‌توان بدون انتظار برای امضای یک توافق پیش برد. در این راستا رشد صادرات، توسعه زیرساخت‌های انرژی و تقویت پول ملی، مؤید این مسیر بود.
دیپلماسی عزتمندانه: تیم مذاکره‌کننده دولت سیزدهم با رویکردی مستدل، منسجم و عزتمند در عرصه گفت‌وگوهای خارجی ظاهر شد و برخلاف گذشته، نه اهل التماس بود، نه اهل عقب‌نشینی.
3ـ الگوی تعامل قوا؛ هم‌افزایی به‌جای تقابل
یکی از ویژگی‌های مهم دولت سیزدهم، تعامل سازنده با سایر قوا بود. همکاری فعال با مجلس شورای اسلامی در تصویب لوایح بودجه، تعامل با قوه قضاییه در اجرای عدالت اقتصادی و حضور مستمر در جلسات شورای‌عالی هماهنگی اقتصادی، نشان داد که در صورت تفاهم گفتمانی و اخلاقی میان مسئولان ارشد، می‌توان کارآمدی نظام را به‌شدت ارتقا داد. این مدل همکاری، ثمراتی چون افزایش سرمایه اجتماعی نظام، تسریع در اجرای قوانین و کاهش اصطکاک‌های بی‌ثمر سیاسی را به دنبال داشت.
4ـ اقتصاد بدون برجام؛ واقعیت یا شعار؟
یکی از جدی‌ترین نقدها به دولت سیزدهم، مسئله اقتصاد بدون برجام بود. اما در عمل چه اتفاقی افتاد؟ افزایش صادرات نفت و گاز با وجود تحریم‌ها، صادرات نفت ایران در دولت سیزدهم از روزانه ۱۸۲ میلیون بشکه در سال ۱۳۹۸ به ۵۶۵ میلیون بشکه در سال ۱۴۰۲ رسید. دولت توانست با استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای و تهاتر کالایی، درآمد ارزی کشور را افزایش دهد.
رشد پروژه‌های زیرساختی: دولت در مسیر بهره‌برداری از پروژه‌های نیمه‌تمام، رکورد زد. راه‌آهن، نیروگاه، آب رسانی و طرح‌های مسکن مهر و نهضت ملی مسکن با شتابی بی‌سابقه پیگیری شد.
تثبیت نسبی بازار ارز: با وجود فشارهای خارجی، بازار ارز در دوره‌هایی به ثبات رسید؛ ضمن این که دولت سعی کرد با حذف رانت‌های ارزی، سیاست‌هایی شفاف در بازار ارز پیاده‌سازی کند.
اولویت معیشت مردم: اجرای طرح‌های حمایتی، به‌ویژه در حوزه یارانه‌های معیشتی، از جمله تلاش‌های دولت برای کاهش فشار اقتصادی بر اقشار کم‌درآمد بود.
5ـ ویژگی‌های دولت سیزدهم که باید امتداد یابد
تجربه دولت سیزدهم، فارغ از حضور فردی رئیس‌جمهور شهید، حاوی الگوهایی راهبردی است که باید به بخشی از ساختار حکمرانی کشور تبدیل شود، از جمله این که می‌توان به میدان‌گرایی و پرهیز از پشت‌میزنشینی، حساسیت به عدالت و محرومیت‌زدایی، صداقت در گفتار و پرهیز از وعده‌های غیرواقعی، ارتباط مستقیم و بی‌واسطه با مردم، استقلال راهبردی و پرهیز از وابستگی به غرب، تقویت شفافیت مالی و مبارزه با فساد سیستمی اشاره کرد.
6ـ میراث رئیسی در مدیریت بحران‌ها
دولت سیزدهم در مدیریت بحران‌هایی چون زلزله خوی، سیل‌های جنوب کشور، بحران انرژی در زمستان ۱۴۰۱ و نیز مسئله کرونا، با رویکرد فعال، میدانی و مردم‌محور ظاهر شد. حتی در سطح جهانی، دولت سیزدهم در مواجهه با حملات سایبری به زیرساخت‌های نفتی و اقتصادی، با برنامه و صبر عمل کرد.
7ـ فقدان بزرگ و آزمون بزرگ‌تر
شهادت آیت‌ا... رئیسی، تنها فقدان یک شخصیت سیاسی نبود؛ بلکه چالشی برای دولت، نظام و ملت ایران بود تا مشخص شود که آیا مسیر او یک تجربه فردی بود یا سرآغاز یک مسیر تمدنی. واکنش ملی، حضور گسترده در مراسم تشییع و مطالبه برای تداوم خط شهید، نشان داد که این تجربه ظرفیت تکرار دارد.
