سونامی سالمندی!
زهرا کیوانلو
سونامی نزدیک است؛ البته نه از آن مدل سونامی هایی که در فیلم ها دیده ایم بلکه حتی بدتر و مخرب تر! بحران سالمندی جمعیت، یکی از چالش‌های مهم اجتماعی و اقتصادی در کشور است و استان خراسان رضوی نیز از این روند مستثنی نیست. به بهانه روز ملی جمعیت، به بررسی آمار جمعیتی استان، ابعاد مختلف بحران سالمندی و زنگ خطرهای جدی جمعیتی در خراسان رضوی پرداختیم.
طبق آمارهای رسمی، نرخ رشد جمعیت در ایران و البته در استان خراسان رضوی طی سال‌های اخیر با کاهش قابل توجهی مواجه شده و ترکیب جمعیتی به سمت افزایش تعداد سالمندان حرکت کرده است. این تغییرات جمعیتی در خراسان رضوی، که یکی از پرجمعیت‌ترین استان‌های کشور محسوب می‌شود، بیش از پیش محسوس است. در کنار آن کاهش نرخ موالید نیز زنگ خطر جدی را به صدا در آورده و هشدار سقوط به چاله جمعیتی را جدی تر کرده است.
سقوط آزاد موالید
وضعیت آمار و داده های جمعیتی استان، نگرانی ها و بحران های پیش رو را در گفت وگو با مدیر جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس دانشگاه علوم پزشکی مشهد مورد بررسی و تحلیل قرار دادیم. نرخ باروری کلی در استان اولین سوالی است که از دکتر محمد احمدیان مطرح می کنیم که وی در پاسخ به «خراسان رضوی» می گوید: بر اساس اطلاعات وزارت بهداشت، نرخ باروری کلی استان خراسان رضوی در سال 1401 معادل 1.79 و در سال 1402 این میزان 1.78 اعلام شده است، اگر بخواهیم تحلیلی از وضعیت نرخ باروری کلی در استان داشته باشیم بد نیست بدانیم که لازمه وجود یک جامعه پویا و در حال رشد، این است که نرخ باروری باید بالای ۲.۵ باشد، اگر فقط بخواهیم جمعیت را حفظ کنیم و دچار تحلیل نشویم، این عدد باید دست‌کم ۲.۱ باشد، اما متأسفانه در وضعیتی هستیم که این نرخ از آن هم پایین‌تر است. وی می افزاید: به استناد تحلیل استادان آمار، اگر نرخ باروری کلی از ۱.۱ پایین‌تر بیاید، وارد یک چاله جمعیتی می‌شویم که حتی بهترین سیاست‌ها و برنامه‌ها هم نمی تواند در در یک بازه 100 ساله کاهش جمعیت را جبران کند. دکتر احمدیان در ادامه آمار تعداد تولدها در استان را مرور می کند و می گوید: بر اساس اطلاعات سازمان ثبت احوال کشور، تعداد موالید استان خراسان رضوی در سال 1402 معادل 101,659 تولد بوده که در سال 1403 به 94,577 واقعه تولد کاهش یافته است و میزان خام موالید 13.5 اعلام شده است. همچنین در سال 1402 تعداد موالید در جمعیت تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی 76,129 تولد اعلام شده که در سال 1403 به 70,972 واقعه تولد کاهش یافته است که میزان خام موالید دانشگاه همانند استان خراسان رضوی معادل 13.5 تولد به ازای 1000 نفر جمعیت در سال 1403 است.
