آسیب‌های شوخی زننده «علی صبوری» با مادربزرگش
پرستو عادل‌صدیق | روان‌شناس
در دنیای امروز که رسانه و شبکه‌های اجتماعی نقش پررنگی در زندگی‌مان دارند، چیزهایی که ما را می‌خندانند، فقط سلیقه شخصی نیستند. هر شوخی، بیشتر از آن که صرفاً برای خنده باشد، بازتابی از نگاه فرهنگی و ارزشی ماست. وقتی طنز وارد حریم خانواده و روابط خصوصی می‌شود، دیگر نمی‌شود با خیال راحت گفت «فقط یک شوخی بود». گاهی همین خنده‌ها نشانه تغییر نگران‌کننده‌ای در ذهن و زبان جامعه‌اند که آسیب‌هایش به راحتی قابل مدیریت نیست. در یکی از جدیدترین قسمت‌های برنامه «شام ایرانی»، شوخی‌های «علی صبوری» با موضوعات زناشویی و جایگاه خانواده، واکنش‌های زیادی را در پی داشت. او خطاب به مادربزرگش می‌گوید: «پدربزرگ و مادربزرگ من جزو سازندگان بزرگ هستند، تا می توانستند بچه درست کردند! در ساخت و ساز فعال بودند. پدربزرگم مهندس عمران بوده، یعنی یک کارهایی می‌کرده که فرد دیگری عمرا بتواند انجام بدهد...». شوخی‌هایی که شاید در ظاهر خودمانی بودند، اما به شکلی ناپیدا وارد محدوده‌ای شدند که برای خیلی‌ها مهم و محترم است. این جنس طنزها، به‌جای آن که باعث لبخند شوند، نوعی دلخوری، ناراحتی و حتی احساس بی‌احترامی به همراه دارند.
مرزهایی که با شوخی برداشته می‌شوند
در روان‌شناسی اجتماعی، پدیده‌ای به نام «عادی‌سازی تدریجی» وجود دارد. یعنی وقتی یک موضوع حساس، بارها در قالب طنز تکرار شود، کم‌کم حساسیت ما نسبت به آن از بین می‌رود. شوخی‌های مکرر درباره روابط جنسی، مرز نسل‌ها یا حریم خانواده، ممکن است باعث شود که چیزهایی که زمانی ناپسند یا قبیح تلقی می‌شدند، به‌مرور تبدیل به امری عادی شوند؛ بی‌آن که متوجه شویم از کجا شروع شد.
حس بد شوخی با نقش‌های پدربزرگ و مادربزرگ‌ها
فرهنگ ایرانی خانواده‌محور است. در این فرهنگ، مادر، پدر، پدربزرگ و مادربزرگ تنها نقش‌های زیستی ندارند؛ آن‌ها حامل بخشی از حافظه اخلاقی و فرهنگی جامعه‌اند. شوخی با این جایگاه‌ها، اگر از چارچوب خارج شود، بیشتر از آن که خنده‌دار باشد، حس بی‌پناهی به مخاطب می‌دهد. چون طنز، وقتی تکیه‌گاه‌ها را نشانه بگیرد، بیشتر از آن که سبک کند، سنگین می‌کند.
اثر ماندگار بر ذهن کودک و نوجوان
کودکان و نوجوانان، اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان این محتواها هستند؛ گروهی که هنوز در حال ساختن نگاه‌شان به دنیا و جامعه‌اند. آن‌ها با تماشای این شوخی‌ها، برداشت تازه‌ای از احترام، حیا، مرزهای خانوادگی و روابط پیدا می‌کنند. چون در ابتدای رشد، آموزش از مسیر تقلید شکل می‌گیرد، نه تفکر انتقادی. تأثیر این شوخی‌ها ممکن است فوری به چشم نیاید، اما ذهن کودک آن را ضبط می‌کند، بی‌هیچ فیلتر یا قضاوتی.
شوخی سالم چه ویژگی‌هایی دارد؟
هیچ فردی با خنده مخالف نیست. اتفاقاً شوخی سالم یکی از بهترین ابزارهای روانی برای کاهش تنش و ایجاد صمیمیت است. اما مثل هر چیز دیگری، شوخی هم باید مرز داشته باشد. روان‌شناسی می‌گوید یک شوخی خوب این ویژگی‌ها را دارد:
1 احترام به شخصیت و شأن افراد حتی اگر غیرمستقیم باشد.
2تناسب با فضا و مخاطب؛ آنچه در جمع دوستانه بامزه است، در تلویزیون یا در یک دورهمی عمومی ممکن است توهین‌آمیز باشد.
3 پرهیز از شوخی درباره موضوعات خصوصی، زناشویی یا بدنی که بار روانی و فرهنگی زیادی دارند.