در نهایت این که اکنون که چند ماهی از عمر دولت چهاردهم می‌گذرد، این دولت یک فرصت تاریخی در اختیار دارد تا الگوی شهید رئیسی را از یک تجربه سیاسی، به ساختاری اجرایی و پایدار در حکمرانی تبدیل کند. منتها این کار نیازمند سه عنصر است:
1ـ وفاداری گفتمانی به اصول انقلاب اسلامی، با محوریت عدالت و خدمت به مردم.
2ـ شجاعت در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی مستقل از نگاه به غرب.
3ـ تشکیل تیم‌های تخصصی متعهد، نه صرفاً چهره‌های سیاسی.
بنابراین اگر دولت چهاردهم بتواند با عقلانیت و باور به الگوی درون‌زای حکمرانی، مسیر دولت سیزدهم را با اصلاح ضعف‌ها و تثبیت قوت‌ها ادامه دهد، می‌توان امیدوار بود که جمهوری اسلامی در مسیر تحقق بیانیه گام دوم انقلاب، گام بلندی برداشته باشد.
پس دولت شهید رئیسی، نه پایان راه، بلکه آغاز راهی بود که سیاست را با اخلاق، عدالت را با اجرا و خدمت را با صداقت پیوند زد. این راه را باید ادامه داد؛ نه در شعار، بلکه در ساختار.
مقاومت عقلانی، میراث دیپلمات انقلابی
امیرعبداللهیان را باید تجلی فهم این گزاره کلیدی دانست که سیاست خارجی تداوم سیاست داخلی است و هم او در هیئت یک دیپلمات انقلابی ولی عملگرا، توانست بین این دو ساحت پل بزند
کامیار
چیزی که برخی «انقلابی‌گری عملگرایانه» نامیده‌اند، در دوره حسین امیرعبداللهیان به پختگی و بلوغ رسید و در شخصیت او بروز و ظهور کرد. امیرعبداللهیان را باید تجلی فهم این گزاره کلیدی دانست که سیاست خارجی تداوم سیاست داخلی است و هم او، در هیئت یک دیپلمات انقلابی ولی عملگرا، توانست بین این دو ساحت پل بزند و سیاست خارجی خود را با چالش کمتری از اسلافش پیش ببرد. مناسبات دوستانه و البته شرافتمندانه او با قریب به اتفاق کسانی که منتقد سیاست خارجی‌اش بودند، مانع این شد که مقابلش زبان طعن و تمسخر بگشایند و امیرعبداللهیان نیز این را نیک می‌دانست که خط قرمز دیپلماسی، وارد کردن سیاست خارجی به حواشی سیاست داخلی است. سیاست همسایگی در دوره تصدی او به بلوغ رسید و نگاه به شرق، در صدارت او از شعار عملیاتی شد.امیرعبداللهیان که با جریان "مقاومت" در منطقه ارتباط دیرینه داشت بلافاصله پیوندهای میان نیروهای مقاومت را در منطقه مستحکم کرد و در هماهنگی با بزرگانی مثل سردار شهید قاسم سلیمانی، بین تدابیر دیپلماتیک و اقتضائات میدان، پلی مطمئنی برقرار کرد. عبارت مشهوری از امیرعبداللهیان نقل است که در ملاقات با مقامات و هیئت های اروپایی خاطرنشان کرده است: «شما باید از جمهوری اسلامی و قاسم سلیمانی تشکر کنید زیرا سلیمانی به صلح و امنیت جهانی کمک کرده است. اگر جمهوری اسلامی نبود ایستگاه‌های مترو و مراکز تجمع شما در بروکسل و لندن و پاریس امنیت نداشت.» او به اعتبار آن که دودهه در کانون تحولات جاری در منطقه،حضور فعال داشت به یکی از مهم ترین و پرنفوذترین چهره های دیپلماتیک ایران تبدیل شد که اولویت اصلی اش ایجاد توازن در مناسبات قدرت های منطقه و نیز تقویت نقش آفرینی جبهه مقاومت در این حوزه جغرافیایی بود.