بی بهره از 300 روز آفتاب
صادق غفوریان
اگر بگوییم کشورها در جست وجو و ایجاد نیروگاه های تجدیدپذیر در قابت و مسابقه اند، غلو و بزرگ نمایی نکرده ایم. آن طور که سازمان ملی بهره وری ایران اعلام کرده، در سال ۲۰۲۴، ظرفیت جهانی تولید برق از منابع تجدیدپذیر به ۴۴۴۸ گیگاوات رسیده که نشان‌دهنده رشد چشمگیر و رکوردشکن این حوزه در یک سال اخیر است؛ این افزایش شامل ۵۸۵ گیگاوات ظرفیت جدید است که 92.5 درصد از کل گسترش ظرفیت برق جهان را شامل می‌شود، رقمی بی‌سابقه که نرخ رشد سالانه انرژی‌های تجدیدپذیر را به 15.1 درصد رسانده است.
قهر انرژی در ایران با 300 روز آفتاب
در همین حال که کشورها به ویژه در آسیا، در رقابت و مسابقه برای ایجاد این نیروگاه ها هستند، اما کشور ما با داشتن بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در سال و بیشترین تابش خورشیدی در منطقه هنوز با چالش‌هایی نظیر نیاز به سرمایه‌گذاری‌های گسترده، بهبود زیرساخت‌های شبکه و همچنین سیاست‌های حمایتی روبه‌روست.
وابسته به سوخت های فسیلی
نگاهی به بررسی آمارفکت از سایت statista نشان می دهد، ایران نیز در میان کشورهایی با بالاترین وابستگی به سوخت‌های فسیلی برای تولید برق قرار دارد. طبق داده‌ها، 93.8درصد از برق تولیدی ایران در سال ۲۰۲۳ از سوخت‌های فسیلی تأمین شده که جایگاه قابل توجهی را برای این کشور در این فهرست رقم زده است. این وابستگی به سوخت‌های فسیلی باعث ایجاد چالش‌هایی در زمینه تأمین پایدار انرژی و حفظ محیط‌زیست شده است. به‌ویژه با توجه به بحران‌های جهانی تغییرات اقلیمی و نیاز به گذار به منابع انرژی پاک، ایران باید به‌سرعت گام‌هایی در جهت کاهش این وابستگی بردارد. در این راستا، پتانسیل‌های قابل‌توجهی که کشور در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌ویژه انرژی خورشیدی و بادی دارد، می‌تواند فرصت‌های مناسبی برای کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی فراهم کند.
در یکی از آخرین گزارش ها، رئیس سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا) اعلام کرده است که ظرفیت تولید تجدیدپذیرها تا پایان سال 1403 به ۱۸۰۰ مگاوات رسیده و قرار است تا پایان سال 1404 به ۴۸۰۰ مگاوات افزایش یابد، همچنین تا پایان دولت چهاردهم احداث ۳۰ هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در دستور کار قرار گرفته که از این میزان ۲۵ هزار مگاوات خورشیدی و ۵۰۰۰ مگاوات بادی است.
شعار توسعه تجدیدپذیرها به کجا رسید؟
با این شرایط و روند کند توسعه تجدیدپذیرها در کشور، باید سراغی از وزیر نیرو بگیریم که با شعار توسعه تجدیدپذیر ها پا به ساختمان وزارتخانه گذاشت. مهر درباره این شعار و رویکرد وزیر می نویسد: در روزهای آغازین کار وزیر نیرو، تفاهم نامه‌ای میان مپنا و ساتبا برای ساخت ۳ هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر به امضا رسید اما این‌طور که به نظر می‌رسد اقدامی برای تأمین مالی از سوی صندوق توسعه ملی صورت نگرفته است چرا که چندی پیش امیر دودابی نژاد معاون سرمایه‌گذاری و تنظیم مقررات سازمان انرژی‌های تجدید پذیر درباره این موضوع گفته بود: مهم ترین گلوگاه بخش خصوصی در حوزه تجدید پذیر موضوع تأمین مالی است. بر اساس مصوبه هیئت وزیران مجموعه‌های مرتبط با انجام و فرایند توسعه تجدید پذیرها باید در کشور چاره اندیشی کنند. اما صندوق توسعه ملی در فروردین ماه وعده ۳ میلیارد دلار تأمین مالی انرژی‌های تجدیدپذیر را داد در حالی که محسن طرز طلب معاون وزیر نیرو و رئیس سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر درباره تأمین مالی برای ساخت نیروگاه‌های تجدیدپذیر گفته بود؛ تاکنون ۱۰ درصد از 2.5میلیارد دلاری که دولت قول تأمین آن را داده، تأمین شده است.
تزریق قطره چکانی بودجه!
اگر چه صندوق توسعه ملی وعده ۳ میلیارد دلار تأمین مالی تجدیدپذیرها را داده است اما به نظر می‌رسد به صورت قطره چکانی در حال تزریق مالی است چرا که مدیر عامل گروه مپنا (پیمانکار) در این زمینه می‌گوید: با توجه به مطالباتی که داریم برای انجام این پروژه‌ها با منابع خودمان به شدت محدودیت داریم اما سعی خودمان را می‌کنیم و مقداری از پروژه‌ها با منابع مالی مپنا در حال انجام است.
همه این موارد در حالی است که جهان در این حوزه به قدری شتاب گرفته که در سال 2024 حدود ۸۶ درصد از نیروگاه‌های جدید نصب شده در جهان از مولد‌های تجدید پذیر بوده است. مجموع ظرفیت نصب شده نیروگاهی تجدیدپذیر در جهان با رشد ۶۰۰ گیگاواتی در سال ۲۰۱۴ به ۴۵۰۰ گیگاوات در سال 2024رسید و پیش بینی شده است تا سال ۲۰۳۰ به ۱۱ هزار گیگاوات برسد؛ جالب است به این نکته اشاره شود که با همین روند، شدت مصرف انرژی در کشور‌های پیشرفته کاهش یافته است.
سهم تجدیدپذیرها در تولید برق فقط 5 درصد
بر اساس گزارشی از دانشگاه آب و هوا و انرژی لندن انگلیس، ترکیه تا سال 2022، 43 درصد از برق تولیدی خود را از منابع انرژی تجدیدپذیر تأمین کرده و 12 درصد از کل این آمار به انرژی بادی و خورشیدی تعلق داشته است. همچنین بر اساس آماری از پایگاه گلوبال دیتا، ظرفیت تولید برق تجدیدپذیر در امارات متحده عربی در سال 2023 میلادی 12 درصد بوده اما با توجه به اقدامات و نیروگاه‌های در دست ساخت این کشور پیش‌بینی می‌شود که منابع انرژی تجدیدپذیر امارات تا سال 2035، 29 درصد از کل شبکه برق این کشور را تأمین کند.