سایه مافیا بر قراردادهای موسیقی
حسن عارفی مهر
مدتی است کلمه مافیای موسیقی و قرار دادهایی که آینده هنری تعدادی از خواننده ها را به حاشیه می برد تبدیل به بحث داغ بازار موسیقی شده است. تا امروز تعدادی از خوانندگان چه در زمینه موسیقی سنتی و نواحی و چه در بخش موسیقی پاپ در گفت وگوهای مختلف رسانه ای درباره قراردادهای ناعادلانه زبان به گلایه گشوده و معتقدند در اغلب این قراردادها حق خواننده و شاید نوازنده عادلانه پرداخت نمی شود و آن مافیاست که به دلیل نبود شفافیت مفاد قراردادها و ناآگاهی هنرمندان، اغلب سود را به جیب می زند. با توجه به این آسیب، پرسش‌هایی درباره نقش انجمن موسیقی ایران و سایر نهادهای مرتبط مطرح است. در پاسخ به این چالش‌ها، دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان نهاد نظارتی اصلی در زمینه موسیقی سنتی و مقامی ، اقداماتی را در دستور کار قرار داده است. اما آیا این تدابیر برای جلوگیری از ضررهای مالی و حفظ استقلال هنری خوانندگان و دیگر فعالان این حوزه کافی است؟ در این گزارش، به راهکارهای قانونی، میانجی‌گری انجمن موسیقی ایران و امکان اصلاح آیین‌نامه‌های قراردادهای استودیویی نگاهی خواهیم داشت. برای آگاهی از برخی اقدامات دفتر موسیقی وزارت ارشاد با محمدعلی مرآتی مدیرعامل انجمن موسیقی ایران گفت و گو کرده ایم.
با توجه به این که بخشی از خواننده‌ها به دلیل قراردادهای ناعادلانه با برخی تهیه کنندگان دچار ضررهای مالی سنگین می‌شوند، انجمن موسیقی ایران چه برنامه‌هایی برای حمایت حقوقی و مالی از این هنرمندان دارد؟
عموما در اساسنامه انجمن موسیقی ایران حمایت و مسائل راهبردی دستگاهی و موسیقی وجود دارد و خوشبختانه در دولت محترم چهاردهم هم سازوکاری برای مسایل قضایی و احقاق حقوقی هنرمندان مطرح شده که به جد در حال پیگیری است. ما در بحث احقاق حقوق، فردی که اثر را تولید می‌کند و فردی که به نوعی دست‌اندرکار این اثر باشد چه خواننده چه نوازنده تمهیداتی در نظر گرفته ایم، البته در گذشته نیز برای این که هنرمند در آن بخشی که دچار مشکل شده سازوکاری در وزارتخانه وجود داشته است.
عموما انجمن موسیقی کار پیگیری شکایت را انجام نمی‌دهد ولی دفتر موسیقی با هدایت و راهبری بابک رضایی، مدیر کل این دفتر که مشکل هنرمندان را پیگیری می‌کنند.
در حال حاضر بسیاری از خواننده‌ها از نبود شفافیت در مفاد قراردادهای حوزه موسیقی گلایه دارند. انجمن موسیقی چه اقداماتی برای افزایش آگاهی حقوقی هنرمندان و ارائه مشاوره‌های حقوقی رایگان به آن‌ها انجام داده است؟
در این زمینه انجمن موسیقی به صورت مستقیم هیچ مسئولیتی در قبال قراردادهای آثار موسیقایی که منتشر می‌شود ندارد مگر پروژه‌ای باشد که برای خود انجمن یا برای مسائل فاخر و مسائل فوریتی و فرهنگی ایران تولید شده باشد ولی این نوید را می‌دهم که سازوکار و کارگروه‌های دقیقی در دفتر موسیقی در حمایت از هنرمندان چه تولیدکنندگان اثر و چه دست‌اندارکارانش وجود دارد. هنرمندان باید در زمینه قراردادهایی که می‌بندند آگاهی بالایی داشته باشند. اگر مشکلی پیش بیاید در دفتر موسیقی و بخشی که به قوه قضاییه ارتباط دارد کارگروهی فعال است که بتواند این مسائل را پیگیری کند. این هنرمندان می‌توانند مراجعه کنند، ولی این موضوع به عنوان بازوی اصلی کار، جزو وظایف این انجمن نیست.
یکی از مشکلات اساسی، طولانی بودن مدت قراردادهاست که باعث می‌شود خواننده‌ها برای سال‌ها در شرایط ضرر و زیان مجبور به همکاری با برخی تهیه کنندگان و استودیو ها باشند. آیا انجمن موسیقی می‌تواند با همکاری استودیوها، آیین‌نامه‌ای برای تعیین سقف زمانی قراردادها و شرایط فسخ عادلانه آن‌ها تدوین کند؟
در این زمینه خود انجمن در مسئله قراردادها ورود نخواهد داشت مگر این که به عنوان یک بازوی حمایتی بتواند پروژها یا مشکلات این چنینی را که وجود دارد از طریق دفتر موسیقی پیگیری و هنرمند را هدایت کند تا در مسیر پیگیری احقاق حقش باشد. این مسائل که گفتید نیز متاسفانه وجود دارد که بیشتر شامل موسیقی پاپ می‌شود که البته موسیقی پاپ در سازو کار انجمن موسیقی ایران نیست چون اساسنامه انجمن موسیقی ایران، موسیقی محلی، موسیقی اقوام، موسیقی کلاسیک و موسیقی دستگاهی را مورد بررسی قرار می‌دهد ولی سازوکار دقیقی با کارگروه‌های مشخصی وجود دارد که فکر می‌کنم اگر منظور شما خواننده‌های موسیقی پاپ یا هنرمندان عزیز در این راستا باشد، این‌ها باید قبل از بستنِ قرارداد به این دفاتر مراجعه کنند و با نحوه بستنِ قرارداد صحیح آشنا شوند، چون بعد از اینکه قرارداد را امضا می‌کنند از لحاظ حقوقی موضوع پیچیده می‌شود. عموماً این موارد را از طریق دفتر موسیقی وزارت ارشاد می‌شود پیگیری کرد.
خوانندگان پاپ در این گونه موارد باید به چه سازمان هایی مراجعه کنند؟
کارگروه‌های مشخصی که خیلی فعال و خیلی دقیق این گونه مسائل را در زمینه موسیقی پاپ پیگیری می‌کنند در دفتر موسیقی وجود دارد. که این خوانندگان می توانند به این مرکز مراجعه کنند.البته توصیه من به خوانندگان این است که قبل از بستن هر قراردادی با مشاوران حقوقی مشورت کنند تا به مشکلی برنخورند.