نورنیوز نوشت:فعالیت دیپلماتیک امیرعبداللهیان البته منحصر به منطقه خاصی نبود. او به عنوان وزیر خارجه دولت سیزدهم، علاوه بر پیگیری سیاست "همسایگی"، پرونده مذاکرات ایران و کشورهای غربی را نیز با رویکرد مهار زیاد طلبی های آنها دنبال می کرد. برگزاری چندین دور مذاکرات دو و چندجانبه با قدرت های غربی، رفتار سیاسی او را به عنوان دیپلماتی که همواره در چارچوب عزت و حکمت و مصلحت، به مذاکره، نظر مثبت دارد معرفی می کرد. او در این مسیر،نه از مذاکره آشکار غفلت می کرد و نه از ظرفیت مؤثر رایزنی ها و مذاکرات خصوصی غافل بود. تقریبا تمام واسطه گری ها و میانجی گری های سیاسی را با روی گشاده خوشامد می گفت و به تمام آن ها به چشم راه های محتمل برای تأمین منافع ایران می نگریست.علاوه بر این، او به خوبی می دانست که نهادها و نشست های بین المللی، محمل بسیار مفیدی برای روشنگری ذهن جهانیان است. با این هدف، از ظرفیت نهادهایی مثل سازمان ملل، سازمان کشورهای غیرمتعهد، سازمان کنفرانس کشورهای اسلامی به خوبی و به دفعات بهره می برد. انعقاد پیمان نامه ها و قراردادهای سیاسی و اقتصادی منطقه ای عمدتا با تدبیر و هدایت یا همکاری و هم افزایی او به سرانجام رسید. وزارت خارجه در دوره فعالیت او به نهادی مؤثر و تعیین کننده در حل مشکلات اجتماعی مردم نیز مبدل شد چنانکه در ماجرای واردات واکسن های کرونا این وزارت خارجه بود که با فعالیت مضاعف، نیاز کشور به این اقلام دارویی را در زمانی کوتاه برطرف کرد. آزادسازی بخش هایی از اموال بلوک شده ایران در جریان تحریم های ظالمانه هم با مذاکرات و رایزنی های فشرده وزارت خارجه در دوره او صورت گرفت.
حمایت همه‌جانبه از فلسطین
با این حال، به نظر می‌رسد که مهم‌ترین اقدام شهید امیرعبداللهیان در سمت وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در مواجهه با جنگ سال ۲۰۲۳ غزه و در مقابل حملات رژیم صهیونیستی علیه مردم فلسطین رقم خورد. او تحرک سیاست خارجی ایران را در این موضوع به نحو بالایی افزایش داد و در این راستا رایزنی‌ها، مصاحبه‌ها، تماس‌های تلفنی، درخواست‌ها برای برگزاری نشست‌های اضطراری در سازمان‌ها و نهادهای مرتبط از جمله سازمان همکاری اسلامی، مجمع عمومی و ... و شرکت در کنفرانس‌های بین‌المللی و منطقه‌ای را در دستور کار قرار داد.خلاصه آنکه شهید حسین امیرعبداللهیان در دولت سیزدهم سعی کرد تا سیاست خارجی ایران را به سمت چندجانبه‌گرایی در سایه استفاده از تمامی ظرفیت‌های سیاست خارجی سوق دهد. در این راه او به واسطه روابط گرم با شهید سلیمانی و ادراک لازم از نقش محور مقاومت از یک سو و درک چندجانبه‌گرایی در سیاست خارجی و توجه به قدرت‌های نوظهور همچون چین و روسیه، تحرک سیاست خارجی ایران را در چارچوب سیاست همسایگی افزایش داد.
شهید خدمت در قاب مستند
معرفی مستندهایی که از زوایای گوناگون به شخصیت، زندگی، خدمات و شهادت سید ابراهیم رئیسی پرداخته‌اند
زندگی شهید سید ابراهیم رئیسی پیش از دوران ریاست جمهوری و در برهه سه سال فعالیت ایشان به عنوان رئیس جمهور، ابعاد گوناگون و متنوعی دارد بنابراین از هر زاویه‌ای که شخصیت و زندگی او را زیر ذره‌بین ببریم، ناگفته‌های فراوانی برای روایت وجود دارد. در این سال‌ها دوربین مستند سراغ روایت فعالیت، خدمات و زندگی شهید رئیسی رفته است و پس از حادثه سقوط بالگرد شهید رئیسی و همراهانش، این واقعه و آخرین سفر مرحوم رئیسی در قاب مستند به تصویر کشیده شد. به بهانه اولین سالگرد شهادت سید ابراهیم رئیسی، مستندهایی را درباره زندگی، شخصیت و شهادت ایشان، معرفی کردیم.