6.7؛ درصد جمعیت سالمندان 65 ساله و بالاتر در استان
و اما بحران سالمندی؛ موضوعی جدی که سال هاست کلیدواژه گزارش ها و مطالبات جمعیتی شده و مدیر جوانی جمعیت دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز از آن به عنوان بحران یاد می کند و
می گوید: در سال 1403 درصد جمعیت سالمندان 65 ساله و بالاتر در کشور 7.5 درصد بود که این شاخص برای استان خراسان رضوی و جمعیت تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی مشهد 6.7 درصد ثبت شد، برآورد می شود این شاخص در سال 1404 در استان خراسان رضوی به 7 درصد افزایش یابد که نرخ رشد سالمندی جمعیت 0.3 درصد خواهد بود. وی هشدار می دهد: بر اساس برآوردها، کشور ایران طی۳۰ سال آینده در اثر افزایش نسبت سالمندان در جامعه، با بحران سالمندی جمعیت مواجه خواهد شد، به طوری که در سال ۱۴۳۰، بیش از یک سوم جمعیت کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد، استان خراسان رضوی نیز از این قاعده مستثنا نیست. سالمندی جمعیت، در آینده، کشور را دچار چالش هایی خواهد کرد ازجمله افزایش هزینه های مراقبت های بهداشتی درمانی، نیاز بیشتر به زیرساخت های مراقبت از سالمندان، ناپایداری نظام رفاهی و همچنین کاهش رشد اقتصادی جامعه، تهدیدهای سیاسی - امنیتی و اجتماعی- فرهنگی نیز از تبعات سالمندی جمعیت خواهد بود. دکتر احمدیان تصریح می کند: اگرچه سالمندی در جهان در حال افزایش است اما پیش بینی ها نشان می دهد جمعیت ایران با سرعت بیشتری در مسیر انتقال به سالمندی قرار گرفته است. آنچه باعث می شود این موضوع درباره ایران از اهمیت بیشتری برخوردار باشد این است که سالمندی جمعیت در ایران بر خلاف کشورهای غربی قبل از فرایند توسعه یافتگی اتفاق خواهد افتاد بنابراین احتمال می رود راهکارهای این کشورها در این خصوص مناسب ایران نباشد. لذا می بایست راهکارهای متناسب با شرایط ایران را در دستور کار قرار داد و ضمن حرکت به سوی تحقق جامعه ای جوان و پویا، باید برای داشتن سالمندانی سالم و تأمین نیازهای سلامتی و رفاهی سالمندان برنامه ریزی های لازم صورت بگیرد.
عوامل تشدید بحران سالمندی
عوامل موثر بر تشدید بحران سالمندی در کشور و استان چیست؟ این سوالی است که دکتر احمدیان در پاسخ به آن می گوید: از عوامل موثر بر تشدید سالمندی جمعیت در کشور، کاهش بُعد خانوارها به دلیل کاهش تمایل جوانان و خانواده ها به ازدواج و فرزندآوری است که این امر به دلیل تغییر سبک زندگی افراد و رواج فرهنگ غربی درکشور، بارورهای غلط نسبت به فرزندآوری و موانع اقتصادی تشدید شده است. وی می افزاید: ترویج سبک زندگی ایرانی اسلامی، اتخاذ برنامه های مناسب برای حمایت از جوانان و خانواده‌ها، بهبود شرایط کاری، آموزشی و بهداشتی و افزایش فرزندآوری در خانواده ها می‌تواند به حفظ تعادل جمعیتی کشور کمک کند.
وی در ادامه و در پاسخ به این سوال که اقدامات دانشگاه علوم پزشکی مشهد در حوزه جوانی جمعیت و کاهش تشدید سالمندی جمعیت چیست؟ اظهار می کند: مسئله جوانی جمعیت، موضوع اصلی و اول وزارت بهداشت است، به طور کلی اقدامات در سه بخش شامل فرهنگ سازی در جامعه در زمینه مزایای ازدواج آسان و فرزندآوری بهنگام، آموزش مهارت های زندگی و فرزندپروری، پیشگیری از ناباروری و سقط عمدی، ارتقای کیفیت مراقبت های بهداشتی از گروه های سنی و زنان باردار و زنان در سنین باروری و در نهایت پیگیری اجرایی سازی مفاد قانون جوانی جمعیت پیگیری می شود.