4 ایجاد نشدن احساس تحقیر یا شرم؛ شوخی نباید کسی را پس از خنده، دلخور یا شرمنده کند.
یادمان باشد...
گاهی ما به اسم شوخی، چیزهایی را دست‌کم می‌گیریم که برای بقیه در زندگی مهم و دارای حرمت است. جامعه‌ای که می‌خندد، زنده است؛ اما جامعه‌ای که مرز خنده را نشناسد، ممکن است خودش را دست بیندازد. برای این که بتوانیم هم بخندیم و هم حرمت‌ها را نگه داریم، باید یاد بگیریم کجا شوخی کنیم و کجا نه. خنده اگر حرمت نداشته باشد، دیگر شیرین نیست؛ فقط صدایش بلند است که می‌تواند بسیاری از ارزش ها را زیر سوال ببرد.
مرزهایی که با شوخی برداشته می‌شوند
در روان‌شناسی اجتماعی، پدیده‌ای به نام «عادی‌سازی تدریجی» وجود دارد. یعنی وقتی یک موضوع حساس، بارها در قالب طنز تکرار شود، کم‌کم حساسیت ما نسبت به آن از بین می‌رود. شوخی‌های مکرر درباره روابط جنسی، مرز نسل‌ها یا حریم خانواده، ممکن است باعث شود که چیزهایی که زمانی ناپسند یا قبیح تلقی می‌شدند، به‌مرور تبدیل به امری عادی شوند؛ بی‌آن که متوجه شویم از کجا شروع شد.
حس بد شوخی با نقش‌های پدربزرگ و مادربزرگ‌ها
فرهنگ ایرانی خانواده‌محور است. در این فرهنگ، مادر، پدر، پدربزرگ و مادربزرگ تنها نقش‌های زیستی ندارند؛ آن‌ها حامل بخشی از حافظه اخلاقی و فرهنگی جامعه‌اند. شوخی با این جایگاه‌ها، اگر از چارچوب خارج شود، بیشتر از آن که خنده‌دار باشد، حس بی‌پناهی به مخاطب می‌دهد. چون طنز، وقتی تکیه‌گاه‌ها را نشانه بگیرد، بیشتر از آن که سبک کند، سنگین می‌کند.
اثر ماندگار بر ذهن کودک و نوجوان
کودکان و نوجوانان، اصلی‌ترین مصرف‌کنندگان این محتواها هستند؛ گروهی که هنوز در حال ساختن نگاه‌شان به دنیا و جامعه‌اند. آن‌ها با تماشای این شوخی‌ها، برداشت تازه‌ای از احترام، حیا، مرزهای خانوادگی و روابط پیدا می‌کنند. چون در ابتدای رشد، آموزش از مسیر تقلید شکل می‌گیرد، نه تفکر انتقادی. تأثیر این شوخی‌ها ممکن است فوری به چشم نیاید، اما ذهن کودک آن را ضبط می‌کند، بی‌هیچ فیلتر یا قضاوتی.
شوخی سالم چه ویژگی‌هایی دارد؟
هیچ فردی با خنده مخالف نیست. اتفاقاً شوخی سالم یکی از بهترین ابزارهای روانی برای کاهش تنش و ایجاد صمیمیت است. اما مثل هر چیز دیگری، شوخی هم باید مرز داشته باشد. روان‌شناسی می‌گوید یک شوخی خوب این ویژگی‌ها را دارد:
1 احترام به شخصیت و شأن افراد حتی اگر غیرمستقیم باشد.
2تناسب با فضا و مخاطب؛ آنچه در جمع دوستانه بامزه است، در تلویزیون یا در یک دورهمی عمومی ممکن است توهین‌آمیز باشد.
3 پرهیز از شوخی درباره موضوعات خصوصی، زناشویی یا بدنی که بار روانی و فرهنگی زیادی دارند.
4 ایجاد نشدن احساس تحقیر یا شرم؛ شوخی نباید کسی را پس از خنده، دلخور یا شرمنده کند.
یادمان باشد...
گاهی ما به اسم شوخی، چیزهایی را دست‌کم می‌گیریم که برای بقیه در زندگی مهم و دارای حرمت است. جامعه‌ای که می‌خندد، زنده است؛ اما جامعه‌ای که مرز خنده را نشناسد، ممکن است خودش را دست بیندازد. برای این که بتوانیم هم بخندیم و هم حرمت‌ها را نگه داریم، باید یاد بگیریم کجا شوخی کنیم و کجا نه. خنده اگر حرمت نداشته باشد، دیگر شیرین نیست؛ فقط صدایش بلند است که می‌تواند بسیاری از ارزش ها را زیر سوال ببرد.