روایت یک پرواز
سفر سید ابراهیم رئیسی به آذربایجان شرقی برای افتتاح یک سد و شهادت ایشان در پی سقوط بالگرد هنگام بازگشت از این سفر، سوژه سه مستند «پرواز تا بی نهایت»، «پرواز در مه» و «پرواز ناتمام» بوده است. «پرواز تا بی‌نهایت» به بخشی از خدمات و اقدامات شهید رئیسی پرداخته، آخرین لحظات زندگی ایشان را به تصویر کشیده و افتتاح سد مرزی قیز قلعه‌سی را نیز نمایش می‌دهد. مستند «پرواز ناتمام» نیز به روایت آخرین سفر رئیس جمهور شهید و تیم همراه به نقطه صفر مرزی، از زبان مردم شهرستان خداآفرین اختصاص دارد. مستند «پرواز در مه» برخلاف دو اثر دیگر که به سفر شهید رئیسی پرداخته‌اند، با محوریت روایت حادثه سقوط بالگرد رئیس‌جمهور و لحظات گم شدن بالگرد شهیدان این پرواز تولید شده است. این مستند ساخته مجتبی امینی ناگفته‌هایی از لحظات اولیه وقوع حادثه را نیز روایت می‌کند. «پرواز در مه» امروز ساعت 14 روی آنتن شبکه چهار می‌رود. مستند سینمایی «موتور سواران» نیز از یک زاویه متفاوت به شهادت ابراهیم رئیسی می‌پردازد. این مستند اقدام خودجوش 6 موتورسوار برای رفتن به جنگل‌های ارسباران و یافتن بالگرد رئیس جمهور شهید را روایت می‌کند.
گوشه‌ای از سفرهای شهید خدمت
بعضی مستندهایی که درباره شهید رئیسی تولید شده‌اند، راوی سفرهای ایشان به مناطق و کشورهای مختلف هستند. یکی از این آثار مستند «میدان دیپلماسی» به کارگردانی مهدی نقویان است که سراغ یکی از مهم‌ترین سفرهای ایشان یعنی سفر به نیویورک رفته و بخش‌های مهم این سفر را نمایش می‌دهد. مستند «دیار اقبال» ساخته محسن اسلام‌زاده درباره سفر شهید رئیسی به پاکستان است و مستند «سفر به سرزمین خویشاوند» سفر ایشان به ترکمنستان برای احیای تجارت ایران با این کشور را روایت می‌کند. «۳۲ ساعت در مسکو» راوی سفر شهید رئیسی به مسکو و دیدار با مقامات این کشور است. همچنین مستندهایی مانند «پس از ۱۳ سال» درباره سفر ایشان به سوریه، «بوی جوی مولیان» سفر به ازبکستان و پیوستن به اجلاس شانگهای، «ققنوس و اژدها» سفر به چین و «همسایه» سفر به قطر است. این مستندها دستاوردهای سفرهای شهید رئیسی و خدمات ایشان را به تصویر می‌کشند.
قاب‌هایی از خادم‌الرضا
یکی از مقاطع خاص و متفاوت زندگی شهید رئیسی، دوران فعالیت ایشان در مقام تولیت آستان قدس رضوی است، بنابراین مستندهای «با پای دل» و «چلچراغ» با تمرکز بر این بخش تولید شده‌اند. هر دو مستند از زاویه خاص خودشان، خدمات، اقدامات و دستاوردهای شهید جمهور در دوران خدمت در آستان قدس رضوی را روایت کرده‌اند.
راویان تلاش‌های شهید جمهور
اقدامات شهید رئیسی در دوران سه ساله ریاست جمهوری، می‌تواند دستمایه تولید مستندهای متنوعی باشد. آثاری که در این زمینه تولید شده‌اند، هرکدام وجوه مختلفی از عملکرد شهید جمهور را تصویر کرده‌اند. به عنوان مثال مستند «راه رجا» با موضوع اقدامات شهید رئیسی برای خدمت به مردم و کشور، تلاش ایشان برای محرومیت‌زدایی، پیشرفت، دیپلماسی اقتصادی، دفاع از منافع ملی و مستضعفان جهان را روایت می‌کند. مستند «شهید خدمت» نیز دیدار رئیس جمهور شهید با کارگران هفت تپه، شنیدن مشکلات و دغدغه‌های آنان و تلاش‌های این شهید برای حل مشکلات‌شان را به تصویر کشیده است.
شهید رئیسی از زاویه‌ای دیگر
یکی از مستندهای متفاوت درباره شهید رئیسی «مسجد جمهور» است. شهید رئیسی سال‌ها امام جماعت مسجد جعفری در محله کوی نصر (گیشا) بوده است، بنابراین مستند «مسجد جمهور» راوی سال‌های حضور و فعالیت شهید رئیسی در این مسجد است. فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی شهید جمهور و ارتباط ایشان با مردم از بخش‌های این مستند است.
ناگفته‌هایی از «ابراهیم»
مستند «ابراهیم» نیز با نگاهی جامع و کامل، به عملکرد سه ساله شهید رئیسی در مقام رئیس جمهور پرداخته است. در این مستند وزرا، اعضای هیئت دولت، معاونان رئیس‌جمهور و افرادی که از نزدیک با شهید جمهور در ارتباط بود‌ه‌اند و شناخت کاملی از ایشان دارند، درباره شخصیت مرحوم رئیسی، اقدامات و تصمیمات ایشان صحبت می‌کنند. مجموعه مستند پنج قسمتی «ابراهیم» تلاش کرده سراغ روایت‌های کمتر شنیده‌شده برود. این مستند از شنبه هفته جاری روی آنتن شبکه دو رفته و پخش آن تا فردا ساعت 21 نیز ادامه دارد.
پرواز، پاداش خدمت
در سالروز شهادت شهدای خدمت، به مرور زندگی سراسر اخلاص‌شان پرداختیم که با مردم‌داری و تلاش عجین شده بود
امروز یاد چهار مردی را گرامی می‌داریم که نامشان حالا با واژه «خدمت» عجین شده؛ ابراهیم رئیسی، محمدعلی آل‌هاشم، مالک رحمتی و حسین امیرعبداللهیان. مسئولانی از جنس مردم؛ کسانی که تا آخرین لحظات زندگی‌شان در مسیر خدمت به مردم بودند. برای شناخت درست آنها کافی است لحظه‌ای در جزئیات زندگی‌شان دقیق شویم؛ صبح‌هایی که با اولین پرتو آفتاب کارشان را شروع می‌کردند، شب‌هایی که دیرتر از همه به خانه می‌رسیدند و سفرهای بی‌چشمداشت به جاهایی که خیلی وقت‌ها حتی یادمان می‌رفت روی نقشه ایران هم هست. شاید برای خیلی‌ها سوال باشد که چرا این مسیر سخت را انتخاب کردند؟ چرا به جای نشستن در دفتر و لذت بردن از جایگاه‌شان، اوقات‌شان را صرف شنیدن ناخوشی‌ها و درد دل‌های مردم کردند؟ پاسخ شاید ساده باشد: این‌ها آدم‌هایی بودند که درد مردم برایشان فقط یک آمار نبود. زندگی‌شان با زندگی دیگران گره خورده بود. لحظه‌ای آرام نمی‌گرفتند تا شاید بتوانند حتی یک گوشه از سختی‌های مردم را کم کنند. بلد نبودند بایستند و فقط نگاه کنند. مرور زندگی شان یک نکته ثابت دارد: «خدمت پاداش بزرگی دارد، رضایت خدا و ماندگاری در قلب‌های مردم». تکریم این مردان یعنی میراث‌شان را که لبریز از تلاش، همت والا و اخلاص بود،پاس بداریم تا درسی باشد برای آیندگان. مرور زندگی‌شان یعنی رساندن این پیام آرام به خودمان و جامعه: هنوز هم می‌شود مردم‌دار ماند. مرور قصه زندگی این مردان بزرگ یعنی باور کنیم نباید خسته شد، نباید دست از تلاش برداشت، باید در بین مردم بود؛ باید ماندن کنار مردم را بلد بود تا در دل آنها ماندگار شد؛ حتی اگر پایان این راه پرواز باشد.
سید محرومان
آیت ا... سید ابراهیم رئیسی آذر ۱۳۳۹ بود که در خانواده‌ای روحانی در محله نوغان مشهد دیده به جهان گشود. پدر ایشان حجت الاسلام سیدحاجی رئیس الساداتی و همچنین مادر وی سیده عصمت خدادادحسینی از سلاله سادات حسینی بودند. شهید خدمت، پدرش را در ۵ سالگی از دست داد. تحصیلات ابتدایی و حوزوی را ابتدا در مشهد گذراند و سپس در سال ۱۳۵۴ برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه قم و مدرسه آیت ا... بروجردی رفت. آیت‌ا... سید ابراهیم رئیسی، در طول زندگی پربار خود در مسند تولیت آستان قدس رضوی، ریاست قوه قضاییه و ریاست جمهوری به خدمت به مردم و به خصوص محرومان جامعه پرداخت. درباره شهید جمهور خاطرات زیادی نقل شده که گویای ویژگی‌های بارز اخلاقی ایشان در دوره‌های مختلف کاری و مسئولیت‌های ایشان است.
تقوا وتاکید بر انجام مستحبات
افراد نزدیک به ایشان نقل می‌کنند، در طول سال، روزی نبود که روزه‌اش مستحب باشد و ایشان قائل به روزه آن نباشد. همواره در عین دوندگی و بحران کار، روزه‌دار بود و حتی افراد خانواده‌اش، نزدیک زمان مغرب متوجه می‌شدند روزه‌دار است.
ساده زیستی و توجه به محرومان جامعه
شهید رئیسی در خاطراتش از فقر شدید دوران کودکی یاد می‌کند و می‌گوید: «هیچ گاه به خاطر ندارم که ما یک کیلو برنج خریده باشیم یا مثلاً از قصابی به اندازه مردم متوسط جامعه گوشت خریده باشیم!» این تجربیات، پایه‌گذار تعهد او به محرومان شد. پس از انتخاب به عنوان رئیس‌جمهور، ایشان از سکونت در ساختمان بازسازی‌شده برای رئیس‌جمهور خودداری کرد و ترجیح داد در محل کار رئیس‌جمهور سابق زندگی کند. حتی با وجود مشکلات زیرساختی، حاضر به جابه جایی نشد. همراهان نزدیک شهید رئیسی نقل می‌کنند از موقعی که گوشت گران شد و اتفاقاتی که رخ داد ایشان مقید شد که در غذای خود از گوشت استفاده نکند یا استفاده حداقلی داشته باشد.
حضور پیوسته در مسجد و محراب و منبر و هیئت
یکی از نکات مهم که این پیوند مردمی را زنده نگه می‌داشت حضور پیوسته ایشان در مسجد و محراب و منبر و هیئت بود. ایشان به‌رغم مسئولیت‌های سنگین در قوه قضاییه اعم از ریاست بازرسی کل کشور، معاونت قوه قضاییه و دادستان کل کشور همواره سعی می‌کردند که شب‌ها اقامه نماز جماعت را در مسجدی در محله گیشای تهران داشته باشند و بسیاری از کسانی که دستشان به مسئولان قضایی نمی‌رسید به مسجد ایشان می‌آمدند و در حیاط مسجد منتظر خروج ایشان می‌ماندند تا عرض حال کنند و پیگیر مشکلات قضایی‌شان در محاکم بودند.
منابع: خبرگزاری حوزه، خبرگزاری مهر، خبرگزاری برنا
عالم عامل شهر تبریز
آیت‌ا... سید محمدعلی آل‌هاشم امام‌جمعه تبریز هم در پرواز 30 اردیبهشت 1403 بود که همراه دیگر سرنشینان به شهادت رسید. آیت‌ا... آل هاشم بین مردم منطقه بسیار محبوب و به «امام شنبه تا جمعه» معروف بود. چون تمام هفته خودش را وقف حل مشکلات و مسائل مردم کرده بود.
بسیاری از جوانان شهر ایشان را دوست داشتند چون او پایه تماشای فوتبال و حضور در سینما کنار مردم بود. مردی که محور فعالیت‌های خیر شهر هم بود. با خواندن خاطرات مسئول واحد رسانه‌ای دفتر شهید آل هاشم، برگرفته از باشگاه خبرنگاران جوان، بیشتر با وی آشنا می‌شویم.
مردم فراموش نکرده‌اند که وقتی گرهی در کارشان پیش می‌آمد، ایشان چگونه سنگ صبورشان بودند و کارشان را تا رسیدن به نتیجه، پیگیری می‌کردند. مدل ایشان با دیگران متفاوت بود. ایشان با اقتدا به مولایمان علی(ع) و با روی گشاده، افراد نیازمندی را که به ایشان مراجعه می‌کردند، پذیرا بودند. به یاد دارم در ایام کرونا، پدری در صفحه اینستاگرام حاج آقا از ایشان درخواست بسته معیشتی کردند و ایشان شخصا و با اشتیاق به منزل آن پدر رفتند. پذیرایی آن مرد از ایشان جز با اشک‌های شوق چیز دیگری نبود و سوالش این بود: «مگر می‌شود!» یادمان است که ایشان برای احیای دریاچه ارومیه، حفظ منابع آب و خاک و جنگل‌ها، چقدر خون دل خوردند.
از خاطرمان نمی‌رود که حاج آقا برای افزایش نرخ باروری و جوانی جمعیت و نبود همت بانک‌ها برای اعطای وام به جوانان در شرف ازدواج فریاد زدند. یادمان است که اهلیت افراد در خصوصی‌سازی مجموعه‌های تولیدی و صنعتی، مطالبه جدی ایشان بود. اعتباربخشی ایشان به گروه‌ها و سلایق سیاسی، فرهنگی و اجتماعی، فراموش شدنی نیست. مگر می‌شود فراموش کرد که ایشان برای جذب خاکستری‌های جامعه، چه عاشقانه تلاش می‌کردند؟ با دوستداران تیم تراکتور به ورزشگاه رفتند، در سینما به تماشای فیلم نشستند، شبانه و بدون اطلاع به خوابگاه‌های دانشجویی سرزدند و پای درد دل جوانان و آینده‌سازان کشور نشستند، در حجره‌های طلاب صبحانه خوردند و ناهار را هم مهمان سلف سرویس دانشگاه بودند. چقدر جامع الاطراف بودند و چقدر عالی برای همه امور، الگوسازی کردند. عالم عامل شهر تبریز، دلی بی‌کینه و مهربان داشت و هیچ وقت اجازه نمی‌داد کسی از او چیزی به دل بگیرد و از کسی نیز کینه‌ای به دل نگرفت. انسانی به تمام معنا صبور و شجاع که با هرکس به زبان خودش حرف می‌زد و به قول معروف با بچه، بچه بود و با بزرگ، بزرگ!
تجسم دیپلماسی متعهد و خدمت بی‌ادعا
شهید دکتر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، نمونه‌ای روشن از مسئولانی بود که با وجود قرار گرفتن در جایگاه‌های حساس و بلندمرتبه، هرگز از زندگی ساده و بی‌آلایش خود فاصله نگرفت. سبک زندگی او، ترکیبی از تقوا، فروتنی و اخلاص در خدمت به مردم و نظام اسلامی بود؛ الگویی عینی از مسئول مؤمن و انقلابی که می‌تواند الهام‌بخش نسل جوان باشد.
انجیرهای شام؛ هدیه‌ای از دل میدان نبرد
در یکی از سفرهای کاری به سوریه، شهید امیرعبداللهیان با سردار شهید قاسم سلیمانی دیداری داشت. در جریان این ملاقات، امیرعبداللهیان متوجه شد که در ظرف میوه‌ای که در مقابل سردار قرار داشت، انجیرهای خوش‌طعمی وجود دارد. او چند عدد از آنها را خورد و سپس با لبخند به سردار گفت: «مثل این‌که من همه را خوردم، هیچ چیز برای شما نماند.» سردار با لبخندی پاسخ داد: «نه من انجیر نمی‌خورم، دیدم انجیر دوست داری گفتم برایت بیشتر بیاورند، بخور نوش جانت.» پس از پایان ملاقات و در مسیر بازگشت به تهران، در داخل هواپیما، سرمهماندار به امیرعبداللهیان گفت: «کسی به نام سلیمانی یک جعبه بزرگ انجیر برای شما فرستاده.» این رفتار کریمانه و ظرافت روحی سردار سلیمانی، حتی در شرایط سخت و استرس‌زا، نشان‌دهنده روح بزرگ و اخلاق محمدی او بود. امیرعبداللهیان از مهماندار خواست انجیرها را بین مسافران توزیع کند که بیشتر آنها مدافعان حرم و تعدادی مجروح بودند.
جرقه‌ای برای احیای روابط با کشورهای عربی
در دوره وزارت شهید امیرعبداللهیان، جرقه احیای روابط با کشورهای عربی که از ایران فاصله گرفته بودند، زده شد. به گفته رئیس نمایندگی وزارت امور خارجه در قم، در این دوره، رفاقت و نزدیکی با کشورهای عربی ایجاد شد. حتی کشورهایی نظیر بحرین، مصر و سودان که رابطه‌ای با آنها وجود نداشت، در سطوح عالی در مراسم تشییع پیکرهای شهدای خدمت شرکت کردند. این اقدامات نشان‌دهنده تلاش‌های امیرعبداللهیان برای بهبود روابط منطقه‌ای و تقویت دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران بود.
دعا کنید عاقبتم مثل حاج قاسم شود
زهرا رکن آبادی فرزند شهید رکن آبادی درباره شهید عبداللهیان می‌گوید: ما هر چه در چهره و زندگی حاج قاسم دیدیم در ایشان هم وجود داشت. یک بار به ایشان گفتم: شما حاج قاسم عرصه دیپلماسی هستید، حاج قاسم یک پورجعفری داشت که شما هم به آن نیاز دارید. با چشم‌های اشکی گفتند: فقط دعا کنید عاقبتم مثل حاج قاسم شود. آقای امیرعبداللهیان انس زیادی با شهدا داشت و هر دفعه که به بیروت می‌رفت محال بود از «روضه الشهیدین» و سایر مزار شهدا دیدار نکند. حتی خانواده‌های شهدای لبنانی انس زیادی با وی داشتند. امیرعبداللهیان عزت ایران و پناه مقاومت بود و فقدانش برای ما خسارت بزرگی است که هیچ گاه جبران نخواهد شد.
منابع: سایت مشرق نیوز، ایرنا و خبرگزاری حوزه
مدیر جوانی که با مردم زیست
شهید دکتر مالک رحمتی، استاندار جوان و پرتلاش آذربایجان شرقی، از آن دست مدیرانی بود که باور داشت شأن مسئولیت، چیزی جز خدمت به مردم نیست. او نه با بوق و کرنا، بلکه در سکوت و آرامش، گوشه‌گوشه استان را می‌پیمود تا دست مردم را بگیرد. نگاه ساده‌زیست او به مسئولیت، ریشه در باوری داشت که از خانواده‌ای مذهبی، انقلابی و سخت‌کوش در دل مازندران آموخته بود.
دیدار شبانه با مادر شهید؛ دعای شهادت
شب قبل از حادثه سقوط بالگرد، شهید رحمتی بدون برنامه‌ریزی قبلی به منزل مادر شهید حسین اجاقی رفت. نه دوربین همراهش بود، نه رسانه‌ای. فقط یک مدیر انقلابی، کنار یک مادر شهید نشست، غذا خورد، حرف دل شنید و التماس دعایی خاص از زبانش جاری شد: «مادر! برای من هم دعا کنید شهید شوم، من دیگر دلم این دنیا را نمی‌خواهد.» مادر شهید با تعجب نگاهی به او انداخت، اما چیزی نگفت. فردای همان شب، خبر رسید که مالک رحمتی نیز در کنار رئیس‌جمهور و جمعی از یارانش، به آرزوی دیرینه‌اش رسید.
قوت قلب در لحظات سخت
در تلفن همراه شهید رحمتی، ویدئویی ذخیره شده بود از پدرش حاج اسکندر رحمتی که نیمه‌شب‌ها در اتاقی ساده، در حال مناجات و دعا بود. خودش برای اطرافیان تعریف کرده بود که: «وقتی کارها سخت می‌شود، وقتی بغض می‌کنم از بی‌انصافی‌ها، به گوشه‌ای می‌روم و این ویدئو را نگاه می‌کنم. پدرم با خدای خودش حرف می‌زند، ولی به من آرامش می‌دهد.» این خاطره نشان‌دهنده پیوند عمیق شهید با خانواده، ایمان و تربیتی بود که در سایه دعای شبانه والدین شکل گرفته بود. مدیری که در شلوغی مسئولیت، مناجات پدرش را پناهگاه آرامشش کرده بود.
تحول در شرکت زیان‌ده
قبل از استانداری، شهید رحمتی مدیرعاملی یکی از شرکت‌های معدنی بنیاد کوثر را برعهده داشت؛ شرکتی که در آستانه ورشکستگی بود. او اما نه با شعار، بلکه با حضور واقعی در خط تولید، گفت‌وگو با کارگران و تصمیمات شجاعانه، مجموعه‌ای را که تنها ۷ میلیارد تومان سود داشت، در کمتر از دو سال به بیش از ۷۰ میلیارد تومان سود رساند. کارگران شرکت درباره‌اش می‌گویند: «صبح زود می‌آمد، دم غروب هم نمی‌رفت. با ما ناهار می‌خورد، به درد دل‌هایمان گوش می‌داد. حتی حقوق کارگرهای اخراجی را شخصاً پیگیری می‌کرد تا حق کسی ضایع نشود.» این نگاه انسانی و جهادی به مدیریت، چهره‌ای واقعی از کارگزار تراز انقلاب اسلامی را به تصویر کشید.
منابع: ایرنا و خبرآنلاین